Esej-rasprava

 

Draža Mihailović na sudu istorije (2)

 

Svi neprijatelji na jednoj klupi

 

Književnik Ivan Ivanović napisao je raspravu o suđenju komandantu Jugoslovenske vojske u otadžbini, generalu Draži Mihailoviću. U želji da ovu raspravu učini aktuelnom, Tabloid će u pet nastavaka doneti odlomke iz Ivanovićevog rukopisa. Ujedno, Tabloid poziva javnost da se uključi u ovu polemiku.

 

Ivan Ivanović

 

Vlada Republike Srbije je tokom 2009. godine formirala dve komisije za preispitivanje istorijskih događaja odigranih na tlu Srbije u toku i po završetku Drugog svetskog rata. Činilo se da je konačno Vlada stala iza donetih zakona, a Ministarstvo pravde je određeno za koordinatora rada dveju komisija.

  Prva komisija formirana je 27. aprila 2009. godine i dobila je naziv Državna komisija za utvrđivanje okolnosti pogubljenja generala Dragoljuba - Draže Mihailovića. Druga komisija je formirana 9. jula a konstituisana 12. novembra 2009. godine i dobila je naziv Državna komisija  za pronalaženje i obeležavanje svih tajnih grobnica u kojima se nalaze posmrtni ostaci  streljanih posle oslobođenja 1944. godine. Ova komisija je kolokvijalno nazvana Državna komisija  za tajne grobnice.

 

Sporovi oko rehabilitacije Draže Mihailovića i Slobodana Jovanovića

 

  Već sama činjenica da je država stala iza donetih zakona uz mogućnost da ih oživi, donela je uzbunu na komunističkoj levici. "Osnivanje komisije za utvrđivanje okolnosti pogubljenja generala Dragoljuba-Draže Mihailovića, uporedo sa pokretanjem sudskog postupka za rehabilitaciju ovog ratnog zločinca, predstavlja završni čin državne rehabilitacije najznačajnijeg protagoniste srpskog kolaboracionizma, odgovornog za brojne zločine ravnogorskih četničkih formacija", napisao je u ime nove levice istoričar Milan Radanović u članku "Akademski istorijski revizionizam u službi državne istorijske politike u Srbiji nakon 2000."

  Komunistički istoričar se posebno okomio na članove komisija iz organa vlasti. Tako pominje predsednika Komisije za utvrđivanje okolnosti pogubljenja generala Mihailovića, Slobodana Radovanovića, bivšeg zamenika javnog tužioca Republike Srbije, Slobodana Homena, državnog sekretara u Ministarstvu pravde i Bojana Dimitrijevića, pomoćnika ministra odbrane za vojna pitanja. Ovima dodaje Kostu Nikolića i Slobodana G. Markovića. Nastoji da članove Komisije difamira.

  Ovom istoričaru je još jednom crvena marama revizionistički istoričar Kosta Nikolić. Napada ga kao koautora udžbenika za završne razrede gimnazije iz 2002. godine, u kojem je odbačena komunistička crno-bela ocena događaja iz građanskog rata u Srbiji. Izvlači mu izjavu iz 2004. godine da su prema njegovom "kritičkom sudu bili u pravu oni koji su izgubili rat 1945. godine".

  Za drugu Državnu komisiju za tajne grobnice pobijenih od septembra 1944. komunistički istoričar kaže da je proistekla iz Instituta za savremenu istoriju, čiji je direktor Momčilo Pavlović. "Znajući potencijale saradnika Instituta za savremenu istoriju i uopšte istoričara mlađe generacije, za koje verujem da nemaju opterećenja starijih kolega, odlučio sam da ovo pitanje (zločini oslobodilaca) podignem na najviši mogući nivo. Iskustva u radu s Državnom komisijom za ispitivanje činjenica izvršenja smrtne kazne i pronalaženje grobnog mesta generala Dragoljuba Mihailovića, uverila su me da je nastala povoljna klima i da postoji politička volja da se ova pitanja rasvetle."

  Na kraju, Milan Radanović je izveo zaključak da se radi o reviziji istorije. Ipak, ne može da negira partizansku ratnu retorziju i izvesnu posleratnu državnu represiju, koja je odnela živote određenog broja lica koja na pravednom suđenju ne bi bila osuđena na najstrožu kaznu, ali sve to stavlja u funkciju nužnosti. Nevolja je što "danas antikomunisti od toga pokušavaju da izgrade politički kapital". Dakle, rad ovih državnih komisija nema za cilj da utvrdi istinu iz bliske prošlosti, nego da je stavi u funkciju rastućeg antikomunizma.

  Komunistički istoričar stare škole okrivljuje državu Srbiju što je dozvolila rad ovih komisija. "Nastojanja da se nakon "demokratskih promena" definiše državna istorijska politika, grozničavo upinjanje da se njene konture ispune pročišćenim istorijskim sadržajem, odnosno rezultatima revizionističke istoriografije, omogućila su postsocijalističkim vlastima  da politički instrumentalizuju činjenicu postojanja izvesnih istorijskih kontroverzi."

  Da zaključim. Nova istorijska saznanja o građanskom ratu u Srbiji, pisanje velikog broja učesnika i svedoka tog rata, čak i komunističkih (Milovan Đilas, Vladimir Dedijer), nisu mogla da prenebregnu činjenicu o komunističkom nasilju. Kad su novi istoričari to pročitali, reperi komunističke istoriografije, u kakve spada Milan Radanović, požurili su da ih optuže za prekrajanje "nedavne prošlosti jugoslovenske zajednice", kao i restauraciju novog kapitalizma. "Ova tendencija  koincidira sa potiranjem stečenih prava najširih slojeva stanovništva, kao značjne tekovine prethodnog socijalističkog razdoblja."

  Inače, pomenute komisije se nisu baš pretrgle radom. Prva Komisija je nakon dvogodišnjeg rada, 14. aprila 2011. godine ustanovila da je general Draža Mihailović pogubljen na Adi Ciganliji nakon presude vojnog suda, na način kako su to opisali u svojim romanima o Draži Vuk Drašković i Miroslav Todorović. Komisija je pronašla bar jednog svedoka koji je u tom činu učestvovao kao pripadnik Ozne.

Sa Dražom su ubijeni i ostali osuđeni na smrt u Topčiderskom procesu. Više od toga Komisija nije mogla. Pronađene kosti na mestu pogubljenja ne pripadaju ubijenima, nego su životinjskog porekla, pa neka manja iskopavanja nisu dala rezultat. Ipak, Srpska pravoslavna crkva je to mesto osveštala, a Srpski pokret obnove postavio krst. 

  Druga komisija je dosad, kako je saopštila, popisala oko 37.000 žrtava komunističkog terora u Srbiji, po imenu i prezimenu. Taj spisak nije konačan.

  U međuvremenu su unuk generala Draže Mihailovića, Vojislav Mihailović, Srpska liberalna stranka i još neke organizacije podneli zahtev za rehabilitaciju Draže. Nadležni Viši sud u Beogradu još nije doneo rešenje po tom zahtevu...

 

  

Popravljanje istorije

 

 

  Dok čekamo odluku srpskog sudstva o rehabilitaciji generala Draže Mihailovića, da se pozabavimo jednom drugom rehabilitacijom koja je povezana sa prvom, rehabilitacijom profesora Slobodana Jovanovića. Kad je stigla vest o rehabilitaciji Slobodana Jovanovića, objavio sam u Heretikusu  članak s kojim upoznajem čitaoca.

  "Vest da je najznačajniji srpski pravni pisac, profesor i dekan beogradskog Pravnog fakulteta, član Srpske kraljevske akademije nauka i umetnosti, ali i predsednik Srpskog kulturnog kluba i Srpske kraljevske vlade u egzilu, Slobodan Jovanović, politički i pravno rehabilitovan, može samo da ohrabruje. Beogradski Okružni sud, pravno nadležan za sprovođenje Zakona o rehabilitaciji, pozitivno je odgovorio na zahtev više subjekata, među kojima su Pravni fakultet u Beogradu, Udruženje književnika Srbije, Srpska liberalna stranka, Udruženje političkih zatvorenika i žrtava komunističkog režima, Udruženje pripadnika Jugoslovenske vojske u otadžbini 1941-45. godine... i doneo rešenje o stavljanju van snage presude komunističkog Vojnog suda od 15. jula 1946. godine, izrečene na procesu u Topčideru. Naime, na ovom procesu, koji jedan autor naziva Veleizdajničkim beogradskim procesom, Slobodan Jovanović je osuđen u odsustvu na 20 godina robije i lišenja svih građanskih prava. S obzirom na njegovu poodmaklu dob, to je praktično značilo izgon do kraja života. (Kao i u slučaju Stevana Moljevića, koji nije izašao sa robije).

 Reklo bi se da je presudom beogradskog Okružnog suda ispravljena jedna velika nepravda i usvojeno stanovište Udruženja književnika Srbije da je "delo Slobodana Jovanovića nezaobilazno u korpusu naše kulturne baštine i da je ideološkom presudom (1946) naneta nemerljiva šteta generacijama koje su bile onemogućene da ga upoznaju".

 Još nam je u sećanju kvalifikacija Slobodana Jovanovića kao "krvavog koljaša", od strane Gradskog komiteta SK Beograda (predsednik Slobodan Milošević), kad je Partija sprečila izdavanje sabranih dela ovog pisca.

  Veleizdajnički proces u Topčideru bio je u stvari suđenje četničkom pokretu na  čelu sa generalom Dražom Mihailovićem, vođom ovog pokreta otpora, komandantom Jugoslovenske vojske u otadžbini (JVO) i vojnim ministrom u Jugoslovenskoj vladi u emigraciji. Pada u oči da se optuženi mogu podeliti u tri grupe od po osam članova: u prvoj su bili pripadnici JVO i članovi Centralnog nacionalnog komiteta Ravnogorskog četničkog pokreta; u drugoj, na čelu sa Slobodanom Jovanovićem, bili su članovi emigrantske Vlade, ali samo iz redova srpskih ministara, i oni su osuđeni što su javno dali podršku Pokretu generala Mihailovića; u trećoj su se nalazili ministri i drugi funkcioneri Nedićeve Vlade kao i Ljotićevog profašističkog pokreta, dakle saradnika okupatora. Već sama ova činjenica pokazuje do koje mere je Topčiderski proces bio montiran i nepravni, kad su se na istoj optuženičkoj klupi našli pripadnici dva suprotstavljena pokreta, kakvi su bili Dražin i Ljotićev, koji su međusobno ratovali. Ali cilj komunističkog procesa je bio da sve protivnike komunista svrsta u isti koš i etiketira ih kao narodne izdajnike i ratne zločince.

 

"Ako je Draža kriv, nije nevin ni Slobodan Jovanović"

 

  Sramni posao sudske egzekucije nad protivnicima komunizma bio je poveren oprobanom tandemu pukovnika pravnika, Milošu Miniću kao tužiocu i Mihailu Đorđeviću kao predsedniku Sudskog veća (jedan pisac ga je nazvao sudijom smrti!), koji se uspešno oprobao na suđenju zarobljenim pripadnicima JVO u julu-avgustu 1945. godine, na taj način što ih je poslao u smrt. (Komandanti JVO pukovnici Dragutin Keserović i Vojislav Lukačević).

  Mene ovde interesuje grupa Slobodana Jovanovića. Nju su sačinjavali predsednici emigrantske Vlade, Slobodan Jovanović (osuđen na 20 godina), Božidar Purić (16 godina), Milan Gavrilović (15 godina), ministar spoljnih poslova Momčilo Ninčić (8 godina) i vojnici, general Petar Živković (na smrt, verovatno što je bio na čelu Šestojanuarske diktature 1929. godine, kojom su komunisti stavljeni van zakona), majori Radoje Knežević (10 godina) i Živan Knežević (20 godina). Kuriozitet je da su osuđeni braća Kneževići, koji su bili najzaslužniji za dvadesetsedmomartovski puč, koji je učinio da se nemački plan Barbarosa (napad na Sovjetski Savez) odloži za tri meseca i tako verovatno spasi centar svetskog komunizma. Osim toga, ovaj puč je izveo komuniste iz ilegale. (Na Slaviji u Beogradu je govorio Milovan Đilas.)

  Kad se uzmu u obzir ove presude, onda  insistiranje na naučnom i književnom delu Slobodana Jovanovića nije relevantno za ovu stvar. Slobodan Jovanović nije osuđen zbog svog pravnog ili književnog dela; niti što je bio dekan Pravnog fakulteta ili član Kraljevske akademije nauka i umetnosti; ne ni što je bio osnivač i predsednik nacionalnog Srpskog kulturnog kluba; nego što je kao predsednik kraljevske emigrantske Vlade podržao borbu generala Draže Mihailovića kako protiv okupatora,  tako i protiv komunista.

Otuda, prosta logika kaže da se proces Slobodanu Jovanoviću ne može izdvojiti od procesa generalu Mihailoviću i drugovima. Ako je general Draža Mihailović  kriv što je učestvovao u ratu i što je bio  ratni zločinac, onda je kriv i Slobodan Jovanović što ga je u tome podržavao. Ove dve presude su nerazdvojive. Posebno zbunjuje činjenica da je Pravni fakultet odvojio slučaj Slobodana Jovanovića od slučaja druga dva profesora ovog fakulteta, Koste Kumanudija i Lazara Markovića. (Prvi je osuđen na 18 meseci što je potpisao antikomunistički "Apel srpskom narodu", a drugi na 6 godina takođe zbog tog apela, ali i zbog pamfleta protiv Pavelićeve Nezavisne Države Hrvatske  u kojoj je srpski narod bio izložen genocidu.)

 

 

Dražini gresi

 

  Zato, neka mi bude dozvoljeno da kažem da je izdvajanje procesa Slobodanu Jovanoviću iz procesa Draži Mihailoviću i drugovima kontraproduktivno i znači u stvari novu osudu generala. Po mom sudu, jedina ispravna odluka bi bila poništavanje presude Vojnog suda u Topčideru iz 1946. godine u celini i novo suđenje po istom predmetu. Podsećam da su komunističke vlasti  (glavni promoter Aleksandar Ranković) poništile Solunski proces i obnovile ga 1953. godine u Beogradu, kojom prilikom su Apis i drugovi oslobođeni optužbe i rehabilitovani. Ne mogu da predviđam kako bi na novom suđenju  prošli general Draža Mihailović i drugovi,  pretpostavljam da bi nedićevsko-ljotićevska grupa bila osuđena. Moguće je da bi bio osuđen i general po komandnoj odgovornosti, ali šta onda da kažemo za Josipa Broza, čiji zločini nadmašuju Mihailovićeve. Izvesno je da će  država Srbija, i srpski narod u celini sa njom, ići u budućnost svojim putem, odvojenim od puta drugih južnoslovenskih naroda. Neka mi bude dozvoljeno da kažem jasno da Srbija ne može u budućnost sa Josipom Brozom Titom kao narodnim herojem i Dražom Mihailovićem kao ratnim zločincom. Ako Srbija nije u stanju da prevlada svoju prošlost, teško da je čeka povoljna budućnost.

Da zaključim: Topčiderski proces je bio montiran i bez pravnog utemeljenja. Obnavljanjem ovog procesa Republika Srbija bi skunula ljagu sa jednog dela svoje istorije i načinila diskontinuitet od svoje komunističke prošlosti. Što je najvažnije, postala bi pravna država koja ima hrabrosti da se suoči sa sopstvenom istinom."

Slobodanu Jovanoviću je suđeno u odsustvu pred Vojnim većem Vrhovnog suda FNRJ od 10. juna do 15. jula 1946. godine. Optuženo je ukupno 24 lica, a prvooptuženi je bio zarobljeni general Draža Mihailović. Za šta je optužen Slobodan Jovanović.

  - Što je u januaru 1942. godine imenovao optuženog Dragoljuba-Dražu Mihailovića za ministra vojnog a u julu iste godine i za načelnika štaba Vrhovne komande i slao mu direktive da ne počinje borbu protiv okupatora dok Nemačka ne kapitulira, odnosno dok se jače savezničke snage ne iskrcaju u Jugoslaviji, dok je s druge strane odobravao, podstrekavao i politički pomagao optuženog Mihailovića u borbi protiv oslobodilačkih snaga u Jugoslaviji;

  - Što je unapređivao, odlikovao i pohvaljivao četničke komandante koji su se pod komandom optuženog Mihailovića osobito isticali u saradnji sa okupatorom u borbi protiv partizana, dok je s druge strane lišio čina oficire koji su ostali verni svome narodu i svrstali se u redove oslobodilačke vojske i vodili borbu  protiv okupatora, hapsio i progonio u inostranstvu oficire koji su odobravali oslobodilačku borbu i izrazili želju da se vrate u otadžbinu i da se bore protiv okupatora;

  - Što je upućivao optuženom Mihailoviću oružje, municiju, odeću i ostalu ratnu spremu i veće količine novca iz državne kase da ih upotrebi za gušenje narodnog ustanka;

  - Što je rasipao državni novac, organizovao radio-emisije preko inostranih stanica, izdavao za inostranstvo i u zemlju ubacivao razne publikacije, podmićivao reakcionarne novine i štampu sa ciljem da u inostranstvu optuženog Mihailovića lažno predstave kao nosioca borbe protiv okupatora, a u zemlji raspirivao bratoubilačku borbu i slabio snagu naših naroda u borbi protiv okupatora; iako je tačno znao da četnici optuženog Mihailovića vrše pokolje nad narodom, on se saglašavao sa četničkim zločincima i sam oglašavao preko radio-emisija stavljanje pod slovo "Z" državljane Jugoslavije.

 

Kritika "buržoaskog pisca"

 

  Dakle, Slobodanu Jovanoviću je suđeno isključivo iz ideoloških i političkih razloga. Iz tih razloga proglašen je krivim, jer je davao podršku Jugoslovenskoj vojsci u otadžbini i Ravnogorskom pokretu.

  Slobodan Jovanović je svoju političku filozofiju formulisao u spisu "O totalitarizmu". U njoj je rezimirao stravična iskustva fašizma, nacizma i komunizma.

  Slobodan Jovanović je bio pristalica demokratije, nasuprot autokratiji i totalitarizmu. Totalitarizam Dvadesetog veka on označava kao novi makijavelizam (napisao je studiju o Makijaveliju), koji je namenjen za "upotrebu masama" i koji se razlikuje od klasičnog makijavelizma koji je namenjen za "upotrebu uskog kruga odabranih političara".

  Prema Jovanoviću tri su bitne odrednice totalitarizma: 1. "U upotrebi sile i lukavstva ne zna za granice", 2. "Na primeru totalitarističke diktature pokazalo se koliko je i u današnje vreme opasno spajiti političku vlast sa ekonomskom vlašću", i 3. "Kad je totalitarizam objavio da su u službi njegove ideologije sva sredstva pa i sami zločini dopušteni, mnogi kriminalni tipovi pohitali su da se pod njenu zastavu svrstaju". Tako, "u redovima totalitaraca  stoje rame uz rame i zavedeni idealisti, koji su žudni nove vere, i okoreli zločinci, koji su od sveg totalitarizma razumeli samo njegov poklič: Istrebljujmo neprijatelje" .

  Reč je, dakle, o poretku koji teži da oduzme pojedincu ne samo slobodu već da ovlada njegovim životom i intimom. To se postiže onesposobljavanjem ljudi da misle svojom glavom, a pomoću suptilnih manipulacija i propagande ("korišćenjem onoga što je u čoveku iracionalno"). Propaganda - a sa njom kultura, stil, politička estetika - jeste sredstvo političke vladavine na koje su prešle nove strategije političkih borbi. Nadograđujući se na spis Slobodana Jovanovića, Jovica Trkulja formuliše medijsku industriju koja  formira javno mnjenje. Rezultat te aktuelne industrije je sledeći: 1. "Socijalizacija pojedinca", "hipnotisanje naroda", fanatizam "iz koga potiču kako junački podvizi tako i zverski postupci", 2. Trijumf kolektiviteta (grupe, klase, nacije, države) nad pojedincem, 3. Otklanjanje sumnje da možda interesi vlastodržaca nisu istovremeno  interesi građana i države, 4. Zakon jačeg postaje osnov unutrašnjeg i međunarodnog prava, 5. Da građani-pojedinci uspostave ravnotežu između sopstvene moralne savesti i neprincipijelne politike svojih vlada i vođa.

  Strukturu piradimalnog totalitarizma Slobodan Jovanović vidi ovako: Na čelu totalitarizma stoji vlastodržac koji ne podleže nikakvoj i ničijoj kontroli. On se smatra genijalnim i raspolaže neograničenom vlašću, a njegova jaka vlada pretvara se u vladu bez kompasa. Grupa koja ga sledi  je zatvorena i počiva na bezuslovnoj poslušnosti prema vođi i vernosti prema ostalim pripadnicima grupe. Osnovna odrednica totalitarizma je borbenost, a glavni kredo ili si sa nama ili si protiv nas. Ko se ne priključi totalitarcima  podvrgava se progonu ili istrebljenju. Taj model uklanjanja političkih protivnika postaje sveprožimajući, lomeći svaki otpor pred sobom.

  Pod totalitarizmom Slobodan Jovanović je podrazumevao fašizam (nacizam) i komunizam. Oba ova ekstremizma (desni i levi) su retrogradna i u suprotnosti sa evropskom misli. "Totalitarci i njihove neprikosnovene vođe potpuno su se razišli s racionalnom misli, ali i s demokratijom, i tako zaustavili hod čovečanstva unapred u svakom pogledu: i duhovnom, i moralnom, i privrednom." Trkulja zaključuje: tu leže razlozi zbog kojih je Slobodan Jovanović bio odlučni antifašista i žestoki antikomunista. Ja bih mogao da dodam da tu leže i razlozi Jovanovićeve osude.

  Nakon drakonske presude Vojnog suda 1946. godine, Slobodan Jovanović je bio ostrakizovan i prokažen, a njegove knjige uglavnom su uklonjene iz javnih biblioteka. Godine 1947. je ime Slobodana Jovanovića brisano sa liste članova Srpske akademije nauka i umetnosti. Nijedan izdavač nije smeo da objavi nijedan redak ovog "ratnog zločinca" i "narodnog neprijatelja". Na katedrama Univerziteta u Beogradu, na predmetima koje je on predavao, njegovo ime se nije smelo ni pomenuti. U udžbenicima i studijama nije ga bilo ni u fus notama. Na javnim predavanjima, u listovima i časopisima, o njemu se govorilo samo sa omalovažavanjem i osporavanjem. Komunisti su ga kritikovali kao buržoaskog pisca, no to je bilo dobro jer su ga tako bar spominjali.