Polemika

O knjizi Dragoljuba Živojinovića "Nevoljni ratnici" - Velike sile i Solunski front 1914-1918."

Britanci neće srpski barjak

Čitaoci su od knjige Dragoljuba Živojinovića "Nevoljni ratnici" - Velike sile i Solunski front 1914-1918." očekivali jedan jasan i objektivan zaokružen sud o tim događajima, o mestu i ulozi Srbije i njene vojske u tom višegodišnjem ratnom sukobu, stavovima velikih sila prema Solunskom frontu i njihov uticaj na sudbinu Srbije i njen doprinos raspletu ratne drame na balkanskom ratištu i završetku rata u celini

Dr Milan Živković
  

Knjigu Dragoljuba Živojinovića "Nevoljni ratnici" - Velike sile i Solunski front 1914-1918." objavio je krajem prošle godine Zavod za udžbenike Srbije na 90-togodišnjicu proboja Solunskog fronta, završetka Prvog svetskog rata i stvaranje prve u istoriji zajedničke Jugoslovenske države  koja je promovisana u Biblioteci grada Beograda.
No, već na koricama knjige, autor je objavljivanjem zajedničke fotografije vojvode Živojina Mišića i britanskog generala Milna ispod naslova "Nevoljni ratnici" učinio nedopustivo poistovećivanje ovih ratnika,  jer je vojvoda Živojin Mišić svim srcem i neviđenim junaštvom branio svoju zemlju od podmuklih zavojevača koji su napali Srbiju da je unište kao državu i da istrebe srpski narod, dok je general Miln, kao komandant britanskih trupa kod Soluna ne samo učestvovao nevoljno u borbama na balkanskom ratištu.
No, Miln je, u vreme kada je vojvoda Mišić 1916. godine sa svojom Prvom armijom vršio proboj nemačko-bugarskog fronta na Crnoj reci kod Bitolja, radi slamanja neprijateljske odbrane, tražio pomoć iz sastava savezničkih kontigenata da nastavi ofanzivu u pravcu Prilepa, general Miln je odbio predlog generala Saraja da pošalje jednu brigadu vojvodi Mišiću u pomoć, izjavivši da "Nikad neće dozvoliti da se ijedan britanski vojnik bori pod srpskom komandom". Usled toga propala je srpska ofanziva kod Bitolja krajem 1916. godine kada se, da su britanske trupe priskočile u pomoć iskrvavljenoj srpskoj vojsci, već tada bi Srbi verovatno ušli u svoju otadžbinu i proterali okupatore. Prema tome, objavljivanje zajedničke fotografije vojvode Mišića i generala Milna ispod nepriličnog naslova predstavlja nekritičku poruku čitaocima ove knjige.
Drugi deo naslova (Velike sile i Solunski front 1914-1918) krije u sebi zabunu jer autor, koji je predstavljen kao istaknuti naučnik i istoričar, u celoj njegovoj knjizi od oko 350 stranica nigde nije eksplicite izložio stavove velikih sila o balkanskom ratištu - Nemačke, Austrougarske i Rusije sa gledišta njihovog angažovanja u smislu njihovih imperijalnih interesa na poluostrvu. Poznata je činjenica da su britanska i ruska vlada potpisale prvi sporazum o podeli interesnih sfera u Prvom svetskom ratu. Prema tom sporazumu Engleska je priznala pravo Rusije na Carigrad, a Rusija se saglasila da Engleska posedne Suecki kanal.
Kada je u leto 1915. godine, posle proboja Istočnog fronta kod Gorlica i povlačenje ruske vojske na istok, ruska Stavka zamolila zapadne saveznike da izvrše pritisak na neprijateljske snage na bilo kom delu fronta i da na taj način pomognu ruskoj vojsci koja se povlačila u dubinu svoje teritorije, Vinston Čerčil je kao najbolje rešenje za pomoć Rusima, predložio preduzimanje pomorskog napada na Carigrad, ali ne da bi na taj način pomogao Rusima, već da pre Rusa zauzmu Carigrad i tako kompromituju pomenuti ugovor o podeli interesnih sfera i spreče prodor Rusa u moreuze i prema Sredozemlju.  To je bio deo plana o sprečavanju Rusa, odnosno Slovena, da se približe Sredozemnom moru. Autor ne samo da nije koristio odgovarajuću istoriografsku literaturu srpskih istoričara o Prvom svetskom ratu nego je propustio da o tom problemu konsultuje srpske arhivske fondove i ignoriše istorijske korektne studije koje su objavljene u drugoj polovini prošlog veka u kojima je podrobno izložen odnos velikih sila prema balkanskom ratištu i Srbiji.
Istina, autor je naveo mnogobrojne citate iz britanskih arhiva iz kojih se mogu sagledati ne samo stavovi britanske vlade i istaknutih vojnih i državnih pojedinaca, već i razmišljanja malih i neznanih činovnika u pojedinim britanskim ministarstvima. Posebno se zadržao na izlaganju stavova Sitona Vecona koji je, u službi Foring Offisa, bio tumač britanske spoljne politike prema programu srpske Vlade i Jugoslovenskog odbora o jugoslovenskom pitanju, u duhu britanskih interesa. No, iz svih tih britanskih političkih i diplomatskih dokumenata može se, uz odgovarajući napor čitalaca steći realan utisak o britanskoj neprijateljskoj politici prema Srbiji i angažovanju britanske vojske na Solunskom frontu. Britanci nisu ni krili svoj neprijateljski stav prema Srbiji i sabotažu o upotrebi britanske vojske u zajedničkim akcijama na tom frontu.
Autor je takođe prećutao pogubni stav lorda Kičinera koji je sprečio preventivnu akciju srpske vojske 1915. godine za sprečavanje mobilizacije bugarske vojske kada je zahtevao da Srbi koncentrišu sve snage za odbranu severnog fronta za sprečavanje prodora austrougarsko-nemačkih armija prema Bugarskoj i Turskoj uz obećanje da će anglo-francuske trupe zaštiti srpsku istočnu granicu u slučaju da se Bugarska pridruži Centralnim silama i napadne Srbiju.        To je bila najgnusnija obmana lorda Kičinera, jer anglofrancuzi nikad nisu poslali trupe da zaštite srpsku istočnu granicu te su tako otvorena vrata bugarskoj vojsci za udar u pozadinu glavnih srpskih snaga na severnom frontu. Samo veštinom srpskog komandovanja izbegnut je slom srpske vojske u jesen 1915. godine. Upravo takvo ponašanje zapadnih saveznika, prvenstveno Velike Britanije, navelo  je srpsku Vladu i Vrhovnu komandu da posle dvomesečne herojske odbrane zemlje od severa do juga, donesu odluku o povlačenju vojske u Jadransko primorje, u susret saveznicima, na osnovu svečanog obećanja savezničkih vlada da će srpsku vojsku na morskoj obali čekati sve neophodne potrebe za odmor i reorganizaciju i pripremu za ponovni ulazak u borbu na strani savezničkih zemalja u cilju proterivanja okupatora iz Srbije. Od tog obećanja nije bilo ništa.To je ustvari bila cinično sročena klopka za potpuni nestanak srpske vojske. Tako bi i bilo da ruski suveren Nikolaj Drugi, na apel vrhovnog komanda srpske vojske regenta Aleksandra uputio britanskog kralju Džordžu Petom i francuskom predsedniku Poenkareu upozorenje da će Rusija izaći iz rata ako se hrabra srpska vojska odmah ne preveze na sigurno mesto i spreči njena propast.
Autor je propustio da to istakne kao činjenicu od životnog značaja. Štaviše, nije našao za potrebno čak ni da pomene ulogu cara Nikole drugog i Rusije u vezi sa spasavanjem srpske vojske 1916. godine. Poznato je međutim, da je Nikolaj Drugi za vreme svoje posete Odesi 1916. godine obišao i prve srpske dobrovoljce koji su se okupili u tom gradu i naredio da se iz dvorske kase isplati 80 miliona rubalja za opremanje srpskog dobrovoljačkog odreda u Odesi i njegovu pripremu za slanje u Solun za popunu srpske vojske. Takav kurs Rusije prema srpskim dobrovoljcima nastavljen je i za vreme privremenih demokratskih vlada posle pada carizma. Samo je vlada Kerenskog, na upućenu molbu srpskoj vladi, tražila odobrenje da se za vreme pripreme letnje ofanzive u julu 1917. godine posluži srpskom dobrovoljačkom divizijom, ali samo da bude u rezervi ruskih trupa za vreme proboja neprijateljskog fronta.
Ali pošto pomenuta ofanziva nije izvedena, to ni ova srpska divizija nije upotrebljena na ruskom frontu, već joj je omogućeno da preko Arhangelska otputuje u Solun. Posle Oktobarske revolucije srpski vojni ataše u Petrogradu pukovnik Lontkijevič obavestio je Vrhovnu komandu i Vladu na Krfu da sovjetska vlast čini sve da pomogne da se od austrijskih zarobljenika jugoslovenskog porekla vrbuju svi za  dobrovoljce i da se ostaci Korpusa, koji se nalaze u Orelu i na Kavkazu, slobodno otputuje železnicom  pod oružjem u pravcu Vladivostoka i nastave putovanje morem na Solunski front radi popune srpske vojske koja se bori za nacionalno oslobođenje Srbije". Pukovnik Lontkijevič je dodao: "Takvo mišljenje zastupa Lenjin i Trocki". Upravo zbog takvog odnosa Rusije prema Srbiji i Solunskom frontu u vreme carizma i posle revolucionarnih promena u toj zemlji, Nikola Pašić je zabranio srpskim zvaničnim licima da se mešaju u tamošnje revolucionarne promene ističući da će Rusija, ma kakva vlast tamo bila, uvek biti zaštitnik Srbije.
Doktor Živojinović je, pak, u uvodnom delu knjige, istakao da Rusija nije dozvoljavala kupljenje i slanje dobrovoljaca u srpsku vojsku na Solunskom frontu.  Zanimljivo je da se Dragoljub Živojinović u uvodnoj besedi na promociji svoje knjige kritički osvrnuo na predstavnike srpske inteligencije koji su se zalagali za realizaciju srpskih ratnih ciljeva i stvaranju zajedničke jugoslovenske države, kao što su bili Jovan Cvijić i drugi, koji su podržavali borbu za stvaranje zajedničke jugoslovenske države, za koje je rekao da ne može da nađe pogodnije reči za njih, već "da su bili tupavi".
Tako smela opaska ovog istoričara, koji s visine gleda srpske velikane; zanimljivo bi bilo znati da li on takvo mišljenje ima i o Linkolnu i Vašingtonu, koji su sličnu borbu vodili za stvaranje saveza američkih država, Bizmarku koji je od niza državica stvorio veliki nemački Rajh ili o Garibaldiju koji je poginuo u borbi za ujedinjenje raštrkanih podanika Apeninskog poluostrva od Sicilije, Lacija, Kalabrije do Tirola, koji su se međusobno jezički jedva sporazumevali, za stvaranje jedne velike kraljevine Italije.
Očigledno da mnoge teme i problemi pokrenuti u knjizi Dragoljuba Živojinovića čekaju nove istoričare da razjasne ono  što je ostalo nedorečeno i nerazjašnjeno u njegovoj knjizi neobičnog i neadekvatnog naziva.
  

Fotografije

U svojoj knjizi dr Živojinović je objavio u krupnom planu fotografije poznatih zapadnih generala i državnika, a od Srba samo fotografiju vojvode Mišića. Pa ako čitalac poželi da vidi i fotografije srpskih državnika i vojskovođa, koji su sa uspehom predvodili Srbe i srpsku vojsku kroz pakleno vreme Prvog svetskog rata, moraće da njihove portrete (kao i istaknutih Rusa, Nemaca, Austrijanaca, Bugara koji su se borili u Prvom svetskom ratu) potraže i pogledaju u drugim knjigama i da uoče njihovu ulogu za krajnje uspehe savezničkih zemalja za pobedu nad Centralnim silama.