Pogledi

 

Srbi u okruženju i rasejanju

 

 

Prognani, asimilirani, nestali

 

 

Prema zvaničnim podacima Srbi procentualno imaju jednu od najbrojnijih dijaspora na svetu. Od procenjenih 12,5-13 miliona Srba, svega oko 6,2 miliona živi u Srbiji, dok su ostali u rasejanju. Najviše ih (oko 1,7 miliona) ima u Bosni i Hercegovini, gde predstavljaju jedan od tri konstitutivna naroda, pa samim tim daju i jednu trećinu svih najviših državnih funkcionera

 

M. Malenović

 

Ako zanemarino nove iseljeničke zemlje (kao SAD i Nemačku u kojima živi po oko 600.000 pripadnika srpskog naroda), na drugom mestu u srpskoj dijaspori je Republika Hrvatska. Prema popisu stanovništva iz 2001, Srba je tamo 201.631 i čine 4,5 odsto stanovništva. U odnosu na 1991. godinu, kada ih je bilo 581.663 i kada su u ukupnom broju stanovništva učestvovali sa 12,2 odsto, broj Srba u Hrvatskoj smanjen je za dve trećine tokom etničkog čišćenja za vreme i posle vojnih akcija Bljesak i Oluja. Božićnim Ustavom iz 1990. godine Sabor Republike Hrvatske je srpskom narodu ukinuo status konstitutivnog naroda u Hrvatskoj, pa Srbi danas čine daleko najbrojniju, ali ipak samo jednu od više nacionalnih manjina. Imaju svoje zastupnike u hrvatskom Saboru (zagarantovana tri mesta), jednog potpredsednika hrvatske vlade (Slobodan Uzelac) i funkcionere u više ministarstava.

Najveći problem srpske manjine u ovoj zemlji jeste povratak izbeglica. Veliki broj srpskih kuća je uništen tokom i neposredno posle ratnih dejstava i nisu sve obnovljene. Odbegli Srbi koji su pre rata imali stanarsko pravo danas su beskućnici jer hrvatske vlasti stanarsko pravo ne tretiraju kao vlasničko.

Odmah iza Hrvatske u srpskoj dijaspori je Crna Gora u kojoj živi skoro 200.000 Srba, pa su tako skoro isto brojni kao i većinski, crnogorski narod. Srbi u Crnoj Gori imaju veliki broj svojih političkih partija i poslanika u republičkoj skupštini, kao i lokalnih funkcionera. Razlika između srpskog i crnogorskog naroda je više političke nego etnografske prirode, te je veoma teško i povlačenje jasne (teritorijalne i svake druge) granice izmedu ova dva naroda. Teškoće nastaju i kod jezičkog razdvajanja, jer je ogromna većina stanovnika Crne Gore do juče govorila jezikom koji su nazivali srpskim (ijekavica).

Međutim, najveći problem Srba u Crnoj Gori predstavlja položaj Srpske pravoslavne crkve koja sve više dolazi pod udar kanonski nepriznate Crnogorske pravoslavne crkve i crnogorskih vlasti. Najvažniji spor izmedu ove dve crkve vodi se oko verskih objekata, jer CPC, iako registrovana samo kao grupa građana, osporava pravo na nasleđe Mitropoliji SPC. 

Još veće probleme SPC ima u Makedoniji gde je kanonski nepriznata Makedonska pravoslavna crkva prisvojila sve objekte nekadašnje Ohridske arhiepiskopije koja je nedavno obnovljena. Vlasti u Skoplju ne samo da zabranjuju sveštenicima SPC da činodejstvuju u Makedoniji već i da nose mantiju ili bilo koja druga sveštenička obeležja. U Makedoniji  inače živi bezmalo 36.000 Srba, što čini 1,78 odsto stanovništva. Kako po broju daleko zaostaje za Albancima, Turcima i Romima, srpska manjina nema prava na zvanično korišćenje srpskog jezika, osim u opštinama u kojima čini više od 20 odsto stanovništva. Osim u lokalu, Srbi nemaju političkih funkcionera u ovoj bivšoj jugoslovenskoj republici.

U Sloveniji po poslednjem popisu živi skoro 40.000 Srba, koji sa 1,98 odsto čine najveću nacionalnu manjinu o ovoj zemlji, iako su pre rata imali 2,7 odsto odnosno skoro 48.000 stanovnika. Razlog za ovaj veliki pad je nezakonito brisanje Srba (ali i pripadnika nekih drugih manjina) iz spiska državljana tokom i neposredno posle proglašenja nezavisnosti. Veliki broj Srba koji su na ovaj način ostali bez državljanstva i danas vodi sudske sporove sa slovenačkom administracijom, dok im država Srbija pruža samo slabu diplomatsku podršku.

U južnoj srpskoj pokrajini Kosovu i Metohiji, koja je trenutno pod međunarodnom upravom, posle agresije NATO pakta i prateće eskalacije nasilja albanske većine nad manjinama, broj Srba je drastično opao, pa oni umesto predratnih 11 odsto, danas po procenama jedva da čine 5 odsto stanovništva. Kako im privremene kosovske institucije ne garantuju ni minimum ljudskih prava, Srbi su se samoorganizovali i sa izuzetkom beznačajnih stranaka sa neznatnim brojem članova, oni ne učestvuju u organima vlasti pod albanskom dominacijom.

   U susednim zemljama koje nisu nastale raspadom SFRJ, najviše Srba živi u Rumuniji (22.518), gde se njihov položaj dosta poboljšao od pada Čaušeskuovog režima. Zanimljivo je da je nekada brojna i uticajna srpska manjina u Madarskoj danas spala na jedva 5.000 članova koji zbog malobrojnosti ne uživaju nikakva manjinska prava. Ni u Albaniji, gde Srba ima oko 10.000, situacija nije ništa bolja budući da su i tamo izloženi nasilnoj asimilaciji i negiranju nacionalnih prava.