Crkva

Novi Ustav SPC: federalizacijom crkve do njenog uništavanja i nestanka

Kazni ih Bože, znaju šta čine!

Najavljena promena Ustava Srpske pravoslavne crkve spada u red onih događaja kojim autokratski režim Aleksandra Vučića hoće da pokaže kako je došla "nova epoha" i kako on, Vođa, odabrani, navodno čisti i provetrava Srbiju od vekovne zaostalosti i parloga u kome se ona našla. Svako ko je pomislio da Vučić i njegov režim nemaju nikakve veze sa tim, treba da se seti činjenice da je prvi i jedini srpski politički vođa u istoriji koji je upao na redovni majski Sabor SPC, bio upravo Aleksandar Vučić. Cilj je bio da se "utiša" onaj deo pravoslavnog sveštenstva koji se protivio potpisivanju Briselskog sporazuma. Takođe, još 2012. godine, Vučićevim dolaskom na vlast, počele su i pripreme za promene Ustava SPC. Sada je novi Ustav na vidiku. Ali, kuda on vodi SPC i šta su njegove realne posledice?

Nikola Vlahović

Desetog januara ove godine, povodom dana Republike Srpske u Banjaluci, patrijarh Srpske pravoslavne crkve Irinej, izgovorio je između ostalog i posebno pohvalu odlazećem Vođi u Srbiji: "...Nadamo se i molimo se gospodu, da predsedniku Republike Srbije da snage i moći da se odupre silnim vetrovima našega vremena, sa nadom i verom i uz pomoć božju da nas gospod neće ostaviti. Ljudi mogu da pričaju ovo ili ono, ali mi vidimo koliko se predsednik Srbije Aleksandar Vučić bori..."

Mnogo ranije, 31. maja 2013. godine, patrijarh Irinej je dozvolio tadašnjem prvom potpredsedniku vlade, Aleksandru Vučiću nešto što nijedan patrijarh u istoriji SPC nije uradio. Uveo ga je na sednicu Svetog arhijerejskog sabora, kome nikada, od Save Nemanjića, nije prisustvovalo neko svetovno lice, a ponajmanje političar. Već tada, bilo je jasno da se Vučić sprema da sebe postavi iznad svih i svakoga, iznad države, crkve, zakona, Ustava...

U pomoć svom "duhovnom imenjaku", patrijarhu Irineju, pritekao je episkop bački, Irinej, koji je za Vučića rekao da je "...Zadivljujuće iskren, kao državnik i vernik" i izrazio uverenje da samo "saradnički treba da učinimo sve što je do nas". Tako je stari saradnik svih režima i svih službi, preosvešteni "pukovnik", javno nagovarao i druge članove Svetog sinoda, da Vučiću i njegovim špijunima "pristupe saradnički". Pojedini časni i pošteni sveštenici su se pobunili, ali je njihov glas brzo i efikasno ućutkan.

Nije novo i nepoznato da se vrh SPC pretvorio u veliku, lukrativnu organizaciju, da su svi viđeniji episkopi uglavnom i "poslovni ljudi", a neki od njih i ozbiljni investitori u Srbiji i van nje. Realnost govori da su se mnogima od njih "kese odvojile", tačnije, da svako posluje na svom terenu i da se strogo vodi računa o tome da ne dođe do "mešanja nadležnosti" u raznim poslovnim poduhvatima. Uzgred, SPC je najveća "nevladina" organizacija u Srbiji, ali je, istovremeno i najbliskija sa svakom vlašću. SPC je oslobođena brige oko poreza, PDV-a i sličnih banalnosti. Nije to za velike igrače njihovog kalibra.

Poslednjih četvrt veka, sveštenstvo SPC je više nego ikada ranije, zapalo u moralno blato, a od kako je Vučić sebe postavio za "zemaljskog i nebeskog poslanika" ispred svih Srba, tone sve dublje u destrukciju. Raskolništvo, novac i seksualne afere, to su dominantne teme.

Ovih dana, do javnosti je došla i vest o planu za promenu Ustava SPC i predlogu da zvaničan naziv Srpske pravoslavne crkve bude: "Srpska pravoslavna crkva - Pećka patrijaršija". Namera je da se i procedura izbora patrijarha pojednostavi. On će ubuduće, prema toj ideji, biti biran tajnim glasanjem, uz obaveznu dvotrećinsku većinu vladika. Izabrani kandidat za crkvenog poglavara zvaće se "Arhiepiskop pećki, mitropolit beogradsko-karlovački i patrijarh srpskih i pomorskih zemalja".

Prema predlogu novog ustava SPC, postojećih 13 eparhija postaće mitropolije, a novi Ustav najverovatnije će biti usvojen na zasedanju najvišeg crkvenog tela - Svetog arhijerejskog sabora, sredinom maja ove godine. Najšira javnost je tek nedavno saznala i to da je rad na predlogu počet još 2012. godine, formiranjem Komisije za reviziju postojećeg ustava, na čijem je čelu bio mitropolit crnogorsko-primorski Amfilohije. Sve ovo govori da je i razbijanje SPC, zajedno sa Vučićevim dolaskom na vlast, deo jednog te istog projekta. Srbija kakvu smo do sada znali, njena istorija, vera, kultura i nasleđe, sve je to podložno detaljnoj reciklaži. Ništa ne sme da liči na sebe!

Da ne bude zabune, bio je to ponedeljak, 2. jula 2012. godine. U Patrijaršiji je održana konstitutivna sednica Komisije Svetog Arhijerejskog Sabora za reviziju Ustava Srpske Pravoslavne Crkve. Sveti Arhijerejski Sabor Srpske Pravoslavne Crkve je, naime, svojom odlukom od 16. juna 2011. godine formirao Komisiju za reviziju Ustava SPC u sastavu: Mitropolit crnogorsko-primorski Amfilohije, predsednik; Arhiepiskop ohridski i Mitropolit skopski Jovan; Episkopi bački Irinej, braničevski Ignatije i umirovljeni zahumsko-hercegovački Atanasije; protojerej-stavrofor dr Zoran Krstić, jeromonah mr Nikodim (Kosović); protođakon dr Stanimir Spasović; prof. dr Sima Avramović; prof. dr Nenad Milošević i Milan Andrić, članovi, kao i protojerej-stavrofor mr Velibor Džomić, sekretar.

Posle molitve, početak rada saborske Komisije blagoslovio je patrijarh Irinej, poželevši njenim članovima uspešan rad u novom sazivu i ukazavši na značaj revizije Ustava Srpske Pravoslavne Crkve, to jest "njegovog prilagođavanja novim prilikama i uslovima". A, prilike i uslove, taman je počeo da diktira Aleksandar Vučić, tačnije, čitava bulumenta evropskih komesara pod komandom nemačke kancelarke Angele Merkel i orkestrom britanskih špijuna u Srbiji.

Tu su, zbog pokrića ove mračne namere, dovedeni i pojedini ljudi časnih i poštenih namera, pa je u Komisiju, u svojstvu konsultanata ušao i dr Vlasije Fidas, profesor Atinskog univerziteta; dr Teodor Jangu, profesor Solunskog univerziteta; arhimandrit dr Grigorije Papatomas, profesor Atinskog univerziteta; protojerej-stavrofor dr Vladimir Cipin, profesor Moskovske duhovne akademije i još nekoliko ljudi sličnog formata.

Više od pet godina kasnije, javnosti u Srbiji stiglo je objašnjenje za promenu Ustava SPC, kako se i očekivalo, iz najbližeg Vučićevog okruženja. Njegovi "analitičari" kažu da je postojeći Ustav SPC "u mnogim svojim delovima zastareo i gotovo neprimenjiv", a da je poslednja njegova veća revizija urađena 1947. godine.

Promene objašnjavaju navodnom željom da se ojača veza sa njenim istorijskim središtem u Pećkoj patrijaršiji, ali i sa Kosovom i Metohijom kao najvažnijom delom njene jurisdikcije.

Da je ovo obična laž, govori i skandal povodom izjave patrijarha Irineja, objavljene u dnevnom listu "Kurir" pod naslovom: "Neću da se selim na Kosovo" Tim povodom je Informativna služba Srpske pravoslavne crkve saopštila da ova navodna izjava patrijarha Irineja, ne odgovara sadržini razgovora koju je patrijarh vodio sa novinarkom tih dnevnih novina, e da je ona "istrgnuta iz konteksta". No, sada dolazi ono glavno! Informativna služba SPC pojašnjava šta je patrijarh rekao i citira: "...Patrijarh Irinej govorio je isključivo o značaju Pećke patrijaršije kao drevnog istorijskog sedišta SPC i o Beogradu kao njenom administrativnom sedištu. Patrijarh nijednom rečju nije pomenuo sebe, niti je o tome uopšte bilo govora..." Dakle, o selidbi u Peć patrijarh se ne izjašnjava, ali je vidljivo da tamo neće stolovati. Pa, čemu onda promena imena SPC? Čemu će služiti to ime osim za potrebe Vučićeve Velike propagande laži, koja treba da dokaže da smo i "duhovno prisutni na Kosovu"!?

Nije sporno da u Ustavu SPC ima anahronih delova i "rekonstrukcija" tog najvišeg akta unutar ove crkvene zajednice imala bi smisla, ali, ne i njegova kompletna promena, čije posledice otvaraju put raznim "autokefalnostima", raskolništvu, pa konačno i raspadu Srpske pravoslavne crkve koja je vekovima opstajala i u najtežim vremenima bila duhovna, kulturna pa i državotvorna vodilja za kojom je narod srpski išao.

No, ovde je nešto drugo u pitanju...Na primer, jedna od najbitnijih promena u ustavnom tekstu tiče se procedure izbora poglavara, pri čemu se napušta dosadašnja praksa takozvanog "izvlačenja" - dakle, onog nasumičnog izbora jedne od tri koverte sa imenima kandidata. Nacrt novog Ustava ipak sugeriše da se novi poglavar bira u Pećkoj patrijaršiji, a kao mogućnosti predviđena su crkvena sedišta u Beogradu ili u Sremskim Karlovcima.

Novi ustav SPC, prema njegovoj radnoj verziji, sprovodi u delo i staru ideju podele Arhiepiskopije beogradsko-karlovačke, pa će u prestonici tako biti osnovane dve nove eparhije: Voždovačko-vinčanska, sa sedištem na Voždovcu, i Zemunsko-novobeogradska, čiji će vladika sedeti na Novom Beogradu.

Akademik Kosta Čavoški, mnogo ranije je upozorio na mogući raskol u telu Srpske pravoslavne crkve koji se pojavio 2008. godine povodom Ustava SPC za Severnu i Južnu Ameriku, kojim se formalno-pravno odvaja američki deo SPC. Čavoški je još tada upozorio da ono što najpre izaziva podozrenje to je sam naziv ovog konstitutivnog akta. U Srpskoj pravoslavnoj crkvi od 1931. godine reč „Ustav" u savremenom značenju tog izraza isključivo se koristi za oznaku konstitutivnog akta Srpske pravoslavne crkve kao nerazlučive celine.

Jedan od "zvaničnih" analitičara, govoreći o predlogu izmena Ustava Srpske pravoslavne crkve i još uvek važećem Ustavu SPC pravda to činjenicom da se u međuvremenu promenilo nekoliko društvenih sistema, "pa je neupotrebljiv, jer je isuviše star i arhaičan".

Istakao je da u tom Ustavu stoji da patrijarh postavlja kralja, a da smo mi republika. Istina je, zvuči anahrono, kao što je anahrono da se Irinej klanja Vučiću kao da je glava neke nove dinastije.

Istorija govori da se zbog rasutosti mitropolija i eparhija, odnosno srpskog pravoslavnog naroda, u okvirima različitih država (Srbije, Austrije, odnosno od 1867. Austro-Ugarske, Crne Gore i Turske), njen jedinstveni konstitutivni akt (Ustav) nije mogao doneti, pa se nije ni postavljalo pitanje njegovog naziva. Ustava Srpske pravoslavne crkve kakav danas postoji, donet je 1931. godine pod Patrijarhom Varnavom, a uz izuzetno zalaganje patrijarha Gavrila Dožića.

Od tada, a trebalo bi to da bude i za svagda, reč „Ustav" se isključivo koristila za jedan jedini konstitutivi akt Srpske pravoslavne crkve kao nerazlučive celine. Otuda u važećem Ustavu Srpske pravoslavne crkve nema ni pomena o tome da bi neka eparhija ili više eparhija u jednoj državi mogle da se vlastitim ustavom konstituišu kao posebna izdvojena celina i pravno lice. A, sve govori da će ovaj novi Ustav SPC, otvoriti provaliju federalizacije do sada jedinstvene Srpske pravoslavne crkve.

Akademik Čavoški je objašnjavao svojevremeno, do čega bi moglo dovesti pravljenje raznih "ustava" na primeru Crne Gore, Republike Srpske i Hrvatske. Šta bi se, recimo, dogodilo kada bi tri episkopa u Crnoj Gori, odnosno pet episkopa u Republici Srpskoj od svojih eparhija konstituisali Srpsku pravoslavnu crkvu u Crnoj Gori, odnosno Srpsku pravoslavnu crkvu u Bosni i Hercegovini? Tu nije samo reč o crkvenom raskolu, ugrožavanju kanonskog jedinstva svepravoslavno priznate Srpske Crkve, nego i o razbijanju srpskog pravoslavnog naroda. Određeni krugovi u Hrvatskoj su odavno imali ideju da stvore takozvanu Hrvatsku pravoslavnu crkvu, ali to je već priča koja seže u istoriju, sve do "poglavnika" i njegove NDH.

Ipak, danas, postojećim članom 3 stavom 2 Ustava Srpske pravoslavne crkve u Severnoj i Južnoj Americi utvrđuje se da „Srpska pravoslavna patrijaršija priznaje administrativnu autonomiju" ovoj Crkvi „u svim pitanjima koja se tiču upravljanja spoljašnjim poslovima: vlasništva, kontrole, posedovanja, rukovođenja i upravljanja pokretnom i nepokretnom imovinom eparhija, manastira, crkveno-školskih opština i drugih organa Srpske Pravoslavne Crkve u Severnoj i Južnoj Americi".

Pravno potpuno neumesna odredba, omogućava dase nižim aktom, utvrđuje akt priznanja koji je jedino mogao doneti viši organ! Isto kao kad bi se Statutom Vojvodine utvrđivalo ono što jedino može da se učini Ustavom - da Srbija Vojvodini priznaje autonomiju! Ni sam izraz autonomija nije najpogodniji, jer on potiče od grčke reči autonomos (sam sebi zakonodavac), dok se ovde nema na umu zakonodavna autonomija nego administrativna samouprava.

Kada je reč o Episkopskom savetu, najsporniji je stav 1 člana 8 Ustava Srpske pravoslavne crkve u Severnoj i Južnoj Americi kojim se utvrđuje da on „održava dogmatsko i kanonsko jedinstvo sa Srpskom patrijaršijom", tako da ispada da četiri episkopa u Severnoj Americi na ravnoj nozi sa središnjim organima cele Crkve tumače pravoslavno crkveno učenje, što je apsolutno nedopustivo. Naime, po članu 69 stavu 1 Ustava Srpske pravoslavne crkve, Sveti arhijerejski sabor, kao najviše jerarhijsko predstavništvo i vrhovni autoritet, „tumači pravoslavno crkveno učenje, držeći se pri tome odredbi koje je sveta Crkva na osnovu Svetog pisma i Svetog predanja utvrdila". Ukoliko bi, pak, dva organa sa podjednakim autoritetom tumačili Sveto pismo i Sveto predanje, to bi pre ili posle moglo dovesti do šizme i raskola, poput onog koji se u krilu Rimokatoličke crkve već odigrao početkom šesnaestog veka.

Ovih dana, od kako se pominje novi Ustav SPC, upravo se otvara jama šizme i raskola. Ko na tome radi? Setimo se 2010. godine, kad je prvi dan zasedanja Arhijerejskog Sabora obeležila svađa oko tačaka dnevnog reda. Jedna od njih bilo je formiranje komisije države i Crkve za proslavu Milanskog edikta. Ova tačka izazvala je bes banatskog vladike Nikanora i kanadskog Georgija koji su to iskoristili za iznošenje stava da su protiv toga da papa dođe u Srbiju, a što uopšte nije bila tema. Slučaj vladike Artemija bila je poslednja tačka dnevnog reda Sabora. Bitka oko nadležnosti i novca! To je ono što je i onda i danas na sceni. Onaj ko je shvatio gde je najslabija karika sveštenstva SPC, taj je i krenuo u pomenu Ustava SPC. Sve što će posle toga da usledi, može se nazvati tektonskom katastrofom, slomom poslednjeg velikog bastiona srpske duhovnosti.

Podsetimo samo da je za Srbe u Americi predviđen član 5 ovog spornog Ustava koji glasi: „...Zvanični jezik Srpske Pravoslavne Crkve u Severnoj i Južnoj Americi su engleski i srpski, sa pismom ćirilicom, i jezik zemlje u kojoj se Crkva nalazi". Tako je, dakle, engleski prvi zvanični jezik u Srpskoj Crkvi, a srpski jezik je tek na drugom mestu! Ova odredba je izričito protivna članu 4 stavu 1 još uvek aktivnog Ustava Srpske pravoslavne crkve koji propisuje: „...Službeni jezik Srpske pravoslavne crkve je srpski sa pismom ćirilicom".

Polako ali sigurno, deo sveštenstva SPC na čelu sa patrijarhom Irinejom i njemu omiljenim svetovnim Vođom Aleksandrom Vučićem, kopa grob sopstvenoj crkvi.

U januaru mesecu ove, 2018. godine, šest vladika Srpske pravoslavne crkve zatražilo je od Sinoda da zakaže Sabor SPC, sa ciljem da se Crkva zauzme jedinstven stav o Kosovu i Metohiji. Naime, potpisane vladike su i ranijem mesecima upućivale zahteve za zakazivanje Sabora, ali je Sinod odgovarao besmislenim saopštenjima: "zahtev je evidentiran" ili "uzet u razmatranje".

Vučićeva kamarila munjevito je reagovala, pa su pojedini počeli da se pravdaju, govoreći da Zahtev za održavanje Sabora nije direktno povezan sa potpisivanjem Apela za Kosovo i Metohiju, a na koji su svoj paraf stavile i pojedine vladike i sveštenstvo, te da je Sabor je zatražen znatno ranije nego što je Apel sastavljen.

- Jedan od vladika je rekao i ovo: "...Zahtev za održavanje Sabora nije ni za ni protiv predsednika Vučića i bilo bi pogrešno da se to tako tumači. Održavanje Sabora je prirodan sled, odgovoran odnos i odgovor na situaciju u kojoj se nalaze narod i država. Kosovsko pitanje ulazi u svoju završnu fazu i neophodno je da se Crkva odredi prema događajima. Crkva mora jedinstveno da kaže koja je to granica do koje idemo, da pruži saborski odgovor na poziv predsednika za unutrašnji dijalog o kosovskom pitanju. Ovo jeste istorijski period i mora da postoji i takav stav Crkve o najvećem problemu, koji će biti poznat narodu i državi..."

Jasno je da na početku 2018. godine, uoči potpisivanja takozvanog "obavezujućeg sporazuma" o Kosovu i Metohiji, Vučiću treba nova politizacija SPC. Ali, ma kako spolja izgledalo, većina sveštenstva se tome protivi. Manjina, na čelu sa patrijarhom Irinejom, spremna je na sve dogovore sa Vučićem. I tu je otvoren problem, jer je poznato da, ukoliko nema jedinstvenog, saborskog stava, vladike nastupaju po svojoj volji ili savesti. A, savest je jedno, a volja nešto drugo.

Sinod i patrijarh već dugo vremena pokušavaju da izbegnu raspravu o Crkvi, njenom odnosu ka državi, vlasti, Briselskom sporazumu i njegovim posledicama. Vladika bački Irinej, koji godinama ima ambicije da zasedne na tron SPC, lično kreira stavove Sinoda, pa i na taj način demonstrira silu i pokazuje "ko je glavni".

Ne bi bilo čudo, nakon svega što je poznato o stanju u SPC, da masa građana-vernika, uskoro opkoli Patrijaršiju i traži smenu vodećih ličnosti na čelu sa patrijarhom Irinejom, radi očuvanja svoje Crkve i njene suštine.