Feljton

Stogodišnjica ujedinjenja Srpske pravoslavne crkve (6)

Diplomata u mantiji

Svečano proglašenje obnovljene patrijaršije 1920. godine održano je u sabornoj dvorani Patrijaršijskog dvora u Sremskim Karlovcima, koja je za tu priliku bila posebno ukrašena slikama iz novozavetne i nacionalne istorije. Bilo je tu i originalno Miroslavljevo jevanđelje, kao i srebrni pehar kneza Lazara i kneginje Milice. Na stolu, za kojim je sedelo petnaest arhijereja, stajao je krst cara Dušana iz Visokih Dečana. Saborsku odluku o vaspostavljanju Srpske patrijaršije saopštio je mitropolit Dimitrije, a pročitao je tuzlanski mitropolit Ilarion. Svečanost je završena blagodarenjem u patrijaršijskoj crkvi, Sabornom Hramu Svetog Nikolaja u Sremskim Karlovcima. Time je Srpska pravoslavna crkva postala jedna od prvih velikih crkvenih organizacija koja je prilagodila svoju unutarnju svetovnu organizaciju novouspostavljenom svetskom poretku nakon Prvog svetskog rata.

Stevan Zivlak

Mitropolit Mitrofan Ban je jedna od najznačajnijih ličnosti Srbskog Pravoslavlja, koji je tokom svog burnog i sadržajnog života ostavio iza sebe veliko delo, a bio je jedan od najznačajnijih arhijereja koji su izvršili ujedinjenje srbskih oblasnih pravoslavnih crkvenih organizacija u ujedinjenu Srpsku pravoslavnu crkvu.

znamenitom mitropolitu je Pavle Kondić napisao cenjen naučni rad pod nazivom „Mitropolija crnogorsko-primorska u drugoj polovini IXX i početkom XX veka (1851-1920 )". Ovaj značajan rad preporučujemo cenjenim čitaocima.

Marko Ban je rođen 15. marta 1841. godine od roditelja Đure Bana i Anastasije rođene Bajković, u selu Glavati u srbskom plemenu Grbalj. Grblji imaju dugu državnu tradiciju još od Nemanjića, njime su upravljali Veliki župani koji su nosili i titulu „ kralja". Od 1427. godine, srbsko pleme je imalo sopstveni Grbaljski zakonik, koji je imao 126 člana i 42 potpisnika, njime je uređen tadašnji društveni život ovog srbskog plemena, koje se, kao i Paštrovići, nisu smatrali Crnogorcima. Od malena mali Marko je bio nadojen slavnom srbskom istorijom plemena. Osnovnu školu je učio u Vranovićima, prve tri godine, potom je prešao u Kotor gde je završio osnovno školovanje. Sa nepunih trinaest godina, 1854. godine, pošao je u Carigrad da radi u jednoj bogatoj trgovačkoj porodici. To je u to vreme bila uobičajena praksa.

Dve godine je mladi Marko proveo na mestu pisara u Misiru (današnji Egipat ), koji je bio pod upravom Otomanskog carstva, te se 1857. godine vraća kod roditelja u rodno selo Glavati. Tokom boravka u Carigradu i Misiru, kod njega je sazrela životna odluka da se posveti od svoje rane mladosti monaškom životu i tako doprinese srbskome narodu, kome je pripadao. Za tu svoju nameru, dobio je blagoslov Episkopa dalmatinsko-istrijskog Stefana Kneževića, te stupa u manastir Praskavica kao iskušenik 1862. godine. Gospod mu je dao da svoje dečačke snove ne samo ostvari nego i prevaziđe.

Ubrzo prelazi u manastir Savina radi školovanja u bogoslovskim predmetima. Posle četvorogodišnjeg učenja i priprema za monaški čin, zamonašen je sa monaškim imenom Mitrofan. To je učinjeno u manastirskoj crkvi Uspenja Majke Božije, a čin je izvršio vladika Stefan Knežević. Nekoliko dana potom, vladika Stefan ga rukopolaže u čin jerođakona i postavlja za sabrata manastira Savina. Već 1867. godine u Sabornoj crkvi u Zadru, 21.oktobra, rukopoložen je od svoga vladike Stefana u čin jeromonaha i određen za nastojatelja manastira Podlastva.

Krajem oktobra 1869. godine, kao čin odmazde austrougarskih trupa zbog Bokeljskog ustanka, spaljena su okolna sela, crkveni objekti kao i sam manastir Podlastva, te Mitrofan sa sabraćom beži u Crnu Goru. Odmah se javlja mitropolitu Crnogorsko-brdskom Ilarionu II Roganoviću, koji ga je imenovao 28. novembra za nastojatelja manastira Morača.

Hirotonisan u Rusiji

U Morači je Mitrofan Ban bio deset godina iguman. Bio je i učitelj u osnovnoj školi koja je radila pri manastiru u kojoj je pismenosti obučio generacije dece.

Manastir Morača je bio na tadašnjoj crnogorsko-turskoj granici, Kolašin su držali Turci, a Morača i Rovci su bili slobodni, Mitrofana Bana su od početka uključili u zbivanja i rešavanja odnosa između vojne turske postaje u Kolašinu i slobodnih crnogorskih plemena Moravčana i Rovčana, u ime njih je pregovarao sa turskim komandantom, i utvrđivao granice.

Posle sukoba sa turskom vojskom u Lipovu, Mitrofan je uz moračke glavare bio član pregovaračkog tima za uspostavljanje mira.

Učestovao je kao borac u crnogorsko - turskom ratu 1876-1878. godine i zbog zapažene uloge i lične hrabrosti u bojevima sa Turcima, dobija izuzetno retku Obilića medalju za hrabrost.

Crnogorski knjaz Nikola I Petrović-Njegoš, visoko ceneći Mitrofana Bana, imenuje ga za Cetinjskog arhimandrita, te on dolazi na Cetinje 13.oktobra 1879. godine, pošto je uspešno završio pregovore oko povlačenja turske vojske iz Kolašina, koji je po odredbama Berlinskog kongresa pripao Crnoj Gori.

Nakon imenovanja episkopa Visariona Ljubiše za novog Mitropolita crnogorskog i brdskog 26. oktobra 1882. godine, istoga dana knjaz Nikola imenuje za administratora Zahumsko-raške eparhije arhimandrita Mitrofana.

Mitropolit Visarion Ljubiša umire aprila 1884.godine, a knjaz Nikola u Ostrogu ubrzo objavljuje na drugi dan Duhova 27.maja 1884. godine, da za arhijereja Mitropolijske eparhije imenuje arhimandrita Mitrofana.

Na saboru glavešina crnogorskih tada, odlučeno je da se hirotonija novog vladike obavi u Carskoj Rusiji, kako bi se Crna Gora što više i u duhovnom pogledu vezala za rusku imperiju.

Hirotonija arhimandrita Mitrofana je obavljena u Petrovgradu na dan glavne bogoslužbene proslave povodom hiljadugodišnjice od upokojenja Svetog Metodija Arhiepiskopa Panonskog , 6. aprila, imala je duboku simbliku, po Mitrofanovim rečima: "tako su htjeli da tu slovensku svečanost oznamenjuju sa mojim rukopoloženjem, a to baš zato što se na tu obćeslavensku svečanost rukopolaže na sjeveru episkop jedan sa južnoga slovenskog kraja".

Čin svečane hirotonije arhimandrita Mitrofana u čin vladike, episkopa crnogorskog i brdskog izvršen je u Isakijevskom saboru u Petrovgradu, na praznik sv.Kirila i Metodija, 6. aprila 1885. godine. Božansku Liturgiju su služili mitropolit petrogradski Isidor, predsedavajući Svetog Sinoda i arhiepiskopi tverski Sava i volinski Paladije i episkopi Serapion ekaterinoburski, Arsenije holmski i viborski Sergije, članovi Svetog Sinoda, uz sasluženje velikog broja uglednog sveštenstva i đakona, a uz prisustvo mnoštva vernika.

U toku Božanske Liturgije došao je car Aleksandar III sa caricom Marijom i decom, koji je novog vladiku Mitrofana pozdravio i lično mu čestitao primanje arhijerejskog čina. Kasnije, novopostavljenom episkopu Mitrofanu je bila učinjena čast da bude primljen u privatnu audijenciju kod ruskog cara i carice koja je obavljena 15. aprila 1885. godine u carskoj rezidenciji u Gatčinu. Treba napomenuti da su kasnije ruski crkveni časopisi Crkveno-društveni vesnik i Crkveni vesnik redovno objavljivali Mitrofanove kanonske vizitacije i vesti o njegovoj arhijerejskoj službi, što je imalo ne samo simbolični značaj.

Ključevi u ćivotu

Mitropolit Mitrofan je specijalne odnose imao prema Ruskoj pravoslavnoj crkvi.

Najveći deo materijalne pomoći koja je stizala ne samo Mitropoliji već čitavoj Crnoj Gori od početka 18. do početka 20. veka, stizala je od ruske carevine iz crkvenih, carskih, državnih izvora ali i donacija bogatog plemstva, ruskih trgovaca i veleposednika. Duhovne veze koje je održavao, obezbeđivale su mu permanentnu podršku ruskog Svetog Sinoda, sa kojom je održavao i jačao snagu pravoslavnih svetinja na najužnijoj tački slavenske pravoslavne vaseljene.

Uz mitropolitsku službu Mitrofan Ban je nastavio administriranjem Zahumsko-raške eparhije, sve do 1909.godine, kada je upravu tom eparhijom preuzeo episkop Kirilo Mitrović.

Knjaz Nikola je prilikom proslave 25 godina vladavine i braka, 27. oktobra 1885. godine, imenovao episkopa Mitrofana Bana, Mitropolitom crnogorsko-brdskim, i dodelio mu najviše crnogorsko odličje Orden knjaza Danila Prvog reda.

Mitropolit Mitrofan Ban je po položaju bio predsednik Duhovnog savjeta (Svetog sinoda), pod njegovim predsedavanjem održana su četiri zasedanja, poslednje 1918. godine, kada je razmatrano i usvojeno ujedinjenje Crkava u Crnoj Gori i Srbiji.

Tokom dugotrajnog bogoslužbenog života i dugotrajne arhijaraške službe, Mitrofan je igrao istaknutu ulogu u javnom životu, bio je poslanik Narodne skupštine Crne Gore, po položaju član Državnog savjeta u Knjaževini, kasnije Kraljevini Crne Gore. Bio je član i predsednik raznih društava i udruženja, predsedavao je ceremonijalnim proslavama itd. Bio je počasni član Petrogradske duhovne akademije, petrogradskog Slavjanskog blagotvoritelnog obšestva, Monaškog udruženja u Srbiji, Svešteničkog udruženja u Srbiji...

Kao predsednik Crvenog krsta spasavao je izbeglice i narod u istorijskim ratnim i nemirnim vremenima koji su zapljuskivali te prostore.

Održavao je duhovne i svetovne veze sa svim srbskim oblasnim eparhijama i crkvenim organizacijama u srbskim neoslobođenim zemljama.

Nakon oslobođenja Stare Srbije (Kosovo i Metohija), krajem 1912. godine, pod njegovu jurisdikciju dospevaju manastiri i hramovi na teritoriji Metohije koja je ušla u sastav Crne Gore.

Tada je Mitrofan u crkvi Cetinjskog manastira kao svedočanstvo pobeda u Prvom balkanskom ratu, u ćivot Svetog Petra cetinjskog položio ključeve grada Skadra, Pećke patrijaršije i manastira Dečane. Mitropolit Amfilohije je našao ove ključeve uoči Lučindana 30. oktobra 2010. godine.

Osnovao je Eparhiju pećku na njeno čelo postavlja mitropolita dr Gavrila Dožića, i započinje se obnova naših svetinja na viševekovno okupiranom Kosovu i Metohiji.

Prvi svetski rat je već ostarelog mitropolita i njegovu Crnu Goru, stavio pred nova iskušenja. Kraljevina je kapitulirala, kralj i velikodostojnici su pobegli u Francusku i na Azurnoj obali, u Nici, čekali ishod rata, dok je Mitrofan ostao kao jedini državni zvaničnik i predsednik Crvenog krsta da gradeći odnose sa habsburškim okupatorskim vlastima spašava narod od pogibli.

Ujedinjenje srpstva

Koristeći svoje diplomatsko iskustvo, spašava brojne ličnosti iz kazamata i internacije, dok je mitropolita Gavrila Dožića koji je bio utamničen u Mađarskoj u logoru Cegled, uspeo izbaviti tek krajem Prvog svetskog rata, 1919. godine.

Ostareli i oboleli Mitrofan je početkom 1916. godine, bio suočen sa surovim razaranjem i otimanjem pravoslavnih svetinja širom Crne Gore, oduzimaju se crkvena zvona, razaraju crkve i Njegoševa grobnica, te je primoran Njegoševe zemne ostatke preneti u Cetinjski manastir.

Posle oslobođenja, Mitrofan je podržao u svojstvu mitropolita, rad Velike narodne skupštine u Podgorici, 26. novembra 1918. godine. Čuveno je njegovo obraćanje narodu Crne Gore, kojim poziva na ujedinjenje srbskog naroda u velikoj Jugoslaviji.

Inicirajući crkveno-jurisdikcijsko ujedinjenje i obnovu Pećke patrijaršije, sabrao je sve arhijereje sa područja Crne Gore na sednicu Svetog Sinoda, najviše duhovne vlasti 16. decembra 1918. godine na Cetinje, te je usvojeno jednoglasno rešenje kojima: „Sv. Sinod nalazi cjelishodnim i opravdanim, da se i Sv. autokefalna Crkva u Crnoj Gori ujedini sa nezavisnom Pravoslavnom crkvom u Kraljevini Srbiji, a zajedno s ovom sa cijelom Sv. Srpsko-Pravoslavnom Crkvom u novoj državi Srba, Hrvata i Slovenaca". To je bio prvi korak ka ponovnim vaspostavljanjem Pećke Patrijaršije.

Po osnovu kanonskih propisa, Mitropolit Mitrofan Ban koji je po godini rukopoloženja (1885), bio najstariji arhijerej, odlukom Konferencije srbskih pravoslavnih arhijereja 26.maja 1919. godine, biva izabran za Predsjednika Središnjeg Arhijerejskog Sabora ujedinjene Srpske Pravoslavne Crkve.

Na istoj sednici je doneta odluka o „ duhovnom, moralnom i administrativnom jedinstvu svih srbskih pravoslavnih crkvenih oblasti".

Te odluke je podržao i proglasio prestolonaslednik regent Aleksandar Karađorđević proglašenjem, 28. avgusta 1919. godine „Uredbe o ustrojstvu Središnjeg Arhijerejskog Sabora".

U poznim godinama, oboleli Mitrofan se seli u Sremske Karlovce, boravi i u Beogradu i obnaša veoma uspešno funkciju predsednika Središnjeg arhijerejskog sabora, svojim velikim znanjem i iskustvom, privodeći kompleksne poslove ujedinjenja i organizujući administraciju i logistiku obnovljene Srpske pravoslavne crkve.

U tom periodu, obnavljao je rad bogoslovija, radio na nacrtima Zakona o platama i penzijama jerarhije i drugih propisa kojima se uspostavljao crkveno pravni poredak i odnosi Crkve sa Kraljevinom.

Neprocenjiva je uloga Mitrofana u vaspostavljanju obnovljene Pećke patrijaršije, a svoj odnos je lepo izrazio na episkopskoj konferenciji od 28. maja 1919. godine: „Nama je u dio pala velika sreća, što smo doživjeli ove epohalne dane, u koje smo pozvani da zajednički u bratskoj slozi izvedemo naše crkveno jedinstvo".

Neprocenjiv je doprinos Mitropolita Mitrofana Srpskom pravoslavlju. Dr Lazar Tomanović, tadašnji predsednik Vlade Kraljevine Crne Gore, napisao je značajnu publikaciju koja je štampana na Cetinju 1910. godine pod nazivom „Pedeset godina na prestolu Crne Gore", koja navodi podatke o graditeljskoj delatnosti Mitrofana. U periodu od 1885. do 1910. obnovio je i podigao 11 manastira i 162 hrama, što je bio veličanstven rezultat za ondašnju siromašnu Kraljevinu. Iza sebe je kao plodan bogoslovski pisac ostavio značajna dela koja su i danas aktuelna i koriste se u našoj Crkvi.

Mitropolit Mitrofan Ban se upokojio u svome Cetinju, što je zvanično objavio članovima Svetog arhijerejskog sabora predsedavajući episkop pakrački Miron Nikolić na sednici održanoj u Beogradu 1. oktobra 1920. godine.

Opelo i sahrana su izvršeni u Cetinjskom manastiru 1.oktobra 1920. godine, svečano opelo je predvodio Episkop zahumsko-raški i administrator bokokotorsko-dubrovački Kirilo Mitrović, uz sasluženje sveštenstva i prisustvo brojnog naroda. Pokojnik je posle svečane litije položen u grob u porti Cetinjskog manastira koji je još 1912.godine lično pripremio.

Time je ušao u istoriju osmovekovne Eparhije zetske Mitropolije crnogorsko primorske koja je ustanovljena 1219. blagoslovom Svetog oca Save.

Put Ilariona Zeremskog

Pomalo je u srbskoj istoriografiji zapostavljena ključna uloga tokom Ujedinjenja i obnove SPC koju je odigrao Episkop Ilarion Zeremski. Uz to kao član naše delegacije na Versajskim mirovnim pregovorima, odigrao je neprocenjivo značajnu ulogu posebno oko utvrđivanju granične linije sa Rumunijom i drugim bitnim istorijskim pitanjima za Kraljevinu SHS.

Bio je uz Mitrofana Bana, Nikolaja Velimirovića, mitropolita Dimitrija i drugih članova Sabora, ključna figura u definisanju temelja ujedinjene Srpske crkve, osnovnih akata, ciljeva i njene politike u odnosu na vlast Kraljevine, svojim poznavanjem kanona, istorije svetosavske crkve, poznavanje kanonskog i administrativnog ustrojstva ne samo Karlovačke mitropolije već i drugih pomesnih crkava. Imao je izvanredne lične osobine koje su pomagale da se razlike u mišljenju između arhijereja saborno prevazilaze. Aktivno je učestvovao na svim sednicama koje su doprinosile Ujedinjenju.

Kao član Zakonodavnog odbora Sabora ujedinjenja na sednici održanoj 3/16. septembra 1920. godine, kojoj subili prisutni arhijereji: mitropolit beogradski Dimitrije, episkopi Georgije temišvarski, Kiril zahumsko-raški, Nikolaj žički i Ilarion vikarni (Zeremski), postavili su temelje na kojima i danas počiva SPC, a dali su obrazloženi i kanonsko utemeljen stav zašto mitropolit srbski Dimitrije treba da bude postavljen za budućeg Patrijarha srbskog.

Zakonodavnopravni odbor je svoje stavove izneo na sednici Sabora održanoj 15/28. septembra 1920. godine u Beogradu.

Predsedavao je mitropolit Dimitrije. Prisutni su bili episkop temišvarski i administrator Mitropolije karlovačke Georgije, mitropoliti banjalučko-bihaćki Vasilije i zvorničko-tuzlanski Ilarion, episkopi pakrački Miron, raško-zahumski Kiril, veleško-debarski Varnava, budimski Georgije, niški Dositej, žički Nikolaj, timočki Irinej, šabački Jefrem, vikarni Ilarion Zeremski i sekretar Dimitrije Rošu.

Episkop Ilarion Zeremski je referisao o radu zakonodavne-pravne sekcije iznevši zaključak da se „ne pristupi izboru patrijarha, nego da se on deklarativno na patrijaršiski presto uzvisi i to dosadanji AE. Mitropolit Srbije Dimitrije dosadanji poglavar Crkve dosadanje Kraljevine Srbije".

Sabor je 28. septembra 1920. izabrao mitropolita srbskog Dimitrija za prvog patrijarha obnovljene Srpske Patrijaršije, prihvativši referat Ilariona Zeremskog koji je izneo u ime zakonodavnog odbora.

Odluka sabora nije prihvaćena od državnih vlasti ali je ostala u istoriji upamćena kao primer odbrane kanonskih prava i zaštite od uplitanje države u izbor patrijarha.

Razborito postupajući, članovi zakonodavnog odbora su ishodili da se na izbornom saboru koji je usledio pod pritiskom državne vlasti, ipak ostvari izbor i hirotonisanje patrijarha Dimitrija, time obezbedi poštovanje kanonskih, istorijskih i drugih prava Arhiepiskopije Beogradske i obezbedi kontinuitet vlasti prilikom uzdizanja Crkve u rang Patrijaršije srbske, te uspešna obnova Pećke patrijaršije.

Istoričar crkve i naroda

Ilarion Zeremski je rođen 27. februara 1865. godine u Turiji, naselju blizu Srbobrana, u Bačkoj, tadašnjoj Habzburškoj monarhiji, u staroj pravoslavnoj porodici, a svetovno ime prilikom krštenja je dobio Vladimir.

Srbsku pravoslavnu veliku klasičnu gimnaziju je završio u Novom Sadu, da bi po završetku gimnazije otišao u Budipeštu gde je počeo studirati pravne nauke na budimpeštanskom Univerzitetu.

Odlučivši da se posveti služenju svojoj svetoj pravoslavnoj crkvi, odlazi na studije u Carsku Rusiju, gde upisuje Moskovsku duhovnu akademiju u Sergijevskom Posadu, koju završava sa najvišim ocenama dobivši titulu magistra bogoslovlja 1890.godine.

Više od dvestotine srbskih studenata boravilo je na visokim bogoslovskim školama u Rusiji tada, krajem 19 i početkom 20 veka, kao namera i dugoročan cilj srbska crkve da stvori srbsku pravoslavnu bogoslovsku i intelektualnu elitu za budućnost. Oni su studirali u Kijevu, Sergijevskom Posadu, Sant Petersburgu i Kazanju. Mnogi od njih su kasnije obnašali značajne dužnosti ne samo u SPC, već i na srbskim univerzitetima na visokim državnim funkcijama , diplomatiji itsl. Među njima bili su i Vladimir Zeremski, potonji episkop gornjokarlovački Ilarion (1920-1931) i nekoliko godina kasnije, Ivan Ćirić, potonji episkop bački Irinej (1922-1955).

Ubrzo po povratku iz Rusije, 1891. godine biva primljen za profesora Novog zaveta, Stare karlovačke bogoslovije. Kao profesor, odmah je krenuo sa prevođenjem i tumačenjem najvažnijih delova Novog zaveta, intenzivno se bavio istorijskom naukom, i postao sjajni poznavalac, ne samo istorije Srbske crkve, već i srbskog i okolnih naroda.

Zamonašio se u srbskom pravoslavnom manastiru Kovilj 14 oktobra 1893, kojom prilikom je dobio monaško ime Ilarion, rukopoložen je za đakona 26. oktobra, a za prezvitera 27. oktobra iste godine. Dostojanstvom sinđela odlikovan je 1898, godine, protosinđelstvom 1899.godine, dok je čin arhimandrita dobio 1904. godine. Do izbora za episkopa bio je nastojatelj srbskih pravoslavnih manastira Hopovo i Rakovca u Sremu.

Kao profesor u Staroj karlovačkoj bogosloviji, pokrenuo je „Bogoslovski glasnik" koji je objavljivan u Sremskim Karlovcima počev od 1902. godine, pisao za njega, i zajedno sa drugim profesorima ga uređivao i držao na izuzetno visokom teološkom nivou.

Zeremski je bio profesor Svetog pisma Novog zaveta u Karlovačkoj bogosloviji (1891-1911) i na Pravoslavnom bogoslovskom fakultetu u Beogradu (1920-1921). Bio je osnivač jednog od najboljih srpskih bogoslovskih časopisa u prvoj polovini 20. veka, karlovačkog Bogoslovskog glasnika.

Od 1920 godine do smrti, 1931. godine, uspešno je stolovao kao episkop Gornjokarlovačke eparhije, koja je teritorijalno bila jedna od najprostranijih i mnogo je učinio na poboljšanju materijalnog položaja sveštenstva, na učvršćenju organizacije, a značajno je doprinosio i zakonodavnim aktivnostima Ujedinjene Srpske pravoslavne crkve.

Umro je 01.januara 1931. godine, u Plaškom i sahranjen u Sabornoj crkvi u tom mestu.

Živeći u vreme burnih istorijskih događaja, doživeo je da aktivno učestvuje u ostvarenju viševekovnih napora srbskog naroda da obnovi Svetosavsku crkvu i Srbsku kraljevinu. Svo njegovo višedecenijsko stremljenje je bilo usmereno tim ciljevima, uzeo je aktivno učešće u istorijskim događanjima i uspešno ih usmeravao ka željenom cilju. U godini jubileja, kada proslavljamo stogodišnjicu ujedinjenja SPC, sa dubokom zahvalnošću se sećamo neprocenjivog doprinosa episkopa Ilariona svojoj Crkvi i svojoj državi i neka mu je večna Slava i Hvala!

(U sledećem broju: Napoleon i srpska crkva u Dalmaciji)