Razaranje

Kako je poslovica „Opet Jovo nanovo" postala razlog za nove štetočinske radove u Pećkoj Patrijaršiji

Splačine iz Milkinog čanka

Kako je Svetlana Vukadinović pokrenula novu kampanju urnisanja Pećke Patrijaršije, zbog čega je Vukadinovićka neobaveštena, da li je knjiga Marije Radan Jovin zabunkerisana da bi Vukadinovićka bila neobaveštena, kakva je bila moralna i stručna dijagnoza bivše direktorke Zavoda za zaštitu spomenika kulture Vere Pavlović Lončarski, šta je o radovima na Pećkoj patrijaršiji mislio smenjeni direktor Zavoda Marko Omčikus, a šta je o njemu i njegovoj stručnosti mislio episkop Amfilohije? Kako je nakon radova 2008. nastavljeno urnisanje Pećke Patrijaršije u režiji majke Kvaritine? Na ova pitanja, odgovore je potražio Stanislav Živkov, istraživač Magazina Tabloid

Stanislav Živkov

Po svemu sudeći, Republički zavod za urnisanje spomenika kulture Republike Srbije ponovo je krenuo u uništavanje spomenika kulture u ugroženim delovima Srbije i na Kosovu i Metohiji i jugu Srbije o čemu najbolje svedoči prilog iz "centralnog" Dnevnika državne televizije u kome se pojavila Svetlana Vukadinović, arhitekta konzervator Republičkog zavoda za urnisanje spomenika kulture koja je gromoglasno najavila kako predstoje novi radovi u tom manastiru uključujući tu i kopanje nekakvih kanala za odvod vode, kako bi se sprečilo vlaženje crkava i njihovog živopisa, čime je pokazala da definitivno pojma nema o čemu se zapravo radi i to iz prostog razloga jer je upravo problem vlaženja crkvi i živopisa napokon bio uspešno rešen pre gotovo deset godina, kada je čak i objavljena knjiga odgovornog projektanta Marije Radan Jovin u izdanju istog tog zavoda, u kojoj su do detalja publikovani i rezultati ispitivačkih radova na arhitekturi i čitava sanacija problema vlage, kao i drugih arhitektonskih problema na crkvama, koja se nekima nije svidela pa zato najveći deo tiraža leži u podrumu Zavoda i ne prodaje se jer knjiga nema prodajnu cenu!

Ovo je prosto izgovor za njeno bunkerisanje po komunističkim metodama. Pitanje je zbog čega je knjiga zapravo bunkerisana, a razlog za to je što su u njoj objavljeni dokazi o višedecenijskom urnisanju samog spomenika od strane samih konzervatora, a drugi razlog je što je sprečeno veliko pranje para od strane slikara konzervatora. Naime Radovi na obnovi fasada na Pećkoj patrijaršiji su izvršeni novcem Vlade Srbije, ali ne preko Ministarstva kulture već sa drugih pozicija a posao je obavljen uz blagoslov i na poziv mitropolita crnogorsko-primorskog Amfilohija, a pod rukovodstvom arhitekata Marije Jovin i Siniše Temerinskog. Odmah po završetku radova oglasio se smenjeni direktor Republičkog zavoda Marko Omčikus, istoričar umetnosti. Koji je tada lupio kako "...Način na koji se radi rekonstrukcija Pećke patrijaršije, bez institucije, pre svega Republičkog zavoda za zaštitu spomenika, samo idu na ruku Albancima, pa je to, na neki posredan način, čak i priznavanje nezavisnosti Kosova i Metohije..." što nema veze ni sa realnošću ni sa mozgom, ali je Omčikus na drugom mestu dao pravo objašnjenje rekavši da su problem finansijska sredstva koja nismo mogli da kontrolišemo što u prevodu znači da ne može da se krade preko Republičkog zavoda Sve u svemu pokazalo se da su konzervatori čudan neki soj: žale se da para za zaštitu nema dovoljno, ali se bore protiv para koje dolaze iz "drugih izvora".

Naravno, usred radova svoj kreativni doprinos dala je i tadašnja direktorka istog zavoda Vera Pavlović Lončarski koja je ubrzo nakon što je stupila na mesto direktora Republičkog zavoda, najavila kao svoj prioritet: "...Zaustavljanje nepoželjnih radova" među kojima se nalazila i Pećka patrijaršija što je nešto kasnije i ostvareno, tako što je skinuta skela sa Pećke patrijaršije, i to na njen lični poziv, usput rekavši monahinjama da Republički zavod napušta radove na ovom objektu!

Prilikom skidanja skela od strane lokalnog življa, kako bi se smanjili troškovi zavoda, dodatno je oštećen krov od olova zbog velikih temperatura. Treba reći i to da je Republički zavod napustio Pećku patrijaršiju na zaprepašćenje i albanskog stanovništva, pri čemu su ostavljenje šarene kupole na ovom objektu: jedna crvena, druga bela, dok je srednja kupola crveno-bela. Na ovaj način Vera Pavlović Lončarski kao personifikacija države, napustila je spomenike kulture na Kosovu i Metohiji i prepušta ih kosovskom zavodu, koji bi radio na srpskim crkvama i manastirima obnovu zajedno sa Italijanima, što je i bio dogovor u Atini, krajem 2007. godine.

Tada je u Atini doneta odluka da Albanci i Italijani zajedno rade na obnovi i očuvanju srpskih svetinja na Kosovu i Metohiji, dok je Republičkom zavodu rečeno da to više nije u njihovoj nadležnosti, već da samo mogu da se uključe u radove, ukoliko su zainteresovani. Nakon tog sastanka Vera Pavlović Lončarski u Srbiji izjavljuje "da Srbija već decenijama brine o džamijama po Srbiji, pa bi mogli Muslimani malo da obnavljaju Srpske pravoslavne hramove". Inače, nakon odlaska sa mesta direktora Marka Omčikusa, novi direktor ove ustanove, Gordana Marković, započinje radove na Pećkoj patrijaršiji, koje je prekinula Vera Pavlović Lončarski, stranačka koleginica Marka Omčikusa (oboje su članovi Demokratske stranke).

Nakon napuštanja Republičkog zavoda, mitropolit Amfilohije Radović nabavlja novac za ugroženu Pećku patrijaršiju i poziva arhitekte Mariju Jovin i Sinišu Temerinskog da započnu sa radovima i spreče propadanje ove srpske svetinje. Nakon radova koji su trajali nekoliko meseci, rušitelji srpske kulture izlaze u javnost i napadaju sve one koji žele da sačuvaju Pećku patrijaršiju. Marko Omčikus, kao vođa komisije ispred Republičkog zavoda, nakon odlaska u Pećku patrijaršiju, počinje da napada radove Marije Jovin i Siniše Temerinskog. Tom prilikom, ovaj istoričar umetnosti počinje da se meša u posao arhitekata i konzervatora. Da je Marko Omčikus samo istoričar umetnosti i propali direktor dokaz su "činjenice" koje nakon obilaska Pećke patrijaršije iznosi u javnost. Ti njegovi javni napadi su napravili konfuziju kod mnogih stručnjaka u Srbiji. No, Omčikus se nije dao pa je izjavio: "...Komisija zavoda je bila u septembru u Pećkoj patrijaršiji, svi članovi su napisali svoje mišljenje", a onda dodao: "...Ja sam tamo putovao kao turista".

S druge strane stručnjaci su postavili pitanje ko su tih desetak vrhunskih naučnika koji su oštro osudili način na koji se rekonstruiše Pećka patrijaršija?

Podsećanja radi, među njima su bili: dr Gojko Subotić, akademik koji se uopšte ne bavi zaštitom spomenika graditeljskog nasleđa i koji za poslednjih 35 godina jedva da je napisao i jedan članak; zatim dr Marica Šuput koja je zajedno sa pokojnim dr Vojislavom Koraćem upropastila manastir Banjska i istovremeno kao predsednik upravnog odbora Narodnog Muzeja uzimala dobru nadoknadu, dr Nađa Kurtović-Folić koja je arhitekturu završila samo zato što je ćerka eminentnog arhitekte Ive Kurtovića; pokojni dr Milosav Timotijević, koji se jedino bavi umetnošću 18 i 19 veka; dr Milka Čanak-Medić najveća štetočina u istoriji konzervacije i restauracije spomenika kulture mr Olivera Kandić koja smatra da se u Pećkoj Patrijaršiji ne treba ništa raditi jer su se freske navikle na vlagu, pokojni mr Zvonimir Zeković i njegov epigon Dragan Stanojević, obojica stručnjaci za doživotno odugovlačenje radova i krađu novca; arheolog-nekrofil Emilija Pejović, Božidar Krstanović etnolog koji ne vidi katastrofalno stanje etnološke baštine...

Svi oni su bili Članovi neformalne družine odnosno takozvane Velike komisije (savetodavnog tela ministra kulture), koja je svojevremeno formirana i odmah ukinuta jer je ministar Kojadinović shvatio da se radi o stvaranju paralelnog zavoda.

Ova grupa je i tražila čak i to da se obustave svi radovi na pećkim crkvama i da se "zbog učinjene trajne štete ovom spomeniku kulture i uništavanja izvornih podataka na njemu" pokrene postupak za krivičnu odgovornost Gordane Marković, bivše direktorke Republičkog zavoda, i profesionalnu odgovornost Marije Jovin i Siniše Temerinskog, projektanata i rukovodilaca radova koji su "svojim odlukama i postupcima doveli do devastacije spomenika kulture" a tokom izvođenja radova zapravo je ustanovljeno kakva je šteta tokom ranijih radova načinjena. A, radovi su bili prvenstveno usmereni na otklanjanje štete koju su Pećkoj patrijaršiji naneli članovi te komisije,

Naravno, Marko Omčikus je namerno prećutao da osim što je u Pećku patrijaršiju išao kao turista "redovno" godinama odlazio i u manastir Hilandar, pri čemu je dobijao dnevnice od strane zavoda. Omčikus, iako Republički zavod nema pravo da radi na obnovi Hilandara, je svake godine odlazio tamo i fotografisao, kao pravi turista, jer mu monaštvo i iguman ne daju blagoslov da uđe u bilo koju prostoriju. Naravno Omčikusu je tada proradila i sujeta pa je tako napao i mitropolita Amfilohija Radovića ističući da "...Crkva nije kompetentna da nešto dozvoljava ili ne dozvoljava kad je u pitanju konzervacija, i da to nije posao mitropolita", najavljujući čak i tužbu protiv mitropolita, jer je doveo ljude van Republičkog zavoda da rade na Pećkoj patrijaršiji. Upravo zbog ovakvih izjava i razmišljanja Marka Omčikusa, mitropolit Amfilohije Radović svojedobno je dao izjavu za Magazin Tabloid: "Marko Omčikus ima nekrofilski odnos, koji je svima nama poznat, prema spomenicima kulture Srbije!"

Ministarstvo kulture Srbije, još u vreme dok je Vojislav Brajović bio ministar, formiralo je takozvanu Veliku komisiju da preispita radove na manastirima Pećka patrijaršija, Banjska, Mileševa i Žiča. Njihov zadatak je bio da utvrde da li su prilikom rekonstrukcija napravljeni propusti i da predlože mere kako bi se ispravile greške. Formirane su radne grupe za sva četiri objekta.

Pošto je Gordana Marković, bivša direktorka Zavoda za zaštitu spomenika kulture svojim insistiranjem na profesionalnosti ugrozila poziciju neradnika u Republičkom zavoda, dovedena je Vera Pavlović Lončarski kako bi dala nalog da se obustave nepoželjni radovi.

Fasade na crkvama Pećke patrijaršije su obnovljene na osnovu pouzdane dokumentacije iz 1931. godine koju je ukrala Milka Čanak Medić i držala sakrivene 40 godina sve dok nisu pronađene u ormanu za koji niko nije imao ključ. Fasade su obojene, po projektu arhitekata Marije Jovin i Siniše Temerinskog, uz saglasnost Saveta za zaštitu i obnovu hramova i kulturne baštine SPC i Komisije Republičkog zavoda, koju je imenovala Gordana Marković da odobrava projekte.

Netačno je da je jedan od osnovnih kriterijuma projektanata bio povlađivanje ukusu i stavu pojedinaca o "lepom" izgledu pećkih crkava niti je došlo do uništavanja mnogih prvorazrednih istorijskih izvora o njihovom prvobitnom obliku, kontinuitetu i promenama u vekovnom trajanju.

Naprosto je izvršena obnova najvažnijeg i najbolje sačuvanog istorijskog sloja Pećke patrijaršije. Netačno je da su izvedeni radovi pogoršali stanje arhitekture i živopisa jer je sprečeno njegovo dalje propadanje. Netačno je da je izvršeno sistematsko obijanje maltera jer su svi kasniji nanosi maltera uklonjeni još prilikom radova 1931. godine, a uklonjeno je opšivanje izvedeno cementnim malterom.

Netačno je, takođe, da je izvršeno potpuno uništavanje najstarijih i nekih kasnijih slojeva fasade i uskraćivanje mogućnosti za buduća istraživanja i odgovarajuću prezentaciju. Svi radovi izvedeni su vrlo odgovorno i promišljeno, uz maksimalnu analizu izradu dokumentacije i terenski rad za razliku od svih radova posle Boškovićevih 1931-1932. godine, kada je sa crkava uklonjen crveni fasadni malter i zidovi fugovani malterom sa cementom, nakon čega je decenijama trajala potraga za uzrocima pojave vlage u zidovima, i pojave soli na freskama i domišljanje kako to sprečiti. Tako su u više navrata rađene drenaže, upojni bunari, oblaganje temelja glinom, betonom i bitumenom, izrađivani su betonski podzemni i nadzemni kanali za vodu, sa rešetkama i bez njih, postavljane magične pletene korpe, ali je vlaga uporno opstajala u zidovima crkava. Niko nije uradio jedino što je bilo potrebno: vratiti obijeni malter na zidove.

A o tome koliko je obim Omčikusov štetotočinstva, najbolje svedoči čitav isfabrikovani „slučaj" kada je nakon više od 20 godina nerada i arčenja novca napokon sanirana i zaštićena Pećka Patrijaršija čime su bili demaskirani kako Omčikus, tako i njegovi saučesnici u udruženom zločinačkom poduhvatu.

U Republičkom zavodu za zaštitu spomenika kulture Omčikus godinama nije prihvatao program sanacije s obrazloženjem da treba još ispitivati a u isto to vreme prihvatao je i podržavao rad slikarsko konzervatorskih štetočina Dragana Stanojevića i Zvonimira Zekovića. Na zahtev Gordane Marković da joj Zvonimir Zeković kaže koje je materijale koristio u konzervaciji, odgovorio joj je "da nije koristio nikakve materijale i da su problemi u Pećkoj patrijaršiji toliki da ih on nije rešio, ali je pripremio naslednika koji će ih rešavati"! Takođe je izjavio "da ispitivanja i radovi u oltarskom prostoru Bogorodičine crkve nisu završeni jer je konsultant iz 'Prvog maja' iz Čačka koji je trebao da mi da recepturu za injekcionu smešu umro" a radi se o tome da je Zeković bušio zdrave grede i pritom potpuno rastresao zid iznad sa freskama koje su morale biti prelepljene gazama kako ne bi otpale! Stanojević je izradio slikarski program radova i predvideo „manji obim radova" i tražio za tromesečni rad 157.240 evra; tromesečne dnevnice su 6.750 evra i još tromesečni honorar 7.500 evra, iako je za svo to vreme trebao da primi i platu, a bio je zapeo kao svinja na masnu krpu, da se hitno izgradi nova zgrada za konzervatore u kojoj bi bila njegova zasebna soba s kupatilom i posebno radna soba! Ukratko uz sve ovo, tražio je litar ptičjeg mleka dnevno! Omčikus sa Zekovićem nalazi tada i privremeno rešenje za sanaciju od vlage kupovinom pletenih korpi po ceni od tadašnjih 1.000 maraka po komadu! Ovi stručnjaci prema uputstvima "pronalazača iz Beča" i njihovih pomagača montirali su korpe od vrbovog pruća u crkvi Svetih apostola i priprati Pećke patrijaršije. Namena specijalnog uređaja firme "Akvapol" bila je da odstranjuje vlagu iz zidova!

Naravno Omčikus i dalje ne prihvata predlog radova na sanaciji crkava Pećke patrijaršije, već se samo posvećuje istraživanjima. Uzgred, usvaja predlog Stanojevića da 20 slikara radi četiri meseca na opservaciji, merenju i istraživanju živopisa, uz izgradnju nove zgrade u porti samo za slikare. Naravno, Omčikus se proslavio evakuacijom i zaštitom kompletne riznice iz Pećke Patrijaršije. Usred noći, lica u maskirnim uniformana ukrcala su je u kamion i pod privremenom aerodromskom rasvetom iskipovali je u kulu-zvonaru manastira Studenica. Tu je ležala više od decenije na drugom spratu, čekajući da se uruši kula, da sve izrđa i istruli pod naslagama ptičjeg izmeta. Potom je preneta u magacin suvenirnice, da se dodatno napije vlagom. Na kraju je završila u igumanovoj sobi, da se ikone dobro osuše iskrive i potklobuče!

Na kraju se sve završilo tako što je Slaviša Žikić, u tajnosti, godinama vršio sanaciju opservacije, uz dnevnice, honorar i ptičje mleko, da bi se riznica uopšte mogla preneti u Beograd. Omčikusu i njegovim satrapima kojima je očito zlatna koka izletela iz ruku, a sa njom višegodišnje dnevnice i honorari, najvažnije je bilo da po svaku cenu spreče rad na zaštiti i prezentaciji Pećke Patrijaršije koja je do tada bila idealan poligon za nerad i arčenje novca. Uglavnom nakon uspešno završenih radova koji su trajali nekoliko meseci, rušitelji srpske kulture izlaze u javnost i napadaju sve one koji žele da sačuvaju Pećku patrijaršiju. Marko Omčikus, kao vođa komisije ispred Republičkog zavoda, nakon odlaska u Pećku patrijaršiju, počinje da napada radove Marije Jovin i Siniše Temerinskog kako bi zaštitio ime i delo Dr Milke Čanak Medić. Što se nje tiče, o stepenu njenog štetočinstva najbolje govori stanje crkava Pećke Patrijaršije ustanovljeno tek tokom radova izvedenih od 2006-2008. godine kada su gotovo na svakom koraku pronalaženi dokazi višedecenijskog štetočinstva Medićeve koje je u Pećkoj patrijaršiji izvođeno decenijama počevši od 1961. godine, kada je angažovana na rešavanju otklanjanja štete nastale zbog prokišnjavanja krovova i pojave vlage koja se pojavila unutar svih crkava, kao i u priprati. Tada je zapravo započeo višedecenijski zajednički zločinački poduhvat uništavanja Pećke patrijaršije. Tako je, recimo, zbog navodnog sprečavanja vlaženja zidova, postojeća drenaža iz 1932-1933. godine zamenjuje sistemom betonskih kanala i naporedo se radilo i na reviziji krova koji je uradio Đurđe Bošković.

Dvadesetak godina kasnije, tačnije 1983, u Patrijaršiju ponovno dolazi Milka Čanak-Medić sa arh. teh. Ivanom Putićem, kada se ponovo sanira krov i prave novi otvoreni betonski drenažni kanali za vodu oko temelja ali su zato betonom ispunjeni prethodni kanali koje je Medićeva postavila dvadesetak godina ranije, jer su se oni, prema rečima Milke Čanak Medić, "napunili lišćem i otpacima", te je tako u temeljnu zonu sasvim nepotrebno uneseno preko 90 kubnih metara betona. A, tonirani malter sa visokim sadržajem cementa upotrebljavan je za popravke spojnica na fasadama.

Ovako zacementirani porozni zidovi kao sunđer su skupljali vlagu, koja je uništavala freske, te je tek 2006. započelo spasavanje kompleksa! Najpre je iz temelja uklonjeno 97 kubika livenog betona od dve garniture drenažnih kanala, a potom dodatnih 63 kubika lomljenog betona koji je Medićeva reciklirala radi izrade drenaže terena, sve u svemu preko 400 tona, odnosno 40 kamionskih tura šuta!

I samo malterisanje crkava poslužilo je kao izgovor za klevetničku kampanju Medićke i ostalih članova konzervatorske mafije, jer se po svaku cenu htelo sakriti pravo stanje spomenika pod "izgovorom" insistiranja na očuvanju autentičnosti spomenika.

U međuvremenu je fasada sa dekoracijom rekonstruisana, ali je pri tom ustanovljeno da je Milka Čanak-Medić takođe i kradljivac tuđe arhitektonske dokumentacije, jer je u zaključanom metalnom ormanu u bivšoj kancelariji Milke Čanak-Medić slučajno otkriveno preko 300 do tada potpuno nepoznatih crteža dekoracije fasada koje je Bošković izradio 1931. godine! Kada je o tome Markovićeva obavestila Upravni odbor Republičkog zavoda, član upravnog odbora Milka Čanak-Medić je tražila da joj se dokumentacija vrati, jer je uzela na revers iz Arheološkog instituta, koji je kasnije negirao da je ta dokumentacija ikada bila kod njih. Tadašnji pomoćnik ministra kulture Miladin Lukić takođe je pokušavao da zaustavi radove u Pećkoj patrijaršiji i to osnivanjem komisije koja će to učiniti, ali koju nikada nije prihvatio tadašnji ministar Dragan Kojadinović, shvativši da je to pravljenje paralelnog zavoda.

Nakon završetka konzervatorksih radova usledilo je zatišje kada je sa svojim štetočinstovm na scenu stupila igumanija Haritina koja je u Pećku Patrijaršiju prispela po direktivi tadašnjeg patrijarha Germana koji nije znao kako drugačije da se kurtališe svoje najbliže „saradnice" iz vremena dok je bio vladika. Uglavnom po direktnom nalogu ove babuskere, posečeno je svo drveće u manastirskoj porti koja je ostala izložena svim vetrovima i snegu, motornim testerama je odfikarena balkonska ograda na konaku načinjena od hrastovine, nad isti taj konak natakareno je potkrovlje sa tavanskim badžama, a u njemu je motornim testerama isečen sav nameštaj specijalno pravljen za ceo enterijer a dobiven kao donacija iz Ivanjice da bi verovatno bio zamenjen sofama i zlatnom pozlatom. Naravno i privatna inicijativa je došla po svoje pa je tako za obnovu manastirske kapije septembra 2009., Republički zavod uz saglasnost arhitekte Zavoda Svetlane Vukadinović dao saglasnost da se radovi na sanaciji ulazne kapije izvedu prema predmeru i predračunu koji je dostavio privatni preduzimač iz Kosovske Mitrovice, majstor Radojko, koji je odmah skinuo sa kapije originalnu tesanu kestenovu krovnu građu koja je u dobrom stanju i zamenio je rezanom čamovom građom!

Badže na konaku u manastiru Pećka patrijaršija - doprinos alpsko-vizantijskoj arhitekturi - nastao je kao rezultat zajedničkog rada iz 2008. godine majstor Radojka i "saglasnog" Republičkog zavoda za zaštitu spomenika kulture.

U isto vreme, Kvaritina je pokazala i svoje pravo lice trujući živom sodom kuju koja je danima umirala u najvećim mukama, mlateći druge pse letvom i ubacujući bolesnu mačku u džak, zabave radi ubijala mlade zmije štapom a u isto to vreme su vršeni nekontrolisani radovi na postavljanju rasvete, rušenje i gradnja novog klozeta i nove suvenirnice, opet bez ikakve kontrole a kao veliko finale je usledila gradnja nakazne kućerine sa lučnim prozorima i fasadnom oblogom od poliranog kamena a sada se planira gradnju hotela kraj ulaza u manastir za čiju obnovu stalno traži pare od države koja ih i daje.

E, pošto para ima, znači da ih treba i spičkati, a za to se pobrinula već spomenuta Svetlana Vukadinović i to tako što je na sveopšte čuđenje posetioca među kojima je bio i jedan doktor arhitekture i konzervacije iz Italije sa studentima, najpre skinula olovni krov debljine 3 cm sa priprate zajedno sa fosnama debljine 4,5 cm da bi ih zamenila novim olovom (staro će Kvaritina verovatno prodati) i poželela da fosne zameni daskama debljine jednog cola, odnosno 2, 5 cm koje se koriste za opšivanje oluka a kad olovni krov bude zbog težine pao, eto nove radosti za Vukadinovićku. A, šta tek reći o tome da su prilikom radova na rasveti presečene odvodne cevi drenažnog sistema oko crkava pa se sada voda zadržava i vlaži zidove? Eto dakle još jedne radosti za Vukadinovićku, eto i novih betonskih kanala i novih 400 tona betona! A za to vreme direktorka Republičkog Zavoda i dalje pozira na putovanjima!