Zločini

Povodom tekstova Tomislava Merčepa objavljenih u Magazinu Tabloid

Istina se ne može sakriti

Magazin Tabloid je u dva nastavka objavio tumačenje Tomislava Merčepa (koji je dva puta pred hrvatskim sudovima osuđen za ratne zločine) o tome kako je i zašto počeo rat devedesetih godina u Hrvatskoj i činjenice koje je u prilog tome izneo. U međuvremenu su se redakciji javili očevici pomenutih događaja, od kojih su neki poznavali Merčepa još od njegove rane mladosti, iznoseći svoje viđenje događaja, kao i njegove uloge u njima.

Igor Milanović

Do pre poslednjeg ratnog sukoba na prostorima bivše Jugoslavije, Vukovar je imao skoro podjednako stanovnika Hrvata i Srba, po 40 odsto, dok se među preostalima (20 odsto) najviše njih izjašnjavalo kao Jugosloveni, a to su najčešće takođe bili Srbi. Upravo zbog toga je ovaj grad, koji je političkom voljom, isto kao i ostatak Zapadnog Srema, pripojen Republici Hrvatskoj, bio mesto na kome su hrvatske vlasti htele da pokažu kako je saživot sa Srbima nemoguć, a da Srbi, jednostavno, nisu u stanju da uspešno upravljaju državom i ekonomijom.

Sedamdesetih godina prošlog veka Vukovar je po bogatstvu bio na drugom mestu među gradovima nekadašnje Jugoslavije, a krajem osamdesetih je dospeo na pretposlednje mesto iste te liste. Sunovrat je bio brz, nezaustavljiv i planiran iz Zagreba.

U Vukovaru i okolini postojalo je nekoliko velikih preduzeća, poznatih širom Jugoslavije. Pored fabrike obuće „Borovo" bili su i „Vutex" (najviše poznat po svojim ćebadima „Ambasador"), kao i poljoprivredni kombinat „Vupik".

U ovim preduzećima je bilo zaposleno nekoliko desetina hiljada radnika koji su se doseljavali iz cele Hrvatske. Potpuno je pogrešna informacija koju u svojim sećanjima iznosi Tomislav Merčep, kako su Srbi planski dovođeni iz drugih delova Hrvatske i naseljavani u Vukovaru kako bi se u njihovu korist izmenila demografska slika područja.

U izvesnom broju naselja Hrvati su činili većinu, dok je jedino Savulja bila čisto srpsko selo, gde ih je bilo 2.000. Starosedeoci, Srbi i Hrvati, vekovima su na ovom prostoru živeli u miru, a nacionalna netrpeljivost je došla sa doseljenicima, posebno Hrvatima iz Zapadne Hercegovine,

Porodica Merčep, takođe, nije vukovarska starosedelačka porodica, već se na te prostore doselila pre Drugog svetskog rata.

Tomislav Merčep je u detinjstvu i mladosti bio neupadljiv, ali je na njega, kao i na mnoge mlade, buduće hrvatske nacionaliste, veliki uticaj imao profesor vukovarske gimnazije „Tomo Goreta" Branislav Crlenjak, koji je posle takozvanog „Hrvatskog proleća" s početka sedamdesetih godina bio pod posebnim merama praćenja od strane Savezne Udbe, pošto se isticao kao hrvatski šovinista. Uprkos tome, Crlenjak nije trpeo nikakve posebne posledice zbog svog delovanja i početkom devedesetih zajedno sa Merčepom osniva „Hrvatski Dom", organizaciju iza koje su se krili hrvatski šovinisti i neoustaše.

Merčep je radio u „Borovu", u tadašnjem OUR-u „Strojara", iako je bio inženjer građevine. Ono što njegove prijatelje iz tih dana posebno čudi je njegovo sadašnje isticanje navodnog visokoškolskog obrazovanja, jer do svoje političke karijere nikada nije pominjao eventualno fakultetsko obrazovanje, a pojedine kolege iz tih dana veruju kako je on u to vreme imao samo diplomu neke više škole.

Krajem osamdesetih Merčep u „Borovu" postaje sindikalni lider i za poslovne neuspehe optužuje Srbe u rukovodstvufabrike. Ovo je bilo potpuno u skladu sa hrvatskom politikom još od vremena „Hrvatskog proleća" da za sve nedaće u republici optužuju Srbe.

Zajedno sa profesorom Crlenjakom on u decembru 1990. godine osniva „Hrvatski dom", organizaciju koja se bavila naoružavanjem Hrvata na tim prostorima. Oružje je, međutim, svojim sunarodnicima Merčep počeo da deli još 25. oktobra te godine, pre zvaničnog osnivanja „Hrvatskog Doma". Novac za nabavku je dolazio od ilegalne prodaje „Badelovih" alkoholnih pića.

Naime, u to vreme je savezna država, SFR Jugoslavija, naplaćivala izuzetno visoke stope akciza na sva žestoka alkoholna pića. Pod izgovorom da ne žele federaciji da plaćaju bilo kakve dažbine („hrvatska lisnica (novčanik) u hrvatskom džepu") rukovodioci hrvatskih preduzeća svoje proizvode prodaju bez plaćanja saveznih poreza i akciza. Tako se na ulicama gradova u celoj Jugoslaviji pojavio i u to vreme omiljeni „Štok", brendi iz „Badela", po cenama daleko ispod onih koje su važile u prodavnicama, a zarada je korišćena za nabavku oružja za hrvatske jurišnike.

Nabavka oružja, isto kao i šverc alkoholnih pića, bili su pod kontrolom Vladimira Šeksa, značajnog hrvatskog političara iz tog vremena, kao i jednog Srbina, Vladimira Ćućića. Njih dvojica su se upoznali i zbližili tokom zajedničkog boravka u zatvoru u koji je Šeks dospeo zbog svojih političkih stavova, a Ćućić zbog kriminala u privredi.

Istovremeno dok se posredstvom „Hrvatskog doma" delilo oružje Hrvatima, u predele Vukovara naglo počinju da se doseljavaju Hrvati iz Zapadne Hercegovine koji su oduvek glasili za najratobornije pristalice ustaškog pokreta.

U takvoj atmosferi se u Hrvatsku 1990. organizuju prvi višestranački izbori posle Drugog svetskog rata. Srpska demokratska stranka Jovana Raškovića je još uvek bila ograničena na prostor oko Knina, tako da Srbi iz Zapadnog Srema nemaju ni jednu svoju stranku za koju bi mogli da glasaju. Najmanje zlo im se učinilo glasanje za Račanov SDPSKH, partiju koja je trebalo da bude naslednik nekadašnjeg Saveza komunista.

Zahvaljujući upravo glasovima Srba iz Zapadnog Srema i Baranje, koji su verovali u nastavak zajedničkog života, Račan kasnije pomaže Franji Tuđmanu da izmeni ustav Hrvatske i iz njega izbriše Srbe kao konstituivni narod. Netačna je, dakle, tvrdnja Merčepa iz njegovih memoara kako su Srbi u velikom broju glasali za HDZ - njihove glasove je Ivica Račan poklonio pomenutoj nacionalističkoj stranci prihvatajući novi ustav.

Već pola godine posle početka naoružavanja Hrvata u Vukovaru dolazi do oružanog incidenta, koji se smatra početkom građanskog rata u Hrvatskoj. Povodom Prvog maja u Borovom Selu su istaknute državne zastave: SFR Jugoslavije i Republike Hrvatske, a ova potonja sa istom šahovnicom koja je korišćena tokom Nezavisne Države Hrvatske. Srpske zastave nije bilo.

Ogorčeni stanovnici Borova Sela skidaju i cepaju hrvatsku zastavu i 2. maja 1990. iz Vinkovaca pristižu specijalci hrvatske policije autobusom auto-transportnog preduzeća „Polet". U oružanom sukobu koji je usledio njih 12 je poginulo.

Da bi se umirila situacija i sprečili novi oružani sukobi, iz kasarne JNA u Osijeku put Borova Sela kreću dve kolone tenkova, a jednu od njih na Trpinjskoj cesti pokušavaju da zaustave hrvatski civili. Ubrzo posle toga u selo Savulju stiže još jedna grupa navodnih hrvatskih specijalaca, u stvari plaćenih ubica od kojih je većina bila albanskog porekla. Veliki broj njih nije imao ni kompletne uniforme na sebi.

Pošto nisu imali nikakvo borbeno iskustvo, ovi „specijalci" su bili laka meta dobro naoružanih, obučenih i organizovanih vojnika JNA. Nakon što ih je nekolicina poginula, ostali hrvatski policajci su se predali i JNA ih je evakuisala u Vinkovce.

Ovaj sukob, organizovan od strane hrvatskih ekstremista, poslužio je kao povod za početak vojnih sukoba između Srba i Hrvata na teritoriji skoro cele Republike Hrvatske. Pred sam početak borbi, na putevima oko Vukovara već su se pojavile barikade koje su postavljali Srbi u strahu od hrvatskih paravojnih jedinica. Bliski Tuđmanov prijatelj i saradnik, ministar unutrašnjih poslova Hrvatske Josip Boljkovac je sa gradonačelnikom Vukovara Slavkom Dokmanovićem dogovorio uklanjanje barikada, ali su one vraćene pošto su odmah počeli da divljaju doseljenici iz Zapadne Hercegovine koji su srpskim naseljima jurili u otvorenim automobilima upućujuću im najstrašnije pretnje.

Posle izbijanja oružanih sukoba u Vukovaru početkom maja 1991. godine, Merčep se proglasio komandantom odbrane grada, svoj štab je smestio u prostorije Vojnog odseka, a sebi dodelio nadimak „Mali Napoleon" insistirajući da ga saborci tako oslovljavaju. Međutim, njegovo vojničko znanje je bilo više nego oskudno, pa ga je Franjo Tuđman smenio još dok su trajale borbe za Vukovar. Zločin za koji je pravnosnažno osuđen, Merčep je počinio stotinak kilometara dalje od Vukovara, u Pakračkoj Poljani (Zapadna Slavonija) i to upravo u vreme završnih borbi u Vukovaru u kojima nije učestvovao, iako je tada već bio na položaju komandanta jedinice za posebne namene MUP-a Republike Hrvatske.

Iako se nije istakao u borbama, Merčep je već u Vukovaru pokazao svoje pravo lice, lice ratnog zločinca. U Vojni odsek su privođeni Srbi, civili, potpuno nedužni stanovnici Vukovara i okolnih mesta, i tamo životinjski mučeni i prebijani. Njih između 15 i 20 je odvedeno u Veslački klub na obali Dunava, gde su ubijani, posle čega im je vađena utroba kako telo posle bacanja u reku ne bi isplivalo. Većina žrtava nikada nije pronađena, niti dostojanstveno sahranjena.

Na pomenuti način su u Veslačkom klubu ubijeni, na primer, Branko Marjanić iz mesta Trokut u Borovom Naselju, kao i njegov komšija Skeledžija, dok je Jovo Rakijica ubijen u centru Vukovara u sred dana na očigled brojnih svedoka. Iz straha od represalija niko od očevidaca nikada nije smeo da svedoči.

Narod u tom kraju je još uvek zastrašen, jer su na visokim položajima ostali mnogi Merčepovi saborci i poštovaoci. U obližnjem mestu Tenja, primera radi, i danas mirno živi čovek za koga svi znaju da je ubio Josipa Rajhl-Kira 1. jula 1991. godine, popularnog tadašnjeg komandanta osiječke policije koji je pokušavao da smiri zaraćene strane i da spreči ratne zločine. Koja je bila uloga Tomislava Merčepa u ovom ubistvu nikada nije zvanično istraživano, ali je on ubrzo posle toga sklonjen iz Vukovara.