Crkva

Nova "federalizacija" SPC i nastavljači ideje republičkih "autokefalnosti"

Pravoslavlje svih naših naroda i narodnosti

 

    Srpska pravoslavna crkva polako ali sigurno gubi svoj istorijski prostor, volšebnim stvaranjem nekih novih nacionalnih, a zapravo vrlo političkih pravoslavnih crkava. Ko u tome učestvuje, da li je patrijarh Irinej "patrijarh Srbije" a ne cele SPC, ko se sprema da bude patrijarh u senci i kakve su mu namere...

 

Nikola Vlahović

 

Dok su se Srbi i pravoslavni vernici delili na dve polovine, za i protiv episkopa Artemija, u najvećoj hajci protiv jednog protosinđela kakva nije zapamćena ni u poganoj međustranačkoj politici u Srbiji, dotle je u Crnoj Gori učinjeno nekoliko koraka, koji će, prema tvrdnji dobrih poznavalaca novije istorije Srpske pravoslavne crkve, imati veoma bolne posledice...

Naime, prvo je stigla vest o formiranju nekakvog Episkopskog saveta u Crnoj Gori. To i nije ništa čudno, jer je takvo, inače nekanonsko i neustavno telo stvoreno u Hrvatskoj i Bosni i Hercegovini. Ako bi sledili taj (politički) trend onda je na vidiku nekakav Episkopski savet u Srbiji, Vojvodini...

U međuvremenu je stigla i druga vest iz Crne Gore: odlukom Episkopskog saveta u Crnoj Gori određeno je ime za eparhije u toj državi - Pravoslavna crkva u Crnoj Gori.

 

Kako bi kad bi...?

 

Poznato je da su sve pravoslavne crkve nacionalne: ruska, bugarska, rumunska, jermenska, srpska. Patrijaršije imaju imena po gradovima: moskovska, sofijska, carigradska, beogradska...

Ruska pravoslavna crkva je 1946. od Srpske pravoslavne crkve uzela pod svoju nadležnost eparhije u Čehoslovačkoj i kasnije im dala samostalnost. Danas je to posebna crkva. Svojevremeno je u Sjedinjenim Američkim Državama formirana Pravoslavna crkva u Americi. Ona je vremenom promenila ime u Američka pravoslavna crkva, dobila autokefalnost od Moskovske patrijaršije, ali ne i priznanje od bilo koje pravoslavne crkve.

Istoričari dobro znaju da je Moskovska patrijaršija imala znatnog udela u stvaranju takozvane Mađarske pravoslavne crkve, Makedonske pravoslavne crkve i da taj planirani posao nije završen. Rusija je imperijalna država, pa je red i da ima i imperijalnu Rusku pravoslavnu crkvu.

 Znajući za crnogorski odnos prema Rusiji kroz vekove, nameće se pitanje: koliko uticaja u zbivanjima oko Srpske pravoslavne crkve u Crnoj Gori imaju Rusi?

"Pravoslavna crkva u Crnoj Gori" je ime nepoznato u istoriji Srpske pravoslavne crkve, ali je poznato da su za postojanje jednog sinoda potrebna najmanje trojica arhijereja.

Kako bi, recimo, izgledale posledice spajanja trojice arhijereja, čije se eparhije, inače, najvećim delom nalaze u Srbiji (Mileševska), Bosni i Hercegovini (Zahumsko-hercegovačka) i Crnoj Gori (Crnogorsko-primorska i Budimljansko-nikšićka)?

 Da li bi to značilo stvaranje nove eparhije na teritoriji Crne Gore? Kao obnavljanje nekadašnje Bokokotorske, ili Pećke, imajući u vidu da mitropolit Amfilohije u svojoj tituli ima i zvanje egzarha pećkog trona?

 Kako bi Srbi u Crnoj Gori prihvatili odbacivanje nacionalnog predznaka svoje Srpske pravoslavne crkve? Ova pitanja dobijaju na važnosti još više ako se znaju nedavni nesporazumi sa episkopom Joanikijem, koji su, doduše, prevaziđeni.

Treće, ako se planira usitnjavanje Arhiepiskopije beogradsko-karlovačke, da li to znači razvlašćivanje patrijarha od kanonske teritorije? Da li će to dovesti do komadanja celine Srpske pravoslavne crkve? Sadašnja samozvana politička elita i njihovi još neukiji mediji, uveliko govore da je patrijarh Irinej patrijarh Srbije!

Ali, da bi stvar bila razumljivija, treba malo pogledati i u blisku prošlost...

 

Mala istorija cr(k)vene šizme

 

Teško je kazati ko je i kada u komunističkoj Jugoslaviji prvi pomenuo potrebu reorganizovanja Srpske pravoslavne crkve u manje administrativne celine koje bi međusobno bile veoma labavo povezane. Sudeći po nekim manje poznatim dokumentima, to se 1963. godine pominjalo u kontekstu rasprava o ustavnom problemu i o srpskom nacionalnom pitanju u Jugoslaviji.

Komunistička partija Jugoslavije je imala svoj program rešavanja nacionalnog pitanja kroz stvaranje republika. U tom programu je stvorena republika (država) Makedonija na teritorijama nekadašnje Kraljevine Srbije. Dalji korak je predstavljalo pravljenje takozvane Makedonske pravoslavne crkve na telu Srpske pravoslavne crkve.

Kako proglašenje i organizovanje ove pseudocrkve u svakom pogledu - teritorijalnom, administrativnom, jerarhijskom i tako dalje - nije išlo po programu, najčešće je za to optuživana Srpska pravoslavna crkva i jedan deo njenih arhijereja.

Visoki partijski rukovodioci su optuživali srpsku Crkvu da se nije prilagodila ni organizaciono niti strukturno novim okolnostima. Pominjali su i njeno neprihvatanje realnosti kada je reč o nacionalnom pitanju, naročito u Hrvatskoj, Bosni i Hercegovini, Makedoniji i Crnoj Gori.

Država je gotovo svim raspoloživim, zakonskim i nezakonskim, sredstvima uspela da "privoli" znatan deo jerarhije da promeni pravac svoje politike od nacionalnog ka "bratstvu i jedinstvu".

Srpska pravoslavna crkva se nije mirila sa politikom državnog i partijskog vrha u Makedoniji. Najpre su je optuživali za velikosrpski šovinizam pa su pokrenuli svoj propagandni sistem. Država je znala načine kako da eliminiše sve one koji su joj smetali. Tako je stradao mitropolit skopljanski Josif Cvijović. Ima indicija da je patrijarh Vikentije Prodanov (1950-1958) obećao razrešenje problema u Makedoniji. Kako je ostalo samo na tome, on je, po nekim tvrdnjama, otrovan!

Novi prvosveštenik Srpske pravoslavne crkve, patrijarh German Đorić, 1958. godine izabran po volji državne vlasti, u početku je bio daleko kooperativniji.

Patrijarh German je zajedno sa većinom arhijereja, posle dugih i teških razgovora sa predstavnicima političkog vrha Jugoslavije, u kojima su pretnja i sila najčešće bili jedini argumenti, pristao na priznanje Makedonske pravoslavne crkve. U tim razgovorima su stavljali neke kanonske primedbe na Ustav Makedonske pravoslavne crkve i na odličja njenog poglavara, koje, međutim, nisu menjale suštinu rešenja koji je sprovodila država.

Rešenje se zasnivalo na autonomnosti ove nove zajednice u svim unutrašnjim poslovima. Spoljne odnose obeju Crkava preuzeo bi njihov zajednički patrijarh.

Međutim, Sabor Makedonske pravoslavne crkve nije usvojio preporuke Sabora Srpske pravoslavne crkve, pa tako nije došlo i do formalnog rešenja ovog pitanja. Bez obzira na ovo, takozvana Makedonska pravoslavna crkva je nastavila da samostalno obavlja svoje unutrašnje poslove.

 Po pitanju spoljnih odnosa, morala je da traži prethodnu saglasnost srpskog patrijarha, a on ju je davao u svim slučajevima, čak i kada se to cenilo oportunim.

Ipak s vremena na vreme dolazilo je i do međusobnih nesuglasica...

Kada je makedonska Komisija za verska pitanja pokrenula pitanje legalizacije Makedonske pravoslavne crkve kod drugih pravoslavnih crkava, a zatim i priznanje od njih, kako bi samostalno mogla opštiti sa ovim crkvama, pojavio se problem - reagovanje Sabora Srpske pravoslavne crkve.

Po mišljenju tadašnje Savezne komisije za verska pitanja, bile su moguće izvesne komplikacije.

U takvim okolnostima je zaključeno da se vrh Srpske pravoslavne crkve po pitanju Makedonske pravoslavne crkve plaši širih posledica:

 "...Naime, rešenje pitanja Crkve u Makedoniji podstaklo je diskusije da li treba na sličan način postepeno prići usaglašavanju organizacije i funkcionisanja Crkve i u drugim republikama. Time bi, kako se misli, SPC usaglasila sasvim svoju aktivnost i strukturu u duhu rešenja nacionalnog pitanja u zemlji. Tako bi Pravoslavna crkva dobila jugoslovenski karakter, a istu bi činile autonomne pravoslavne crkve u pojedinim republikama na čelu sa jednim patrijarhom. Polazeći od sadašnjih potreba čini se da je ovo pitanje više načelne prirode, nego stvar aktuelne političke potrebe. Pokretanje ovog pitanja dovelo bi do komplikacija u zemlji po odnose sa ovom Crkvom, a i po našu politiku prema verskim zajednicama u celini. To bi verovatno imalo negativnog odjeka i u inostranstvu."

Po svemu sudeći, ovaj zaključak je bio odlučujući u zaustavljanju pripremanja programa rasparčavanja Srpske pravoslavne crkve u republičke pravoslavne crkve! Ta ideja, međutim, nije nestala...

 U proteklih nepunih pet decenija pominjala se Hrvatska pravoslavna crkva, Vojvođanska pravoslavna crkva, Bosanska pravoslavna crkva, Crnogorska pravoslavna crkva...

 Makedonska pravoslavna crkva danas živi svoj život bez priznanja pomesnih crkava. Državna vlast Crne Gore je stvorila svoju Crnogorsku pravoslavnu crkvu.

Da ni naši arhijereji nisu imuni od novih "crkava" na telu Srpske pravoslavne crkve potvrđuje slučaj sa ovogodišnjeg (2009) Sabora u Beogradu, kada je jedan od arhijereja pomenuo nekakvu Bosansku crkvu!