-->Zabrane

Politički procesi: progon reči i misli u doba diktature (7)

 

Umetnička sloboda u rukama partijskih bogova

Obimnim istraživanjem srpskog književnika i publiciste Marinka Arsića Ivkova, objavljenim pod nazivom "Krivična estetika", detaljno je opisan mehanizam gušenja stvaralačkih sloboda u nekadašnjoj Jugoslaviji, a posebno u Srbiji, od kraja Drugog svetskog rata pa sve do današnjih dana. Uloga partijskih sudova i tužilaštava u službi političkog progona umetnika i umetničkih dela, slobode govora i slobode mišljenja, zabrane knjiga i kontrole štampe, temelj su ove, od javnosti prerano sakrivene knjige. Jer, ništa tako slikovito ne svedoči o kontinuitetu ovdašnjih diktatura, kao što svedoči rad poslušnog pravosuđa, kako onog jednopartijskog, o kome je ovde, na samom početku reč, tako i današnjeg, višestranačkog, zapravo, takođe jednoumnog, u službi vlastodržaca, o čemu "Krivična estetika" upravo i govori...

Marinko Arsić Ivkov

1985.

 

Okružni sud u Beogradu trajno zabranio rasturanje knjige Ilije Moljkovića U zaptu. Sudski zabranjeno i drugo izdanje knjige Mihaila Popovskog Tajanstveni svet Masona. Sudski zabranjena knjiga Socijalni problemi jugoslovenskog društva grupe autora, zbog tekstova Miladina Životića, u kojima ,"ima elemenata krivičnog dela protiv osnova socijalističkog samoupravljanja i uvrede predsednika Republike".

Sudski zabranjena knjiga Bele Telekija Iz istorije Bečeja. Sudski su zabranjene Dečje novine zbog netačno nacrtanih granica na geografskoj karti Srbije.

Zbog predgovora Milovana Danojlića, povučena je iz prodaje antologija književnosti za decu Plavi zec, koju je načinio Milan Pražić. Opštinski komitet Saveza komunista Kruševca sprečio da na Sobodištu bude izvedena drama Valjevska bolnica, prema romanu Dobrice Ćosića Vreme smrti, u izvođenju Jugoslovenskog dramskog pozorišta.

Zvezdara teatar, nakon drugarske kritike partijskog funkcionera Ratka Butulije, skinuo je s repertoara dramu Iva Brešana Nečastivi na filozofskom fakultetu...

 

1986.

 

Sudski zabranjene knjige Vojislava Šešelja Veleizdajnicki proces i Hajka na jeretika. Bez sudske presude zabranjena i zaplenjena satirična knjiga Rastka Zakića Državne brige. Sudski zabranjene Književne novine (br. 703, 1986) zbog pesme

Predraga Čudića , "Naša pesma". Sudski zabranjen kragujevački časopis Pogledi (br. 28, 1986) zbog

politički nepodobnog stripa i teksta "Puši, puši svetska lađa". Sudski zabranjen list Ekonomskog fakulteta u Beogradu Glas ekonomista, zbog teksta Tomaža Mastnaka, u kojem se vređa visoki funkcioner Branko Mikulić. Sudski zabranjen list NON, zbog objavljivanja tekstova zabranjenih u Sloveniji.

Sudski zabranjena knjiga Književnog kluba u Uroševcu Četrnaest autora, zbog politički nepodobnih autora. Sudski zabranjena knjiga Veselina Đuretića Saveznici i jugoslovenska ratna drama. Na zahtev Gradskog komiteta Saveza komunista Novog Sada, u Sremskim Karlovcima zabranjena izložba slika Milića od Mačve.

Skinuta je sa repertoara Narodnog pozorišta u Prištini predstava Dragana Tomića Raskršće, u režiji Dušana Rodića. Nakon intervencije Centralnog komiteta Saveza komunista Srbije, list Duga je odustao od objavljivanja dva feljtona autora Vojislava Lubarde.

1987.

 

Sudski su zabranjene knjige Vojislava Šešelja, Disidentski spomenar i Demokratija i dogma. Sudski je zabranjen list lntervju zbog fotografije Milovana Đilasa na naslovnoj strani.

Opštinski sudija za prekršaje u Novom Sadu više puta kaznio izdavača "štampane stvari" pod nazivom Bilten pokretača lista Sinišu Nikolića (koji je bio i i pokretača lista "Samouprava" ), i to novčanom kaznom od 30.000 dinara, zato što Bilten pokretača lista nije bio upisan u registar javnih glasila. SUP Novog Sada je tom prilikom u privatnoj radnji za umnožavanje zaplenio 400 primeraka Biltena pokretača lista  izdavača Ilije Moljkovića i urednika Dragomira Olujića.

Povučen iz prodaje list Mladost zbog otvorenog pisma Gojka Nikoliša Živoradu Minoviću povodom humoreske "Vojko i Savle". Izdavač ,"Prosveta" povukao iz prodaje knjigu aforizama Aleksandra Baljka (Na granici demokratije).

Izdavač ,,Prosveta" odustao od objavljivanja knjige pesama Milovana Danojlića Izabrane pesme. Skinuta je sa repertoara Pokrajinskog narodnog pozorišta u Prištini dramatizacija Kafkinog romana Proces, u režiji Milivoja Milivojevića. Sudija za prekršaje u Rakovici zabranio objavljivanje ,"literarnog dnevnika" Rastka Zakića Moje novine.

1988.

 

Sudski zabranjene knjige Vojislava Šešelja Knjige za lomaču, Osvajanje slobode i Pledoaje za demokratski ustav. Sudski zabranjene Književne novine (br. 757-758,1988) zbog teksta Dragoslava Mihailovića o Golom otoku ,"Zločinci i žrtve". Sudski zabranjen list Duga (br. 365, 1988) zbog karikatura Predraga Koraksića. Na zahtev javnog tužioca Miloša Aleksića iz lista Mladost izbačen tekst Gorana Beusa Rikembergera "Juga noćas mora pasti".

Direktor ,,Politike" Živorad Minović zabranio prodaju lista Politikin Svet (br. 153, 1988) zbog teksta Zorana Jovanovića o funkcionerskim vilama u Neumu ,"Kraj mora kuća mala".

Zbog uznemiravanja javnosti, privremeno suspendovano sa programa Beograda 202 Indeksovo radio-pozorište. Bunkerisan film režisera Ise Ćosje Čuvari magle, zbog šovinizma. Direktor fabrike , Merima iz Kruševca Velibor Banduka zabranio fabrički list Merima.

Ansambl Albanske drame Pokrajinskog narodnog pozorišta u Prištini pred premijeru skinuo sa repertoara komediju Branislava Nušića Narodni poslanik.

1989.

 

Sudski zabranjen niški studentski list Grafiti (br. 101,1989) zbog intervjua Mome Kapora ,"Teške reči lakog pisca". Sudski zabranjen list na albanskom jeziku Bota e re (br. 8,1989) zbog nacionalizma i najave rudarskog štrajka. Zabranjen list Student (br. 3, 1989) zbog teksta , "Mahinacije Predsedništva SFRJ".

Sudija za prekršaje u Rakovici zabranio objavljivanje ,"literarnog dnevnika" Rastka Zakića Moja vežbanka.

Televizija Beograd iz političkih razloga skinula s programa više emisija: ,"TV porota", "TV puč", "Formula I", ,"Strogo poverljivo". Radnici Štamparije ,,Politika" odbili da odštampaju list NON (br. 694,1989), u kojem je kritikovan Zajam za preporod Srbije. Direktorka Štamparije "Vuk Karadžić" u Paraćinu Slobodanka Todorović, u dogovoru s paraćinskim funkcionerima, cenzurisala list 14 dana.

Jugoslovensko dramsko pozorište privremeno skinulo s repertoara Kabare Milana Gutovića zbog novih političkih viceva.

1990.

 

Sudski zabranjeno više listova na albanskom jeziku zbog šiptarskog nacionalizma: Zeri e rines, Shkendija, Rilindja, Bota e re. Zbog neuredne registracije, privremeno zabranjen list stranke

SPO Srpska reč. Pod pritiskom visokih partijskih funkcionera sprečena distribucija romana Filipa Radulovića Ljubavi Josipa Broza. U Paviljonu ,"Cvijeta Zuzorić", iz političkih razloga otkazana izložba karikatura Tito bez reči, u organizaciji redakcije lista Jež. Odlukom izdavača ("Književne novine" i "Jedinstvo") povučena iz prodaje knjiga Vujadina Milanovića Prištinski univerzitet: visoka škola separatizma, zato što se kao saradnici šiptarskih separatista pominju i neki srpski funkcioneri. Zabranjeno javno emitovanje LP ploče grupe ,"Galija" Zebra i bizoni, zbog aluzija na pokojnog Josipa Broza Tita.

Odlukom Kolegijuma, s prve stranice lista Politika the international Weekly (broj od 8. novembra 1990) uklonjena fotografija Vuka Draškovića. Pozorišna predstava, diplomski rad reditelja Gorana Vukčevića, Karlo Drugi Omađijani, skinuta s repertoara Srpskog narodno pozorišta u Novom Sadu.

Sa repertoara Albanske drame Pokrajinskog narodnog pozorišta u Prištini skinute predstave Barske žrtve Ekrema Kruezija, Smrt ne dolazi iz takvih očiju Redžepa Ćosje, Paradoks Imera Škreljija, Futa Sabrija Hamitija i Judita Lasla Vegela.

Skinuta sa repertoara pirotskog Narodnog pozorišta drama Tomislava Panajotovića Slušaj amo.

Radnici Štamparije , "Borba" odbili da štampaju savezni list Borba, zato što napada i kritikuje srpsko rukovodstvo. Posle napada članova Svetosavske stranke na učesnike u predstavi, u Jugoslovenskom dramskom pozorištu prekinuto igranje drame Siniše Kovačevića Sveti Sava, u izvođenju Narodnog pozorišta iz Zenice. Obustavljena distribucija časopisa Gledišta zbog tekstova o Nebojši Popovu i Ljubomiru Tadiću.

1991.

 

Ukinute dotacije listu NON i on prestaje da izlazi. Televizija Beograd na svojim programima zabranila emitovanje plaćenih reklama za opozicione listove Pogledi i Srpska reč. Odlukom javnog tužioca, na TV Studio B prekinut i zabranjen prenos demonstracija 9. marta 1991. Milicija zaplenila filmske trake.

 

1999.

 

Istražni sudija Okružnog suda u Zaječaru Danilo Veljković odredio jednomesečni pritvor aforističaru Bobanu Miletiću zbog knjige aforizama Srbijo, majko, plači, a s obrazloženjem da bi na slobodi mogao da ponovi krivično delo.

 

Da ne čine štetu, prijavi komitetu

 

U ovaj, i inače nepotpun letopis nisu uvršćene knjige, publikacije, novine, filmovi proizvedeni u inostranstvu i zabranjeni za distribuciju u Jugoslaviji, odnosno koji su plenjeni na granici bez sudske ili bilo kakve druge odluke. Njihov broj je gotovo nemoguće utvrditi, mada Lopušina nabraja mnoge od ranijih i pominje broj od pet stotina. Autori ovih dela uglavnom su jugoslovenski politički emigranti.

Broj zabrana ne bi trebalo povezivati s povremenim i, manje-više, prividnim demokratizacijama i liberalizacijama režima.

Sudskih i institucionalnih represija, na primer, najmanje je bilo u prvih deceniju i po komunističke vladavine, kada je ona bila najoštrija i najisključivija i kada bi trebalo da ih je najviše. Ovo možemo objasniti činjenicom da su tih godina pretnje režima "neprijatelju svih boja" bile neposredne i otvorene, kao i kažnja- vanje. Bilo je to vreme terora, vreme kad je gotovo svaki funkcioner mogao da izrekne presudu ,"na licu mesta", pa vlast i nije mnogo marila za formu i prividnu zakonitost.

Ne treba zaboraviti da je tada pištolj bio češći rekvizit od olovke i da je većina, čak i onih najsitnijih rukovodilaca, imala vojne ili policijske činove.

Sa druge strane, najmasovniji obračuni sa slobodom misli i umetničkog stvaranja bili su upravo u periodima kad su se na najvišim položajima u Srbiji nalazili funkcioneri za koje se smatralo da su liberalnijih shvatanja.

Da je traženje demokratije u komunizmu (i demokrata među komunističkim prvacima) pravljenje računa bez krčmara, najbolja potvrda je upravo broj ovakvih zabrana i progona. Pomenimo samo da su se na čelu Centralnog komiteta SK Srbije i Gradskog komiteta SK Beograda (a prvi ljudi ta dva tela bili su alfa i omega svega što se ticalo slobode misli i umetničkog stvaranja "i dizanjem malog prsta" mogli su da pokrenu ili da spreče svaku represiju) u razdoblju 1966-1990. godine nalazili:

- CK SKS: Dobrivoje Radosavljević, Marko Nikezić (1969-1972), Tihomir Vlaškalić, Dušan Ćkrebić (1982-84), Ivan Stambolić (1984-86), Slobodan Milošević (1986-88), Bogdan Trifunović;

- GK SK Beograda: Simeon Zatezalo, Bora Pavlović (1969-1972), Đorđe Lazić, Saša Gligorijević, Ivan Stambolić (1982-84), Slobodan Milošević (1984-86), Dragiša Pavlović (1986-87), Radoš Smiljković...

 

Cenzori, sudije i tužioci redovni su čitaoci

(Odabrane izjave i komentari režimskih bogova i čuvara dogme o umetničkim slobodama...)

"...Razumije se drugovi, da ovdje ne može biti riječi o administrativnoj intervenciji, ali javnost ne smije biti pasivna prema tim problemima." (J. B. Tito, na kongresu omladine 23. januara 1963. godine)

"...Nisam protiv administrativnih mera... Jer nisu u suprotnosti sa principima samoupravljanja, ukoliko za njih ima opravdanja. Ako nekome zabranjujemo politički zbor zato što je uperen protiv jcdne politike, zašto ne bismo zabranili i jednu pesmu, čiji je cilj u suštini isti?" (Eli Finci)

"...Mi nećemo preduzimati administrativine mjere. Ne mislim da toga sada treba hapsiti, ali je dužnost komunista da onemoguće one koji se bave takvim poslom." (J. B. Tito)

Akademistička ispraznost

 

"...U pravu su, stoga, i jedni i drugi, koji vele da tu nema aluzija. I nema ih: to je neposredan napad, a odbrana im se skriva iza akademističke ispraznosti." (Nebojša Glišić)

 

Buržoaska tradicija koja zamagljuje put masama

 

"...Ali buržoaske tradicije, izražene u akademskom konceptu kulture, još uvek zamagljuju put masama." (Vojislav Kostić)

 

Poklič koji izražavu suštinu komunističkog odnosa prema umetnosti

 

"...Mi to ne možemo mirno da gledamo, tu je potrebna jedna aktivnija borba." (Petar Stambolić, stenografske beleške sa sastanka Ideološke komisije CK održanog 28. juna 1957)

 

Alarmantno tvrđenje

 

 

"...Nesumnjivo je da se iznošenjem ovakvih neistinitih i alarmantnih tvrđenja i sadržaja može da dovede do podsticanja nacionalne mržnje među našim narodima kao i do uznemirenja javnosti..." (Nenad Ukropina,  zamenik javnog tužioca, a danas prvi tužilac Apelacionog tužilaštva u Beogradu)

Alegorično, podrugljivo, često i zlonamerno

 

"...Zatim kroz reči učiteljice istorije, zlonamerno i alegorično na strani 9. ističe kako smo mi, Jugoslavija, siromašna zemlja, ali da imamo sve najbolje..." (Pantelija Jerinić)

 

Oružje kojim umetnik vrši krivično delo

 

"...Aluzija može biti i veoma različitih, od kojih neke mogu biti i sasvim irelevantne a druge opet predstavljati krivična dela i sl." (prof. dr Mirko Perović)

 

Politikantska knjiga

 

"...To je knjiga bez poetike, sa politikantskim aluzijama." (Miodrag Bulatović)

 

Doprinos druga Tita

 

"...On i stihovima: Kada se pokoljemo oko stola, ona udarom groma, izmiri žrtve i ubice, čini jasnu aluziju, ružnu i neprijateljsku, na izuzetan doprinos predsednika Tita pri rešavanju unutrašnjih konfliktnih situacija i problema." (Venijamin Pejović, predsednik veća sudija)

 

Humor na umoru

 

"...Oni humoristički listovi nikako ne smiju da vrijeđaju narod, ne smiju činiti neprijateljske aluzije koje bi išle za stvaranjem razdora ili šovinizma itd..." (J. B. Tito)

 

Niko nije besmrtan

 

"...a zatim, praveći očiglednu aluziju na pokojnog Predsednika Tita, dodaje: naš svetac nikad neće umreti. (Danilo Jovanović, zamenik javnog tužioca)

 

Lepotan i zver

 

"...u pesmi Zver nad zverovima govori kako veliki medved zver, samozvani car svojim gvozdenim zubima i vojskom, po zakonu svoje zverske ćudi kolje sve što mu na žulj stane, davi u mraku najbolje drugare i guta svoju decu, ali sada i mrtav leži dok mu šape ližu bezumne životinje koje ne veruju da je umro već da se samo ućutao i plaše se da zver ne vaskrsne i ponovo ne sedne na stolicu, što opet predstavlja jasnu aluziju na pokojnog Predsednika Tita..." (Danilo Jovanović)

 

Nema smisla

 

"...Aluzije koje autor čini do te mere su jasne da im se ne može dati nikakav drugi smisao..." (Danilo Jovanović)

 

Sudija čita opasne pesme

 

 

"...Uvidom u ovu zbirku pesama nesumnjivo se utvrđuje da mnoge od njih, a posebno one koje su u izreci optužnice navedene, predstavljaju grubu aluziju na društveno-političke prilike u našoj zemlji, pokojnog Predsednika Tita i odnos našeg naroda prema njemu." (Danilo Jovanović)

 

Pola veka bez prestupnog dana

 

"...A to znači, kada se prevedu te aluzije, da on tvrdi, najpre karikirajući, da niko ništa ne radi, da naša sveta nedelja ima 365 dana i da prestupnog dana nema i da to traje već 40 godina..." (Venijamin Pejović)

 

Pamfletska

 

"...Onda sasvim jasno postaje da se jedna pamfletska aluzija iz jedne pesme nadovezuje na drugu iz sledeće pesme." (Venjamin Pejović)

 

Ljotićevska

 

"...Na stranu i to što je izložba posvećena Savi Šumanoviću, čiju tragičnu smrt slikar Milić Stanković zloupotrebljava za vrlo ljotićevski formulisane aluzije."

 

Amoralno

 

Pridev kojim se bliže određuje književno delo koje loše utiče na građane i omladinu.

"...U celini knjiga je amoralna i kao takva može imati negativan uticaj na građane, a posebno na omladinu." (Vladeta Nedeljković, okružni javni tužilac)

Amputacija

 

Odstranjivanje, isecanje nezdravih delova književnog dela.

"...Posle amputacije vidljivo nagriženog tkiva, bolest nije prestala: predstava i dalje nije održiva..."

(Slobodan Glumac)

Analiza književnog dela

 

"...Sud je analizom teksta ove knjige morao utvrditi da li se reč, misao i poruka autora može okarakterisati kao iznošenje neistinite vesti i tvrđenja." (Ilija Simić, predsednik veća sudija)

 

Traganje za slobodom

 

"...Tužilaštvo se prilikom analize sadržaja štampanih stvari nikada ne upušta u procenu estetskih ili naučnih vrednosti, jer mi u suštini tragamo za oblicima zloupotrebe slobode štampe i pokušajima nepoštovanja slova zakona." (Miloš Aleksić)

Ćopić, anarhista

 

"...Ćopić je postao jedan od nosilaca anarhičnog shvatanja slobode književnog stvaranja, po kome je socijalistička idejnost smetnja slobode književnog stvaranja." (Velibor Gligorić, Jeres Branka Ćopića,  1952. godine)

Anarhistička "sloboda"

 

"...Kod nas su, međutim, postojale osetne tendencije zanemarivanja razlike između razvijanja formi slobodnog umetničkog stvaranja u našoj socijalističkoj književnosti i anarhističke 'slobode', po kojoj je svako slobodan da piše i da govori sve što želi bez i najmanjih ograničenja, što u suštini predstavlja brešu za idejno prodiranje buržoazije u književnost, a preko toga i u čitav naš život." (Dušan Popović)

Anarhistički film

 

"...Žilnik (Želimir) je sa Ranini radovima napravio politički film sa dosledno razvijenih idejnih pozicija anarhizma; i koliko je to anarhistički film, može se o njemu govoriti i kao o antikomunističkom filmu!...Ne samo anarhizam četvorke, nego pre svega autorov anarhizam u ovom filmu negira i persiflira Revoluciju i Narodnooslobodilačku borbu..." (Dušan Popović, Dnevnik, 26. jul 1969)

                                          Nastaviće se

 

                                                                                                                               

 

 

Iz biografije autora

 

Marinko Arsić Ivkov je rođen 1950. godine u Staparu, na severu Bačke, diplomirao je opštu književnost na Filološkom fakultetu u Beogradu i kao nezavisni intelektualac i književnik bio opozicija Titovom, Miloševićevom i svim režimima do danas, što je dovelo do njihove saglasnosti da njegovo delo marginalizuju ili prećute uz dobru pomoć kritičarskih klanova i nadležnih državnih službi. Autor je nekoliko romana i pripovedaka, a u javnosti je, uprkos svemu, najbolje bila prihvaćena njegova "Antologija srpske udvoričke poezije", koja je uvredila bivšeg, i opomenula sadašnje i buduće diktatore.