Pokrštavanje

Može li Republika Srbija da spreči zatiranje pravoslavlja na Kosovu

Ko su naši iz plemena Gaši

Bivši direktor Republičkog zavoda za zaštitu spomenika kulture Republike Srbije i pomoćnik ministra za Kosovo i Metohiju, mr Gordana Marković, specijalno za Tabloid govori o trenutnom stanju spomenika kulture, manastirima i crkvama Srpske pravoslavne crkve na Kosovu i Metohiji. Kako propada pravoslavna duhovnost, kako traje albanizacija pravoslavlja i ko još zna za "najstariju albansku crkvu na ovim prostorima".

Priredio: Saša Segedinski

Slike predela na Kosovu i Metohiji pa i stanje srpskih svetinja u tom okruženju svakodnevno se menjaju pod teretom urbanizacije koja najlepše pejzaže transformiše u neartikulisane i predimezionisane graditeljske forme. Takva urbanizacije potire materijalne ostatke vekovnog postojanja srpskog naroda na Kosovu i Metohiji, posebno se obrušavajući na crkvene građevine i na groblja. Zbog toga je terenski rad (stalni obilasci, snimanja, beleženja...) neophodna aktivnost u proceduri pripreme Liste.
Ova Lista obuhvatiće preko hiljadu crkava i manastira na ovom delu Srbije građenih kroz vekove. Eparhija raško-prizrenska prva je među Eparhijama Srpske pravoslavne Crkve po broju upisanih srpskih srednjovekovnih svetinja na Listu svetske kulturne i prirodne baštine (upisane su samo kao srednjovekovne svetinje, bez obeležja kome pripadaju) - Stari Ras sa Sopoćanima na delu centralne Srbije, i manastiri Dečani, Pećka Patrijaršija, Gračanica i crkva Bogorodice Ljeviške.
 Uz to na Kosovu i Metohiji na desetine svetinja kategorisane su kao nepokretno kulturno dobro od izuzetnog značaja za Republiku Srbiju što predstavlja obilje i neprocenjivu vrednost srpskog duhovnog i kulturnog nasleđa i obavezuje na pripremu sveobuhvatne Liste.
Lista svetinja na Kosovu i Metohiji samo je prva faza pripreme Liste u Eparhiji raško-prizrenskoj, odnosno, nakon njene finalizacije i prezentacije, ući će se u drugu fazu, izradu Liste srpskih svetinja u Raškoj oblasti.
Cela Lista sadržaće podrobne podatke o svetinjama koje su se održale nakon vekovnog pogroma i progona, ali i onih svetinja o kojima su ostali samo zapisi.
Informaciju o pripremi "jedinstvene i nedeljive" Liste od strane kosovskog ministarstva kulture, plasiranu decembra 2008. godine, treba primiti u svetlu izveštaja jedne međunarodne misije iz iste godine - da lokalna zajednica nema "kompetentnu instituciju", čak ni zakonodavno pripremljenu definiciju ustanove koja bi trebala da pripremi "Listu kulturnog nasleđa na Kosovu i Metohiji".
Zbog ovoga protest su izrazili episkop raško-prizrenski Artemije (decembra 2008.) i Sveti arhijerejski sinod (februara 2009. godine), ne prihvatajući najavu da Srbija bude otuđena od baštine na Kosovu i Metohiji.
 Svakako je neprihvatljivo da srpskoj strani bude onemogućeno da brine o svom duhovnom i kulturnom nasleđu, kao što je i neprihvatljivo da u brizi međunarodne zajednice učestvuje samo minimalno.
Nakon sačinjavanja iscrpne analize o brojnim pokušajima raznih aktera da pripreme Listu kulturnih dobara, Eparhija ulaže trud da ovaj projekat Liste srpskih svetinja na Kosovu i Metohiji, u saradnji sa srpskim institucijama i sa nevladinim organizacijama, učini kompletnim i kulturološki aktuelnim.
Iscrpan elektronski katalog srpskih svetinja na KiM, sa oko 1.500 jedinica, imaće značaj i za proučavanje i obnavljanje kulturnog nasleđa Srba.
-Život srpskog naroda na Kosovu i Metohiji najbolje ilustruje život, održivost srpskih svetinja. Pitanje života srpskog naroda, monaštva i srpskih crkava na KiM ne mogu se razdvojiti.
Episkop Artemije najbolje opisuje život Srba na KiM: "Žive kao što su živeli zatvorenici i zarobljenici po koncetracionim logorima... lišeni svih ljudskih prava i sloboda, od prava na život do slobode kretanja, od prava na rad i zaposlenje, do prava na sigurnost".
Ovakvo stanje Srba i njenih svetinja na KiM često je posvedočeno i u izveštajima stranih misija, čak i onda kada to nije namera izveštača. Više puta su analizirani takvi izveštaju sačinjeni nakon 17. marta 2004. godine. Tada je konstatovano:
"Ovde se radi ne samo o ugroženosti spomeničkog nasleđa ove regije, već takođe i o gubitku i propadanju nematerijalnog nasleđa u obliku jedinstvene istorije Kosova".
Još tada izveštač upozorava:"Kako stvari stoje, moglo bi da se desi da kulturni lokaliteti budu uništeni dan po završetku njihove restauracije".
Iako ima tendenciju da bude optimističniji i da goruće probleme odene u ruho "očuvanja različitih identiteta", istu zebnju sadrži i izveštaj međunarodne misije iz 2008. godine, usmeren na probleme koji se odnose na zaštitu kulturnih spomenika na KiM.
Njime se ukazuje na nedostatak bezbednosti oko lokacija na kojima su objekti kulturnog i verskog nasleđa, na neredovne inspekcije ovih lokacija u cilju sprečavanja ilegalnih građevinskih aktivnosti oko njih, na nepostojanje zakonske regulative i odlaganje izrade normativnih okvira i uključivanje ovih lokacija u prostorne planove, na niz teškoća koje može izazvati formiranje zaštićenih zona. Misija je uočila da su organi vlasti preterano restriktivno tumačili mere zoniranja i koristile ih da ugroze pravo raseljenih lica na imovinu-Istok, Dečani, Rudež... Preporuka iste misije je da zaštitu kulturnog nasleđa treba vršiti "za uživanje i dobit svih ljudi na Kosovu", za "slavljenje i promociju", za "razvoj turizma koji podstiče privredu i regeneriše lokalne zajednice".
Postavlja se pitanje kome 156 porušenih srpskih crkava (porušenih samo od 1999. godine) može biti na "uživanje", "dobit", "slavlje", "promociju" i "razvoj"?
 Evidentno je zalaganje da se kulturno nasleđe otuđi od srpske zajednice i da postane "živi deo" druge zajednice. Izveštač alarmantno saopštava realnost da "nema garancija da se etnički motivisano uništavanje ne može opet ponoviti", ali, uprkos tome, zalaže se za "presađivanje" srpskog kulturnog nasleđa u onu zajednicu od koje takva opasnost dolazi.
Interesovanje raznih misija i predmet mnogih strategija uglavnom su ograničeni na nekoliko desetina srpskih crkava i manastira.
Ahtisarijev plan, između ostalog, tretira 34 lokacije Srpske pravoslavne crkve, a Memorandum o razumevanju takođe 34 lokacije SPC, pri čemu se iste samo delimično poklapaju (lokacije Memoranduma odnose se samo na svetinje stradale 17. marta 2004. godine).
 Izveštaji međunarodnih misija vezani za srpske svetinje takođe se odnose na isti obuhvat. Šta je sa lokacijama oko 200 srpskih crkava i manastira koje su kulturno dobro za Republiku Srbiju?
Šta je sa svih 1.300 evidentiranih srpskih crkava i manastira na KiM? Parcijalni odnos prema srpskom duhovnom i kulturnom nasleđu spočitava i odnos prema srpskom narodu na KiM. Konstatacija međunarodne zajednice za ugroženost kulturnog nasleđa predstavlja i opasnost za žitelje manastira-monahe kao i za srpski narod na KiM.

Albansko katoličenje pravoslavlja

Osim opasnosti od uništavanja, paljenja, haranja, progona, ubijanja, nemerljiva je i sveprisutna opasnost menjanja istorijskih činjenica koje se odnose na srpske crkve, a dalekosežno osporavaju dosadašnje postojanje i dalje opstajanje srpskog naroda. To je preimenovanje srpskih svetinja u "kosovske", "balkanske", "vizantijsko-albanske", "zajedničke", "evropske", preimenovanje Nemanjića u Nemanije, nazivanje crkve Bogorodice Ljeviške "najstarijom albanskom crkvom na ovim prostorima", pripisivanje ktitorstva monumentalnog hrama manastira Dečana plemenu Gaši, svrstavanje autohtone srpske Gračanice u "albansku rimokatoličku tradiciju", osporavanje objektivnih istorijskih činjenica uprkos postojanju vekovima starih osnivačkih povelja...