-->Zabrane

Politički procesi: progon reči i misli u doba diktature (8)

 

Rečnik dobro poznatih optužbi

Obimnim istraživanjem srpskog književnika i publiciste Marinka Arsića Ivkova, objavljenim pod nazivom "Krivična estetika", detaljno je opisan mehanizam gušenja stvaralačkih sloboda u nekadašnjoj Jugoslaviji, a posebno u Srbiji, od kraja Drugog svetskog rata pa sve do današnjih dana. Uloga partijskih sudova i tužilaštava u službi političkog progona umetnika i umetničkih dela, slobode govora i slobode mišljenja, zabrane knjiga i kontrole štampe, temelj su ove, od javnosti prerano sakrivene knjige. Jer, ništa tako slikovito ne svedoči o kontinuitetu ovdašnjih diktatura, kao što svedoči rad poslušnog pravosuđa, kako onog jednopartijskog, o kome je ovde, na samom početku reč, tako i današnjeg, višestranačkog, zapravo, takođe jednoumnog, u službi vlastodržaca, o čemu "Krivična estetika" upravo i govori...

Marinko Arsić Ivkov

 

Angažman

 

(Aktivan stav umetničkog dela, odnosno umetnika, prema društvenoj stvarnosti i vladajućoj ideologiji može biti pozitivan, ako je u službi socijalističkih i samoupravnih snaga i politike Saveza komunista, i negativan, ako te snage i politiku ne podržava. U drugom slučaju sankcionisan je zakonom...)

 

,,Svoje maštanje, prevashodno političko, subjektivistički osamostaljeno i sukobljeno sa društveno-istorijskom praksom socijalističkog samoupravnog društva, autor pokušava da pretvori - proizvoljnostima simbolističkog postupka - u umetničku realnost koja bi vojim angažmanom trebalo da utiče na svet..."

 

 (Dušan Popović, U pozorištu, Novi Sad 1973)

Angažovani film

 

,,...Prvi rezultati potpune orijentacije Neoplante na društveno angažovani film, koja je počela nedugo posle Pisma (Titovo pismo jugoslovenskim koministima koje je najavilo, između ostalog i obračun sa nepodobnim umetnicima, prim. red.) već su vidni..."

 

(Predrag Mirković, "Crni talas" je prošlost", Politika ekspres, 22. oktobar 1973)

 

,,Društveno angažovan film treba da otkriva problemski postavljene istine o razvitku našeg društva, istine koje nisu nikada ni sasvim bele ni sasvim crne, ali da ih otkriva sa filmski jasno formulisanom namerom da afirmiše pozitivne tokove našeg razvitka..."

 

(Slobodan Selenić)

Angažovani pisac

 

,,...Na kraju i pitanje: Da li pisac treba da se na neki način angažuje u borbi svoga naroda u ostvarenju aktuelnih društvenih zadataka, konkretno u izgradnji socijalizma kod nas?... Ja, doduše, nisam za to, kako je svojevremeno preporučivao Đilas, da pisci treba da čiste parkove i uređuju činovničke kancelarije (mada i to nije za potcjenjivanje!), ali sam za to, bar što se tiče komunista, da se pozabave ideološkim problemima svoga vremena, dajući otpor reakcionarnim strujanjima, u prvom redu na planu umjetnosti!"

 

(Puniša Perović)

Anketa

 

(Jedno od sredstava pritiska na tužioce)

 

„...To što novinari prave ankete danas, isto kao što su pravili i 1972. godine o tome šta ugledni pojedinci misle o zabranama knjiga. I to je pritisak na tužioce!"

 

(Miloš Aleksić, tužilac)

Antiideološka papazjanija

 

(Umetničko delo dobijeno složenom tehnikom)

 

,,...Od blata, trijera, krunjača, sredstava za kontracepciju, neukih seljaka, izmeta, bezrazložnih nasilja i tučnjava, lažiranih i pravih ubistava, hepeninga, skarednih laži, brutalnih scena, praviti anti-ideološku papazjaniju - nije lako."

 

 (Miodrag Maksimović, Politika, 18. maj 1969)

 

Antiliterarna varijanta

 

(Porobljivačka, neslobodna varijanta poezije, prepoznatljiva po svom idejnom polazištu)

 

,,Razotkrivajući njeno idejno polazište, isticali smo da je reč o onoj vrsti 'poezije' koja je u savremenoj povesti poznata u nekoliko svojih antiliterarnih, neslobodnih, porobljivačkih varijanti."

 

 (Sava Dautović)

Antisocijalistički književni metod

 

(Raspoloženje koje prati antisocijalističko delovanje)

 

,,U ovoj našoj socijalističkoj stvamosti, biti antipolitično raspoložen u literaturi poklapa se, neminovno, sa pojmom biti istovremeno i antisocijalistički i antidruštveno određen, dakle okrenut od stanja pod kojima mi danas ovde svoj život organizujemo, ili čak i protiv njih postavljen."

 

 (Milan Bogdanović)

 

,,...A što se tiče nekih drugih književnih metoda (pa i 'formalnih'), koji se svode na golu formu i čisti formaliznm, koji bjcžc od sadržine ili je daju u iznakaženom vidu (nadrealizam, na primjer), oni ne samo što su antirealistički, nego su (i a priori i a posteriori): i antimarksistički i antisocijalistički, ako ove pojmove uzmemo, ne u političkom - ponekad ti 'metodi' u izvjesnom smislu mogu biti i to, - nego u njihovom širem, teoretskom i gnoseološkom smislu!"

 

(Puniša Perović)

Antiumetnički metod

 

(Književni metod koji izneverava sam sebe)

,,Ti 'književno-formalni metodi' su ponajčešće i antiumjetnički, čime nije rečeno da se i u nerealističkoj formi ne mogu dati djela od posle smrti i sahrane predsednika Tita."

 (Venijamin Pejović)

Asocijativnost

 

Jedno od suojstava književnog dela usko povezano sa 'zloupotrebom slobode umetničkog stvaranja, zbog čega iziskuju stalnu budnost i pažnju nadležnih organa. Najčešće je posledica upotrebe poetskog jezika. Asocijativnost može da bude neverovatna, paklena, normalna, pogubna...)

 "...A ta paklena asocijativnost sastoji se, prema ovom svedoku, u sledećem: normalna asocijativnost koju on može sebi da dozvoli jeste da se za najveći simbol naše revolucije mogu vezati samo lepe reči... Međutim, optuženi u prethodnom postupku kaže da u ovoj knjizi ima stihova pogubne asocijativnosti." (Venijamin Pejović)

 

,,On pominje i Dedinje i starog štakora, reči pogubne asocijativnosti!"

 

(Venijamin Pejović)

Atmosfera

 

Ton, ambijent, osećanja u umetničkom delu, koje autor koristi da bi razbuktavao nacionalnu niržnju, obezvređivao tekovine Narodnooslobodilačke borbe, širio lažne vesti ild.

"...Motivi pripovedaka su korišćeni u drami dosta jednosmerno, ali i čitava atmosfera surovosti sveta i življenja, prisutna u pripovetkama, iskorišćena je u drami u istoin cilju... u podgrevanju i razbuktavanju nacionalne mržnje i obezvređivanja tekovina NOB-a i dostignuća naše socijalističke izgradnje." (Ocene, stavovi i zaključci 22. sednice Predsedništva Gradskog komiteta SK Novog Sada)

Autocenzura

 

(Cenzura koja se imperativno javlja iz samog pesnika. Potvrda umetninikove odgovornosti pred društvom)

,,Nigde nije govoreno - kako sam ja zapazio, a može biti da mi je promaklo - o nekoj vrsti, ako bih mogao da kažem: autocenzure,  onoj cenzuri koja se imperativno javlja iz samog pesnika i o kojoj je - što sam ja vrlo živo zapamtio - na susretu stranih pisaca u Dubrovniku pre nekoliko godina drug Oskar Davičo izvanredno govorio. On je kazao: 'Meni nije potrebna nikakva cenzura. Ja sam, pre svega, najveća i najstrašnija cenzura samom sebi.'... Ja govoriin samo o nečemu što je, konkretno, izvanredno lepo i živo rečeno i što smatram da je zaloga za primenjivanje i poštovanje odgovornosti umetnika pred zajednicom."

 

 (Milan Bogdanović)

Autonomno pravo kritičara

 

(Neprikosnoveno pravo kritičara na objavljivanje kritike o nekom književnom delu. Tu kritika predstavlja lični stav i privatno mišljenje kritičara i nevažna je za ocenu književnog dela.)

"...jer su i po oceni ovog suda te kritike samo autonomno pravo kritičara da izražavaju svoj stav o književnom delu i napisu kao njihovo lično i privatno mišljenje, usled čega takvo mišljenje ne mora biti od odlučnog značaja za ocenu tog dela..."

 (Antonije Stojković, predsednik veća Vrhovnog suda Vojvodine).

Autor

 

(Lice koje posredstvom umetničkog dela publici nameće svoja proizvoljna shvatanja o čoveku, svetu i životu. Smetenjak koji čitaocima iznosi svoje zapise. Lice koje zlonamerno iznosi neistine ili stvarne prilike izvitoperava do negiranja. Osoba koja na svoju ruku prikazuje ili objavljuje svoje umetničko delo. Osoba koja pogrešno vidi stvarnost. Osuđenik koji priznaje da je tvorac nekog teksta ili umetničkog dela)

,,...Prikazujući neku nazovi stvarnost našega društva, koje u istini nema i koja je plod stranog uticaja nckog novog vala samoljublja autora koji pretenduju da utiču na filmsku umjetnost i koji naopako tumače umjetničku slobodu žrtvujući je egocentričnim ciljevima, autori filma su pokušali nametnuti publici svoja proizvoljna shvatanja o čovjeku, društvu, odnosu čovjeka i društva, o odnosu čovjeka prema ženi i negirajući tako najelementarnije ljudske osjećaje i sve što je u čovjeku i oko njega lijepo, humano, zdravo i postojano."

 (Miodrag Maksimović, predsednik veća - sudija)

 

,,U romanu Ljudske slabosti autor se postavlja kao smetenjak koji čitaocima iznosi svoje zapise." (Pantelija Jerinić)

„.... autor pri tome zlonamerno i lažno iznosi neistine u odnosu na jugoslovenski društveno-ekonomski i politički sistem..."

(Pantelija Jerinić)

 

,,...No s obzirom da film nije prikazalo preduzeće, već na svoju ruku autori, a bez ičijeg odobrenja i protivno postojećoj zabrani, zastupnik javnog tužilaštva smatra da nije potrebno negativ i kopiju uništiti, već da je dovoljno izreći zabranu, a negativ sa kopijom bunkerisati kod producenta, čiji je film inače..."

 

 (Miodrag Maksimović, predsednik veća - sudija)

 

,,...Autor je u 440 primeraka štampao svoje krivo viđenje suđenja 'šestorici' u Beogradu."

(Miloš Aleksić, tužilac)

,,...U ovom konkretnom predmetu priznanje osuđenog da je autor inkriminisanog napisa nije ni od kakvog značaja..."

 (dr Božidar Kraus, predsednik veća sudija)

Autorov plan

 

(Zamka u koju autor pokušava da namami tužioca i sud, kako bi zabranili njegovo delo)

 

...Izvesti, dakle Rane radove (film Želimira Žilnika, prim.rd.) pred sud, značilo je doslovno upasti u stupicu postavljenu na početku, u potpunosti podržati autorov plan, pružiti mu argumente za patetično busanje u prsa u ime umjetničke slobode, koja se, eto, u nas ograničava tamničarskim zahvatima."

 (Ranko Munitić, ,,Filmski skandal na jugoslavenski način", Vjesnik u srijedu, Zagreb, 16. jul 1969)

Autorova koncepcija i autorova zamisao

 

(Osnova za zabranu umetničkog dela)

 

,,Sud je, međutim, vidio obe kopije, pa nalazi da se u biti ne razlikuju. Naime, prije svega zamisao autora i režisera je bila onakva kakva je u negativu filma na osnovu koje je filmski savjet reduzeća Sutjeska-film Sarajevo odbio prijem filma. Dakle koncepcija autora i režisera je u originalu onakva kakva je na negativu."

(Miodrag Maksimović, predsednik veća sudija)

Avanturistički roman, opijum za narod

 

(Proizvod nemirne savesti i krize svesti autora. Vaskrsava u krilici uperenoj protiv Revolucije i radničke klase)

,,...Ali kada je posredi kritika druge vrste, usmerena protiv osnova oslobodilačke revolucije, radničke klase i čoveka, kada priziva aveti prošlosti i sadrži antihumanističku poruku, onda je to izraz krize svesti njenih autora, onda je to gnoj nemirne savesti pred onim što je revolucija bila i što istorijski nepromenjeno jeste."

 (Dušan Popović, U pozorištu, Novi Sad 1973)

Beogradski balet

 

(Institucija neosetljiva na vetar razvigor)

 

,,...U svaki naš krov, u svako drvo udara vjetar razvigor - ali u beogradskom baletu to, izgleda, ne osjećaju..."

 (Radovan Zogović)

 

Beogradski frajerizam

 

(Ponašanja koji propagira filimska umetnost)

 

,,...Film Subotom uveče propagira američki način života i beogradski frajerizam."

 

 (Tanasije Mladenović)

Besadržajno

 

(Pridev koji obeležava umetničko delo opasno za javnost i omladinu)

 

,,...Film je bezsadržajan i predstavlja jalovi pseudopoetski eksperimenat, te u sebi krije čitav niz opasnosti za javnost, posebno za omladinu."

 

(Miodrag Maksimović, predsednik veća - sudija)

 

Besmislen život

 

(Život prikazan u umetničkim delima, protivan stvarnom životu u socijalističkoj Jugoslaviji)

 

"Predlogom od 26. VII 1963. god. Br. UT 128/63 okružno javno tužilaštvo iz Sarajeva je zatražilo da se osnaži rješenje Br. UT 128/63 od 26. VII 1963. god., kojim je zabranjeno javno prikazivanje omnibus filma Crad u proizvodnji Sutjeska-filma iz Sarajeva i amatera režisera, ekipe filma Gnul u sastavu Babac Marka, Pavlović Živojina i Rakonjac Vojislava sa razloga što pomenuti film u prvoj priči život prikazuje besmislenim, a ljubav svodi na fizičko besmisleno iživljavanje, u, drugoj priči također prikazuje život besmislenim, a ličnost direktora Slavka blaziranim tipom, predstavnikom kapitalističke Jugoslavije, koji radi za komuniste i čija je srčana bolest rezultat službe u komunizmu, da se radi o licu na odgovornom položaju, da bi u trećoj priči jugoslovenski grad prikazali u negativnom svijetlu, tako da se postavlja pitanje da li se isplati u tom gradu živjeti, koji je toliko negativan da su kafane pune antidruštvenih tipova, da se život u gradu odvija u znaku morbidne seksualnosti i huliganske mladeži kroz koji junak priče, mračno raspoloženi invalid, prolazi izgubljen, mračan, i ostavljen od Ijudi, na rubu pesimistički obojene provalije, što je sve očito u suprotnosti sa našom društvenom stvarnošću i što je sve sačinjeno očito sa tendencijom da društveni razvitak socijalističke ugoslavije prikaže negativno, čime se izvrće naša društvena stvarnost i šire ideje protivno našem društvenom kretanju..."

 

(Miodrag Maksimović, predsednik veća - sudija)

Besperspektivnost

 

(Slika sveta koju nudi umetnost i pomoću koje štetno utiče na javnost i omladinu)

 

,,...Svi su saglasno izjavljivali da je film potpuno promašen, da je negativan i da može samo štetno uticati na javnost, a posebno na omladinu, da prikazuje besperspektivnost, besmislenost života, bezidejnost, da je politički štetan, da u sebi nema niti estetike, a niti humanizma, što svaka umjetnost u sva vremena i u svim društvenim poretcima mora imati, pa čak da i kreativno ne valja, niti ispunjava osnovne postavke filmske umjetnosti."

 

(Miodrag Maksimović, predsednik veća - sudija)

Bezidejna igra

 

U Beogradskom baletu nastavljaju s praznom, bezidejnom, besmislenom, besciljnom igrom."

 

(Radovan Zogović)

Bezidejni film

 

(Film koji optužnica tereti za štetno vaspitanje omladine)

 

,,Suđenje autorima filma Grad, Marku Babcu, Vojislavu Rakonjcu i Živojinu Pavloviću, koje optužnica tereti za pravljenje bezidejnog filma štetnog po vaspitanje omladine, biće nastavljeno sutra..."

 

( Politika, 12. avgust 1963)

Bibliografija

 

Prilika i pokriće za objavljivanje i izdajniku.

 

,,...U vremenima kao što je ovo naše, kad su rane od izdaje još tako duboke i kad moral naših novih stanja zahteva da izdaja bude u potpunosti obeležena i žigosana, za spomen jednog izdajničkog imena čak i u 'Bibliografiji', a bez ikakva objašnjenja i bez ikakve ograde, nađeno je vrlo maleno pokriće."

 

 (Milan Bogdanović, Velibor Gligorić, Desanka Maksimović, Čedomir Minderović)

Bilans glasova revolucije

 

(Cilj pesničkog nagona)

 

,,Obilje pesama iz daljine, iz međuratnog vihora, iz ratnog ustajanja, svedoče ne samo kolonu u pobedi pobedu samu, nego i onaj punovlasni pesnički nagon da se bude... nadahnuti bilans glasova Revolucije u svoj njenoj čistoti i prostosrdačnosti."

 

(Milosav Mirković)

Birokratski despot

 

(Lice koje u Sovjetskom Savezu ugnjetava književnost. Pojava protiv koje se bori Komunistička partiju Jugoslavije)

,,...Vodeća snaga organizuje borbu baš protiv onih pojava koje bi mogle da rode onakvu nesocijalističku, reakcionarnu i uvredljivu podređenost književnosti, državi i nekolicini birokratskih despota, kao što je to danas slučaj u Sovjetskom Savezu..."

 

 (Dušan Popović)

Blaćenje

 

(Poruka koju autor, posredstvom umetničkog dela, upućuje čitaocima, odnosno gledaocima)

 

,,...Čuli ste, drugovi, ovih dana, da se daje pozorišni komad Kad su cvetale tikve u kome se blati naš društveni sistem." (J. B. Tito)

Blagovremeno intervenisanje

 

(Preduzinianje preventivnih mera u umetnosti)

 

"...Iskustva upućuju na potrebu blagovremenijeg intervenisanja, pre svega onih snaga koje u tim oblastima deluju, a i ostalih društvenih faktora..."

 

(Draža Marković u referatu iz 1959)

Bljutava karikatura

 

(Karikatura na kojoj rukovodioci imaju stupidan izgled)

 

,,...Džumhur (Zuko) je u poslednjem broju Ježa objavio bljutavu karikaturu, čije formalne strane ničim ne zaostaju za sadržinom. Stupidan izgled jednog rukovodioca..."

 

 (Dušan Popović)

Bolji rezultat

 

(Jedan od zadataka koji pred sebe postavlja državni organ u nadmetanju s javnim tužilaštvom na planu sprečavanja zhupotrebe slobode misli i govora)

,,...U poslednje vreme, doduše, javljaju se neke ideje u pravosuđu da se ova ovlašćenja i ingerencije u sektoru javne reči i zloupotrebe slobode govora prebace u neki drugi državni organ, na primer u komitete za informisanje, kulturu i nauku. Verovatno da oni tamo imaju stručnije ljude i veći aparat koji mogu da daju bolje rezultate od tužilaštva."

 

 (Miloš Aleksić)

Borac za umetničke slobode

 

(Opozicionar željan položaja i privilegija)

 

,,A domaća i strana opozicija, često, baš podatke o zabranjenim knjigama i listovima koriste kao argument za svoje teze o ugrožavanju prava čoveka i slobode mišljenja i stvaralaštva u Jugoslaviji, pa i kao dokaz o potrebi ukidanja člana 133. KZ SFRJ o neprijateljskoj propagandi ili takozvanom verbalnom deliktu... Zato mislim da su zagovornici takve teze zlonamerni. Ima među njima neobaveštenih ljudi, ali je mnogo više onih koji kao tzv. borci za umetničke slobode žele da se dokopaju prava na privilegovan položaj da nekažnjeno rade ono što niko drugi ne može."

 

(Miloš Aleksić, tužilac)

 

Bunker

 

(Mesto za trajno čuvanje filmova)

 

,,...Mi smo, međutim, posle analize svih filmova zaključili da dvadesetak ostanu u 'bunkeru', jer je u njima provejavao antidruštveni stav bilo u kom vidu."

 

 (Branko Milošević, sekretar Aktiva SK ,,Neoplante", Politika ekspres, 22. oktobar 1973)

Bunkerisati

 

(Ostaviti film na trajno čuvanje kod producentu)

 

,,...No s obzirom da film nije prikazalo preduzeće, već na svoju ruku autori, a bez ičijeg odobrenja i protivno postojećoj zabrani, zastupnik javnog tužilaštva smatra da nije potrebno negativ i kopiju uništiti, već da je dovoljno izreći zabranu, a negativ sa kopijom bunkerisati kod producenta, čiji je film inače..."

 

 (Miodrag Maksimović, predsednik veća - sudija)...

 

                                            (Nastaviće se)

 

 

 

 

Iz biografije autora

 

Marinko Arsić Ivkov je rođen 1950. godine u Staparu, na severu Bačke, diplomirao je opštu književnost na Filološkom fakultetu u Beogradu i kao nezavisni intelektualac i književnik bio opozicija Titovom, Miloševićevom i svim režimima do danas, što je dovelo do njihove saglasnosti da njegovo delo marginalizuju ili prećute uz dobru pomoć kritičarskih klanova i nadležnih državnih službi. Autor je nekoliko romana i pripovedaka, a u javnosti je, uprkos svemu, najbolje bila prihvaćena njegova "Antologija srpske udvoričke poezije", koja je uvredila bivšeg, i opomenula sadašnje i buduće diktatore.