Razaranje

Za koje je zasluge dr Milka Čanak-Medić prethumno dobila nacionalnu penziju?

 

Konzervatorski lešinari urnisali spomenike kulture

 

Gde je sve Milka Čanak-Medić umešala prste u razaranju spomenika kulture? Ko je urnisao Lepenski vir i Gamzigrad? Kome su padale fasade i stupci? Gde je zataškano kompletno urušavanje novopodignutog parohijskog doma? Ko je ukrao dokumentaciju Đurđa Boškovića? Ko je dokazani kradljivac arhitektonske dokumentacije? Ko je autor desetina neupotrebljivih knjižurina?

Stanislav Živkov

Već više godina traje nacionalna bruka i sramota u organizaciji Ministarstva kulture preko kojeg se vrši sistematska pljačka poreskih obveznika, tako što su se, prema nepostojećim kriterijumima, pojedinim "eminencijama", najčešće za nepostojeće zasluge, po svaku cenu dodelile nacionalne penzije u iznosu od 50.000 dinara mesečno. O tome da se apsolutno ne vodi računa o tome ko su dobitnici ovih penzija najbolje govori činjenica da recimo akademici ANUS-a, pored svoje lične penzije, dobijaju i mesečnu apanažu od 80.000 dinara, na koju se dodaje još 50.000 i tako se samo nečije ime i prezime nagrađuje sa čak 130.000 dinara!

U paketu novonastalih nacionalnih penzionera krajem 2011. godine prethumno se našla i dr Milka Čanak-Medić (1929), arhitekta konzervator i višedecenijska štetočina, najpre Jugoslovenskog instituta za zaštitu spomenika kulture, pa "Republičkog zavoda za urnisanje spomenika kulture", zatim penzionerka tezgaroš i član više raznoraznih komisija pri Ministarstvu kulture Srbije, dokazani kradljivac tuđe arhitektonske dokumentacije i autor nekoliko desetina kilograma neupotrebljivih knjižurina.

Falsifikat

Medićeva je svoju štetočinsku karijeru započela još krajem pedesetih godina u tadašnjem Jugoslovenskom institutu za zaštitu spomenika kulture, koji je u to vreme delovao na čitavom području nekadašnje SFRJ. Medićevoj je tako zapalo da se bavi rekonstrukcijom amfiteatra u Solinu, samostanske crkve u Kostanjevici, te ruševina antičke Herakleje kraj Bitolja. Svuda je odreda ostavila trajan i dubok štetočinski trag. Što se rekonstrukcije arheoloških spomenika, dakle Solina i Herakleje tiče, tu su vršeni raznorazni eksperimenti, pa su pojedini delovi kamenih zidina u amfiteatru eksperimentalno premazivani raznoraznim skupo plaćenim hemikalijama iz uvoza kako bi se navodno zaštitio kamen od vlage, pojedini delovi zidova obnavljani su potpuno drugim načinom gradnje, da bi na kraju čitav posao bio zabataljen, a amfiteatar ostao nekonzerviran!

U Herakleji je vršena arheološka prezentacija pri kojoj je trebalo uspraviti poobarane stubove i delimično rekonstruisati polomljene ploče oltarske pregrade, što samo po sebi još tada nije bio nikakav nerešiv problem jer je naprosto trebalo pantografom izraditi negativ od preloma na sačuvanom delu kamenog elementa, i po tome isklesati nedostajuće fragmente, spojiti ih sa originalom i potom postaviti na prvobitno mesto. Umesto toga, Milka Čanak-Medić je otkrila Ameriku i naprosto je, idući linijom manjeg otpora, istesterisala prelomljene površine kako bi ih svela na ravne, pa prema tako istesterisanim delovima u mermeru, nadopunjavala nedostajuće delove čuvajući tako "autentičnost" stubova i ploča!

Svoje štetočinstvo Medićeva je uspešno realizovala i u Pećkoj patrijaršiji počevši od 1961. godine, kada je angažovana na rešavanju otklanjanja štete nastale zbog prokišnjavanja krovova i pojave vlage koja se pojavila unutar svih crkava, kao i u priprati, a tada je zapravo započeo višedecenijski zajednički zločinački poduhvat uništavanja Pećke patrijaršije. Naime, pod njenim rukovodstvom tada se, zbog navodnog sprečavanja vlaženja zidova, postojeća drenaža iz 1932-1933. godine zamenjuje sistemom betonskih kanala i naporedo se radi i na reviziji krova koji je uradio Đurđe Bošković.

Dvadesetak godina kasnije, tačnije 1983, u Patrijaršiju ponovno dolazi Milka Čanak-Medić sa arh. teh. Ivanom Putićem, vrši iskopavanja u crkvi i oko nje, kako bi ustanovili ranije građevinske faze na čijim su ostacima podignute sadašnje crkve. Tada su izvedeni radovi na ponovnoj sanaciji krova i izradi novih drenažnih kanala za vodu oko temelja. Oko kompleksa su izvedeni novi otvoreni betonski kanali, ali su zato betonom ispunjeni prethodni kanali koje je Medićeva postavila dvadesetak godina ranije, jer su se oni, prema rečima Milke Čanak Medić, "napunili lišćem i otpacima".

Tako je u temeljnu zonu sasvim nepotrebno uneseno preko 90 kubnih metara betona, a tonirani malter sa visokim sadržajem cementa upotrebljavan je za popravke spojnica na fasadama. Ovako zacementirani porozni zidovi kao sunđer su skupljali vlagu, koja je uništavala freske, te je tek 2006. započelo spasavanje kompleksa! Najpre je iz temelja uklonjeno 97 kubika livenog betona od dve garniture drenažnih kanala, a potom dodatnih 63 kubika lomljenog betona koji je Medićeva reciklirala radi izrade drenaže terena! Naravno, o svemu ovome se ništa nije znalo jer je o stanju pećkih crkava Milka Čanak-Medić u svojoj knjižurini Arhitektura prve polovine XIII veka, sveska II, str 24, objavila pravi pravcijati falsifikat. Naime, ni na crtežima ni na fotografijama nema stvarnog izgleda temeljne zone, jer su namerno objavljene fotografije stanja iz vremena radova Đurđa Boškovića kako bi se po svaku cenu izbeglo prikazivanje stvarnog stanja!

 Štaviše, ni na presecima crkava nisu prikazani temelji, iz čega proizilazi da su sve Medićkine knjižurine zapravo neutemeljena nauka! Naravno, "nevina" poput francuske sobarice, Medićka je svoju krivicu kao kukavičje jaje podmetnula tada uveliko pokojnom Boškoviću, navodeći u intervjuu za Politiku od 13. marta 2006. kako je... trebalo znati da su između dva svetska rata sve crkve bile obuhvaćene betonskim obručima. Takav jedan obruč spušta se do temelja same crkve! I samo malterisanje crkava poslužilo je kao izgovor za klevetničku kampanju Medićke i ostalih članova konzervatorske mafije, jer se po svaku cenu htelo sakriti pravo stanje spomenika pod "izgovorom" insistiranja na očuvanju autentičnosti spomenika.

U međuvremenu je fasada sa dekoracijom rekonstruisana, ali je pri tom ustanovljeno da je Milka Čanak-Medić takođe i kradljivac tuđe arhitektonske dokumentacije, jer je u zaključanom metalnom ormanu u bivšoj kancelariji Milke Čanak-Medić pronađeno preko 300 do tada potpuno nepoznatih crteža dekoracije fasada koje je Bošković izradio 1931 godine! Kada je o tome tadašnja direktorka Zavoda Gordana Marković obavestila Upravni odbor Republičkog zavoda, član Upravnog odbora Milka Čanak-Medić tražila je da joj se dokumentacija vrati, jer ju je navodno uzela na revers iz Arheološkog instituta, koji je kasnije negirao da je ta dokumentacija ikada bila kod njih!

Prema dobro obaveštenim izvorima, u privatnom vlasništvu Milke Čanak-Medić, koja je već decenijama u penziji, i dalje se nalazi ogroman broj planova svih spomenika na kojima je ona radila, koje su godinama iscrtavale čitave generacije studenata, a sve sa ciljem da budu objavljivane u Medićkinim knjižurinama. Malo je poznato da je sama Medićka veoma mali broj merenja na spomenicima izvodila lično, prepuštajući taj posao saradnicima, te stoga sa velikom rezervom treba prihvatiti sve ono što je ona ikada objavila!

Sklepani objekti

U štetočinskoj seriji konzervatorskih radova Milke Čanak-Medić ima još kapitalnih primera urnisanja spomenika kulture. Tu svakako spada slučaj "preseljenja" arheološkog nalazišta Lepenski vir. Godine 1969. počeli su radovi na "spasavanju" originala celokupnog naselja od nadirućih voda akumulacionog jezera. Podovi i kameni ostaci desetina praistorijskih kuća, od kojih neke i površine preko 30 kvadratnih metara, "preneseni" su na novi, viši položaj - iznad nivoa budućeg veštačkog jezera. Radovi na zaštitnoj konstrukciji i preseljenju praistorijskih artefakta izvođeni su na osnovu dva projekta. Radovi na uređenju novog lokaliteta  izvršeni su prema projektu najveće štetočine u istoriji srpske zaštite spomenika dr arh. Milke Čanak-Medić  ispred Republičkog zavoda za zaštitu spomenika kulture Srbije i njenog muža Milorada Medića, inače slikara konzervatora, ispred Narodnog muzeja, a sa sredstvima od oko 4 milijarde tadašnjih dinara. Ovim projektom bili su obuhvaćeni pozamašni radovi na izgradnji potpornih zidova, obezbeđenju ove lokacije od klizanja terena.

Drugi projekat - izgradnja zaštitne hale na novom lokalitetu, u obliku zategnutog visećeg šatora konstrukcije - izradio je inž. Oskar Hrabovski, tadašnji docent na Arhitektonskom fakultetu, i to direktno kopirajući zaštitnu konstrukciju novog olimpijskog stadiona koji se upravo tada gradio za predstojeću olimpijadu u Minhenu. Međutim, u praksi, na samom terenu, pokazalo se da su oba projekta neizvodljiva, tako da su velika sredstva straćena na najluđe arhitektonske zamisli kojima su Milka Čanak-Medić i Oskar Hrabovski želeli sebi za života da sagrade spomenike pod šatorastim krovom! Sve je počelo sasvim pogrešnim izborom mesta na koje je trebalo preseliti ostatke naselja, te se nova lokacija morala podgrađivati visokim masivnim bedemima koji su sagrađeni po projektu Milke Čanak-Medić.

Ti masivni zidovi sa duboko fundiranim temeljima presekli su tokove podzemnih voda koje su se u uvalu prirodno slivale, što je "podmazalo" teren i pokrenulo klizište. Da bi se zaustavilo gradnjom izazvano klizište, na kritičnom čelu novoizabrane lokacije usađen je monumentalni masivni stup-branik od armiranog betona dimenzija 2/2 metra, dubok i visok desetinu metara. Uprkos toj nepredviđenoj ružnoj i dangubnoj investiciji, čitav muzej je i dalje ipak klizio za po dva centimetra godišnje, tako da se nad preseljenim lokalitetom ništa čvrsto i stabilno godinama nije moglo graditi. Iznad preseljenih ostataka naselja sklepana je krajnje neodgovarajuća, "privremena" zaštitna konstrukcija, bolje rečeno najobičnija šupa sklepana od stare krovne građe skinute sa srušenih kuća, odnosno preniska i neugledna daščana konstrukcija pokrivena "salonit" pločama bez mogućnosti pravog krovnog osvetljenja, koja je, na sramotu svih, ostala donedavno.

Tako je s pravom konzervator prof. Aleksandar Deroko 1983. godine pred kamerama RTB-a, u svom stanu i u prisustvu šireg kruga biranih stručnjaka, rekao da je Lepenski vir "najveća arheološka katastrofa XX veka"! Tek kada je natrula šupa demontirana, nakon njenog uklanjanja ukazali su se preseljeni ostaci iskasapljenog arheološkog lokaliteta, odnosno ono što su odabrali Milka i Milorad Medić, zapravo samo njegov najgornji sloj - sa grumenjem podova kuća zalivenim u betonske ploče, bez ijedne skulpture ili replike, sa gomilama sanduka prepunih fragmenata - koji prilikom preseljenja naprosto nisu mogli da budu vraćeni na svoje mesto jer se u topografskom snimku doživotnog studenta arhitekture Đorđa Mitrovića, alias Đoke Larusa, naprosto za njih nije moglo pronaći mesto. Već tada se pokazalo da će ubuduće Milka Čanak-Medić biti neka vrsta konzervatorskog lešinara, koji će praviti karijeru prčkajući na lokalitetima koje je istražio danas pokojni Dragoslav Srejović.

Karikaturalni radovi

Sticajem okolnosti desilo da Milka Čanak-Medić preuzme na sebe konzervaciju monumentalnih ruševina Gamzigrada, odnosno Felix Romuliane, i to sa katastrofalnim posledicama! Iako je dobro poznato da u čitavoj istočnoj Srbiji temperature leti i zimi dostižu ekstremne vrednosti, Milka Čanak-Medić je konzervirala ruševine kao da se to uopšte ne dešava, kao da su vremenski uslovi idealni. Iako su otkriveni zidovi bili visoko sačuvani, a osim toga pronađene su i velike površine originalnih zidnih maltera i kamenih oplata, sve je to, umesto da bude zaštićeno od dejstva elemenata: kiše, vetra, snega i leda, samo opšiveno malternom trakom i ostavljeno sasvim nezaštićeno, tako da danas imamo situaciju da se velike površine odvaljuju od zidova, a zidovi raspadaju od loše urađene konzervacije - izvedene cementnim malterom! Pošto je pronađen veliki broj celih i polomljenih stubova, Milka Čanak-Medić je ovde primenila drugu tehniku, odustala je, dakle, od testerisanja i štemovanja originala, te je dopune nedostajućih delova izvela veštačkim kamenom koji je u međuvremenu promenio boju i sada je u totalnom neskladu sa originalnim delovima.

Takođe je rekonstruisana veća površina kamenih pločnika u samoj palati, koji se u međuvremenu odigao od podloge i uveliko se raspada. Zapravo, pokazalo se da je Milka Čanak-Medić preuzela ovaj teren samo kako bi doktorirala sa temom rada o Gamzigradu, radom koji je svojevremeno objavljen kao podeblja, krajnje nečitka knjižurina čiji su "naučni" zaključci ubrzo sasvim demantovani novim otkrićima! Verovatno zaneta sticanjem doktorata, Milka Čanak-Medić je početkom osamdesetih u Republičkom zavodu svim kolegama stavila do znanja šta sve planira da radi i zatražila od njih da prekinu sve započete radove na njenim "budućim" terenima.

Istodobno je 1980. godine u Zavodu honorarno angažovano najmanje 20 studenata i diplomiranih arhitekata koji su iscrtavali planove, navodno za zavodsku planoteku, a u stvari čitavo to iscrtavanje imalo je sasvim drugi cilj: objavljivanje u knjižurinama Milke Čanak-Medić, i to prema njenom ranije najavljenom planu. O tome da je Medićeva u to vreme bila zaštićena kao beli medved najbolje svedoči činjenica da i pored katastrofalne štete koju je stvarala svojim radovima, nikada ni za šta nije odgovarala! O vrsti njenog štetočinstva tih godina najbolje govori primer "obnove" i "sanacije" crkve Svetog spasa u Žiči. Prilikom zemljotresa na Kopaoniku crkva je teško oštećena i na njoj su izvedeni opsežni radovi na sanaciji oštećenja, ali i na navodnoj rekonstrukciji prvobitnog izgleda.

"Spektakl" je počeo praktično na samom početku. Naime, zbog nepotpunog poduhvatanja zidova novim temeljima, odvalile su se kamene obloge fasade tako da je jedno vreme čitava crkva spolja bila ispodupirana posečenim balvanima iz manastirske šume kako se fasade ne bi odvalile od jezgra zida, sve dok zidovi nisu poduhvaćeni čitavom debljinom. Kada je to završeno, Milka Čanak-Medić je napamet dodala kompletni arkadni friz duž svih fasada za koje nije nađen nijedan trag, a takođe napamet je rekonstruisan gornji sprat kule zvonika. Takođe je rekonstruisala srušene bočne delove oltarskog prostora, ali su namerno ostali nemalterisani čime je dodatno poremećena kompozicija crkve. Prilikom obnove glavne kupole Milka Čanak-Medić učinila je pravi falsifikat, tako što je barokni nadzidak i pseudogotičke arkade na kupoli iz XVIII veka interpretirala kao izvorne, iako je u svojoj knjizi o Žiči objavila planove na kojima se vidi da je to kasnija gradnja ispod koje se i danas nalazi rekonstruisana originalna kalota kupole.

Zbog nesolidne konsolidacije temelja crkve, tokom radova došlo je do popuštanja jednog od stubaca potkupolnog prostora koji se urušio zajedno sa freskama, čije fragmente je tokom noći slikar konzervator Radiša Žikić skupljao u najlon kese i kasnije rekonstruisao. Tokom obnove na fasade crkve je nestručno postavljen crveni malter, zamešen sa velikom količinom mlevene šljake, prepun džombi i neravnina. Ovaj malter je zbog svoje velike tvrdoće na pojedinim mestima ubrzo počeo da se odvaja od jezgra zidova, tako da je danas na mestima severne fasade sklon padu. U nastavku radova zvonik je dobio karikaturalni završetak, bez ikakvih podataka o prvobitnom izgledu.

Na osnovu jednog malog pronađenog fragmenta, bez imalo podataka, Milka Čanak-Medić rekonstruisala je i mermerni ikonostas, a s njom je akademik Mladen Srbinović izradio dve oltarske ikone u mozaiku, potpuno neprimerene monumentalnom enterijeru crkve, koje su kasnije na zahtev monaštva izbačene napolje. Obnovljena je i ulazna kula u manastir, koja nakon obnove po projektu Milke Čanak-Medić, izgleda kao japanska pagoda. Malo je poznato da se slična katastrofa, zamalo sa ljudskim gubicima, svojevremeno dogodila prilikom radova u Arilju. Naime, prilikom radova ispostavilo se da se oko crkve sv. Ahilija nalaze sačuvani stariji zidovi na velikoj površini, a da se iznad jednog dela nalazi postojeći parohijski dom. Kako bi se omogućilo povezivanje istraženih površina, odlučeno je da se dom sruši i da se na drugom mestu sagradi novi po ugledu na stari.

Pošto je već bila kasna jesen, izliveni su temelji i iznad njih betonska ploča na čitavoj površini budućeg parohijskog doma. Kako se nastavak gradnje predviđao na proleće, majstori su postavili armaturu za buduće armirano betonske stubove prizemlja kako bi njihovim livenjem radovi mogli da počnu bez ikakvih problema. Pošto je to Milki Čanak-Medić veoma remetilo njenu konzervatorsku viziju čitavog budućeg prezentiranog kompleksa, po njenom izričitom naređenju armatura je naprosto isečena, a radovi su nastavljeni na proleće i to tako što je čitavo prizemlje dozidano bez ijednog jedinog armiranobetonskog stuba ili serklaža, a u unutrašnjosti je sagrađen i svod po uzoru na onaj u staroj zgradi. Kada su majstori došli i uklonili šalung svoda, jedva su stigli da izađu napolje - jer se čitav sagrađen parohijski dom naprosto urušio sam u sebe! Ni do danas nije razjašnjeno kako je moguće da nakon dve ovakve katastrofe Milka Čanak-Medić nikada ni na koji način nije odgovarala za svoja nepočinstva?! Jedini mogući odgovor za ovo treba tražiti u poslovnim partijskim i rodbinskim vezama i vezicama.

Dobro je poznato da su manje-više svi konzervatori članovi svojevrsne konzervatorske Velike lože, ali je zato u javnosti daleko manje poznato da je Milka Čanak-Medić bila svastika sportskog funkcionera Artura Takača! Iako ništa nije projektovala, Milka Čanak-Medić odgovorna je i za temeljnu urbanističku devastaciju manastirskog kompleksa u Studenici, gde je južno od manastirskih zidina, u bašti, projektovana i izgrađena ogromna stambena zgradurina, uz veoma "stručno" obrazloženje urbanista-konzervatora da je to mesto dobro jer na njemu nikada ništa nije građeno! Ogromni objekat sa četrdesetak dvokrevetnih soba sa kupatilima i pratećim prostorima, očito namenjen ugostiteljstvu, pravdan je raznim namenama: higijenskim potrebama tada sedmočlanog studeničkog bratstva, budućim vizantološkim centrom, "stranoprijemnicom"... Projektant zgrade je arh. Miladin Lukić, a položaj su odredile arhitekte dr Milka Čanak-Medić, mr Olivera Kandić i dr Svetlana Popović. Obrazloženje za izgradnju bilo je da se od rudokopa ugrožena manastirska zgrada iz ušćanskog vinograda premešta u Studenicu, usput narastavši od 180 kvadratnih metara na deset puta veću površinu! I pored "premeštanja", zgrada u Ušću i danas stoji na svom mestu!

Činjenica da ovakvi "eminentni" stručnjaci dobijaju nacionalne penzije je porazna, jer je sasvim jasno da su ove i ovakve nacionalne penzije najobičnija korupcionaška bruka i sramota budući da se preko raznoraznih lobista nagrađuju raznorazni opskurni likovi, neradnici, pa čak i prave štetočine. Uostalom, to ni najmanje ne čudi, jer kakva je nacija - takvi su i podnosioci zahteva za nacionalnu penziju i njihovi protežeri.

 

 

U štetočinskoj seriji konzervatorskih radova Milke Čanak-Medić ima još kapitalnih primera urnisanja spomenika kulture. Tu svakako spada slučaj "preseljenja" arheološkog nalazišta Lepenski vir.

 

Iako ništa nije projektovala, Milka Čanak-Medić odgovorna je i za temeljnu urbanističku devastaciju manastirskog kompleksa u Studenici, gde je južno od manastirskih zidina, u bašti, projektovana i izgrađena ogromna stambena zgradurina, uz veoma "stručno" obrazloženje urbanista-konzervatora da je to mesto dobro jer na njemu nikada ništa nije građeno!