Pogledi

Međunarodno pravna zaštita interesa Srpske pravoslavne crkve i pravoslavnog hrišćanskog naroda na Kosovu i Metohiji

Srpsko privilegijalno pravo

Zašto je Srpska pravoslavna crkva izložena tolikim pritiscima u poslednje vreme kada se govori o okupiranom Kosovu i Metohiji i navodnim trajnim rešenjima tog pitanja. Zašto Srbski narod, opravdano očekuje veće angažovanje svoje Crkve u sprečavanju veleizdaje koja se odvija pred našim očima i koja dobija na ubrzanju.

Stevan Zivlak

Naša Crkva je više nego ijedna pravoslavna crkva proizvod narodnog duha, to označenje crkve narodnom je staro koliko i božanska ustanova na kojoj je crkva sazdana. Ovo izlazi iz reči Hristovih kada je rekao apostolima: „Idite i naučite sve narode“. U odgovoru istočnih patrijaraha Papi Piju IX, od 1848. se kaže: „U nas je čuvar vere celo telo crkve, to jest sam narod koji hoće da dogmati njegove vere ostanu uvek stalni i saglasni sa predanjem njegovih otaca“. O narodnom karakteru naše Crkve je pisao Radomir M. Grujić (1878-1955) u svom delu: Apologija srpskog naroda (str.218, 221).

Pod uticajem istorijskih prilika proteklih vekova, srasla je naša Crkva iznutra i spolja sa životom i istorijom srpskog naroda i u tome je njena razlika u poređenju sa ostalim crkvama.

Srpska pravoslavna crkva uživa od davnina međunarodno pravni kapacitet potpisivanja međunarodnih ugovora, dobijanja privilegija i povlastica ne samo kao verska organizacija, već i kao predstavnik srpskog, odnosno pravoslavnog naroda na svom kanonskom području, te je kao takva viševekovni subjekt međunarodnog prava.

Ona je od mitropolije sremsko karlovačke, ujedinjenjem 1920. godine, preuzela u korpus crkvenog prava takozvane ius privilegiale aut speciale rascianum, srpski rečeno: srpsko privilegijalno pravo, i to pravo čini glavne ili kardinalne izvore crkvenog prava naše Crkve.

Njih sačinjavaju tri grupe privilegijalnog prava.

Prva grupa su „Stare privilegije“ koje su davali ugarski i austrijski vladari srbima u Ugarskoj, u periodu od 1405. godine do 1647. godine, ukupno 35 privilegija. Položaj srpskog stanovništva u vojničkim krajinama koje su se nalazile na teritoriji današnje Hrvatske, regulisan je drugom grupom privilegija, u takozvanoj Bručkoj knjizi ( Brucker Libell ), iz 1578. godine, donetoj od austrijskih staleža na saboru u Bruku na Muri, a zatim privilegijama cara Ferdinanda II iz 1627. godine, i zemaljskim ustavima (Landesverfassung) izdatim od istog cara 1630. godine.

„ Nove “ ili Leopoldove privilegije su one, koje je srpskom narodu i Crkvi dao car Leopold I, u periodu od 1690. do 1695. godine.

Nama prostor ne dozvoljava da ovom prilikom šire elaboriramo ovo pitanje, već bi se zadržali samo na privilegijama koje je car Leopold izdao Srbima za vreme austrijsko-turskog rata 1683-1699. godine i to: prva 6.4.1690. god., druga 21.8.1690. god., treća 11.12.1690. god., četvrta 20.8.1691. god., i peta 4.3.1695. godine.

Privilegije imaju karakter međunarodnog ugovora, sporazum austrijskog dvora i srpskog naroda i crkve postignut je ugovornim putem (per modum pacti), baziranog na osnovu pravnog, ugovornog načela (do ut des).

Ovaj međunarodno pravni ugovor je potvrđen patentom Leopoldovog naslednika, cara Josifa I, od 7.8.1706. godine, koji je izdat preko dvorske kancelarije, a Ugarska dvorska kancelarija je izdala potvrdu privilegija 29.9.1706. godine. Kasnije su citirane privilegije potvrđene i od Karla VI i Marije Terezije.

Citirani Ugovor je nakon Prvog svetskog rata odredbama Versajskog sporazuma, prešao u zakonodavstva svih država nastalih na prostoru Austro ugarske carevine, te se oni pojavljuju kao garant privilegija datih Srpskoj crkvi i narodu.

Privilegijama cara Leopolda, srpskom narodu i Crkvi su zagarantovana veoma široka prava sadržana u 14 privilegija, od kojih izdvajamo najznačajniju, a to je jedinstvo srpskog naroda i crkve i egzistencija nacije.

Sledeće dve garancije su izuzetno značajne i na njima srpski narod i Crkva imaju pravo da insistiraju do njihovog trajnog rešenja.

Jedna od njih je pravo na preuzimanje onih crkava koje su osmanlije oduzele Srbima u osvojenim srpskim zemljama. U originalnom tekstu, na latinskom jeziku, ova privilegija koja je izdata 21.8.1691. godine glasi :

„Quae autem templa christiani nominis hostis Turca vobis ademit, ea quoque recuperata manibus vestris resignari demandabimus .“

U prevodu na srpski jezik :

„Koje je crkve neprijatelj hrišćanskog imena Turčin od Vas zauzeo i te kad se osvoje, zapovedićemo da se u vaše ruke predadu .“

Druga, koja je usko vezana za današnju situaciju oko Kosova i Metohije je svečano obećanje srpskom narodu da će se moći povratiti na svoja napuštena ognjišta u staroj otadžbini čim carska vojska Hazburgovaca (vojska Svetog Rimskog Carstva) oduzme te zemlje od turskog gospodarstva. Zbog značaja ove privilegije, koja je izdata 20.8.1691. godine, citiramo je u originalu na latinskom jeziku:

„Adhibemus quoquo pro possibili omnem conatum, ut per victoriosa arma Nostra, auxiliante Deo, repetitam gentem Rascianorum quo citius in territoria, seu habitationes antehac possessas denuo introducere, et inimicos abinde repellere possimus.“

U prevodu na srpski jezik :

„Upotrebićemo takođe po mogućstvu sav trud da pobedničkim našim oružjem, Božjom pomoću spomenuti narod srpski što pre u oblasti ili u staništa, koja je pre imao, nanovo uvedemo i neprijatelje odande suzbijemo...“

Da ne bi bilo zabune u buduće o tome, koji su krajevi naroda srpskog bili pre progona turskih, privilegijom izdatom 21.8.1690, je detaljno utvrđena i potvrđena srpskom arhiepiskopu vlast, crkvena i svetovna nad pravoslavnim narodom u zemljama kako je navedeno u tekstu privilegije (citiramo prevod na srpskom jeziku):

„ Jednom reči, kao i do sada, da bude poglavar nad crkvama grčkog obreda i nad opštinstvom iste veroispovesti, i da ima vlast, da njima raspolaže sopstvenom vlašću crkvenom, po povlasticama, koje Vam dadoše Naši prethodnici, blaženi negdašnji kraljevi ugarski, po svoj Grčkoj, Raškoj, Bugarskoj, Dalmaciji, Bosni, Jenopolju i Hercegovini, kao i u Ugarskoj i Hrvatskoj gde ih faktički ima ....“

Privilegijom od 6.4.1690. godine, u zemlje pod vlašću srpskog arhiepiskopa se ubrajaju i: „cela Albanija, Srbija, Mizija, Bugarska, Silistrija, Ilirija i Makedonija, Raška“

Kao protivuuslugu za dobijena prava, obavezali su se Srbi i Crkva dvoru Hazburgovaca:

da će stupiti u austrijski državni savez, odnosno Sveto Rimsko Carstvo (tadašnju Evropsku zajednicu naroda-Evropsku uniju), s tim da budu neposredno potčinjeni caru (znači slobodni i nezavisni)

da će se boriti protiv Turaka i od njihovih navala braniti državu i njene granice.

Srpsko privilegijalno pravo (ius privilegiale Rascianum ) predstavlja Glavni ili Kardinalni izvor crkvenog zakonodavstva Karlovačke mitropolije, koje je u celosti preneto u crkveno zakonodavstvo Srpske pravoslavne crkve. One su mudrošću pećkog patrijarha Arsenija III Čarnojevića i episkopa Isaija Đakovića, obezbedile prilikom velike sobe Srba 1690. godine, da prelaskom reke Save i Dunava preko 40.000 porodica, srpski narod ne samo opstane već i da udari čvrst temelj pravoslavnom crkvenom uređenju i narodnoj autonomiji u Svetom rimskom carstvu (Austrougarskoj monarhiji), kao i da dobije čvrste međunarodne garancije za povratak na istorijske srpske teritorije, kada se za to stvore uslovi u budućnosti.

Kada govorimo o broju porodica, napominjemo da su tada Srbi i ostali pravoslavni narodi koji su se sa njima kretali prema severnim srpskim krajevima, živeli u porodičnim zadrugama od 20 do 30 duša, te je izvesno da je velikom seobom bilo obuhvaćeno preko milion pravoslavnih, koji su svojom krvlju branili i odbranili hrišćansku evropsku civilizaciju.

Navedene privilegije nesporno nose karakter međunarodnog, dvostrano obavezujućeg ugovora, to pokazuju svojom materijalnom i formalnom stranom. Njihov međunarodno pravni obavezujući karakter ne menja činjenica što provođenje odredaba danas srpski narod ne bi mogao prinudno provesti, zbog nadmoći druge strane, koja se smatra naslednicom Svetog rimskog carstva. Međunarodni ugovori između velikih i malih međunarodnih subjekata, ostaju ugovori i pored činjenice da mali subjekti ne mogu prisiliti nesrazmerno veliki drugi međunarodni subjekt na poštovanje ugovorenih obaveza. Srbi ne bi mogli danas uspešno nametnuti prinudno provođenje ugovornih odredbi, ali imaju izuzetno veliki moralni i materijalno pravni zahtev prema naslednicima Svetog rimskog carstva. Pravni princip pacta sunt servanda ima veliki ne samo moralni značaj za svakog ugovarača. O ovom pravnom pitanju se može više pročitati u spisu Milutina Jakšića (1863-1937); Priroda prelaza Srba u Ugarsku 1690 i privilegije (Letopis Matice Srpske, knj. 206; sv, II; str, 14).

Zbog navedenih razloga, Evropska unija danas pokušava da natera kvislinške vlasti u Srbiji, da se predstave kao ovlašćeni predstavnici srpskog naroda i Crkve, te da potpisujući razna dokumenta, se jednostrano odriču istorijskih prava srpskog naroda koja su krvlju stečena. Evropa danas mora da poštuje istorijska prava Srpske pravoslavne crkve na njenom kanonskom području, koja je u kontinuitetu kroz vekove međunarodno priznat subjekt međunarodnog prava, samim tim i pravoslavnih hrišćana koji žive na tom području. Svaki unutrašnji dijalog koji se pokrene mora rezultirati jednostavnim zaključkom da kvislinške vlasti pod pritiskom nisu vlasne menjati istorijska prava Crkve i naroda, a da su svi pravni akti sačinjeni od takvih vlasti ništavni.

Osim privilegija cara Leopolda, na koje smo se ukratko osvrnuli, postoje mnogobrojni međunarodno pravni dokumenti, privilegije, ugovori koji garantuju međunarodno pravnu zaštitu Srpske pravoslavne crkve i pravoslavnog hrišćanskog naroda na njenom kanonskom području.

Krvne žrtve koje je srpski narod i Crkva platili kroz istoriju braneći evropske hrišćanske vrednosti su u zvaničnim dokumentima Svetog rimskog carstva tada prepoznate i priznate kao effusion sanquinis (rasipanje krvi), predstavljale su thesaurus (riznicu) srpskog naroda iz koje je srpski narod privilegije odnosno ovaj međunarodni ugovor platio, te su obaveze prema narodu i Crkvi irevokabilne, odnosno neopozive. O ovome je lepo pisao Milutin Jakšić u delu: O Arseniju IV Jovanoviću Šakabenti (str.114-115).

Danas se ne može tražiti od Srpske pravoslavne crkve da bude uzdržana ili još gore kooperativna i da se odriče kanona, svog narodnog karaktera, crkvenog zakonodavstva, međunarodnih ugovora i garancija koje je ishodila za sebe i svoj narod u prošlosti.

Još manje se može tražiti od pravoslavnih hrišćana da učestvuju u kolektivnoj izdaji predaka, slavne istorije i istorijskih prava. Okupatori i varvari dolaze i prolaze ovim prostorima, a pravoslavni hrišćani i njihova narodna Crkva ostaju i opstaju i obnavljaju svoja istorijska prava na svim svojim kanonskim teritorijama, kada za to stvore uslove.