Feljton

Stogodišnjica ujedinjenja Srpske pravoslavne crkve

Jedinstvo Crkve i naroda

Svečano proglašenje obnovljene patrijaršije 1920. godine održano je u sabornoj dvorani Patrijaršijskog dvora u Sremskim Karlovcima, koja je za tu priliku bila posebno ukrašena slikama iz novozavetne i nacionalne istorije. Bilo je tu i originalno Miroslavljevo jevanđelje, kao i srebrni pehar kneza Lazara i kneginje Milice. Na stolu, za kojim je sedelo petnaest arhijereja, stajao je krst cara Dušana iz Visokih Dečana. Saborsku odluku o vaspostavljanju Srpske patrijaršije saopštio je mitropolit Dimitrije, a pročitao je tuzlanski mitropolit Ilarion. Svečanost je završena blagodarenjem u patrijaršijskoj crkvi, Sabornom Hramu Svetog Nikolaja u Sremskim Karlovcima. Time je Srpska pravoslavna crkva postala jedna od prvih velikih crkvenih organizacija koja je prilagodila svoju unutarnju svetovnu organizaciju novouspostavljenom svetskom poretku nakon Prvog svetskog rata.

Stevan Zivlak

U septembru 2020. godine napunilo se sto godina od dana ujedinjenja srpskih pravoslavnih crkvenih oblasti u Srpsku pravoslavnu crkvu.

Ujedinjenje je započeto u Sremskim Karlovcima i prestonom Beogradu, a patrijarh Dimitrije je svečano u tron Pećkog patrijarha uveden 1920.godine u Pećkoj patrijaršiji.

Težnje svekolikog naroda i jerarhije za ujedinjenjem su postojale još od Velike Seobe Srbalja pod Arsenijem Čarnojevićem, koji je tron Pećkog patrijarha preneo na prostore severno od reke Dunav, što je doprinelo obnovi pravoslavlja širom Austrougarske monarhije i izgradnji moćne Kalovačke mitropolije koja je odigrala značajnu ulogu u istoriji srpskog naroda.

Čin obnove Pećkog patrijarhata ima više nego simbolični karakter. Srbski narod koji je bio pod vekovnom okupacijom dve najmoćnije carevine toga doba, osmanske i Hazburgovaca, uspeo je da sačuva svoju veru i svoju Crkvu, da se moleći Gospoda i boreći u teškim okolnostima za Krst časni i Slobodu zlatnu, sačeka istorijski trenutak i obavi veličanstveno delo: ujedini sve južnoslovenske narode u kraljevinu Karađorđevića, i da ujedini sve srpske crkvene oblasti u jedinstvenu Srpsku pravoslavnu crkvu.

Treba da budemo svesni veličanstvenosti toga dela i integrativnog potencijala srbskog naroda, koji je iz Prvog svetskog rata izašao sa ogromnim ljudskim i materijalnim gubicima.

Od tada do danas, desili su se brojni događaji, koji su dezintegrisali južnoslovensku državnu zajednicu, srušili monarhiju i posejali po južnoslovenskim prostorima seme zla. Sa ove istorijske distance, možemo već sada reći da ni jedan novostvoreni narod, niti njegova država stvorene na prostorima bivše Jugoslavije, nije ostvarila obećanu sreću i blagostanje i da sve one zajedno tonu u marginalizaciju, osiromašeni na rubu istorije.

Jedina institucija koja je ne samo opstala, već i značajno ojačala je Srpska pravoslavna crkva, koja se samoizgradila u globalnu versku organizaciju, prateći narod širom vaseljene i šireći Hristovo učenje i Hristov put zajedno sa blagočestivim raseljenim pravoslavnim življem.

Nažalost, ima onih koji misle da je istorijska uloga Srpske pravoslavne crkve okončana, prisilnim razbijanjem zajedničke države, da je neophodno dezintegrisati i marginalizovati Srpsku pravoslavnu crkvu, te na njenim ruševinama graditi neke pseudo crkvene organizacije novih političkih naroda stvorenih iz srpskog nacionalnog korpusa nasilnim putem. Ta mišljenja su duboko pogrešna, kanonski neutemeljena te im se treba suprostaviti nastavkom jačanja jedinstva Crkve i učvršćavanje vere.

Duboko smo uvereni da je hrišćanstvo budućnost evropskih naroda, a Srpska pravoslavna crkva ima svoje puno mesto u obnovi vere i morala i obnovi hrišćanske civilizacije na ovim prostorima.

Uz stogodišnjicu ujedinjenja, moramo biti svesni naše istorijske uloge i obaveze, da našu narodnu, svetu Srpsku pravoslavnu crkvu, održimo, unapređujemo, širimo učenje pravoslavne vere na polzu blagočestivog pravoslavnog naroda i na njegovu korist.

Molimo se Gospodu Isusu Hristosu da budemo uspešni u tom pregnuću kao što su naši preci bili uspešni ujedinjavajući Svetu Pećku Patrijaršiju u jedinstvenu Srpsku pravoslavnu crkvu.

Ujedinjeni oko svoga Patrijarha, poštujući unutarcrkveni poredak, čuvajući veru pravoslavnu, vernici i jerarhija će taj uzvišeni cilj uspešno ispuniti, a Srpska pravoslavna crkva će ujedinjenja proslaviti još mnogo stogodišnjih jubileja, sve do svršetka sveta.

Srpska pravoslavna crkva je u septembru obeležila značajan datum u svojoj istoriji, stogodišnjicu Ujedinjenja, kroz niz manifestacija, koje se na žalost moraju prilagođavati globalnoj pandemiji koja se proširila i ovim prostorima.

Organizovan je niz manifestacija i događanja širom kanonskog područja, a centralna proslava je održana 12. septembra u Patrijaršijskom dvoru u Sremskim Karlovcima..

U Sabornoj crkvi svetog Nikole u Sremskim Karlovcima, 12. septembra 1920. godine, pred mnoštvom naroda i članova jerarhije, na svečan i dostojanstven način rukopoložen je za prvog Patrijarha ujedinjene Srpske pravoslavne crkve časni Dimitrije Pavlović, poslednji beogradski mitropolit, koji je stolovao od tada u Patrijaršijskom dvoru u Sremskim Karlovcima sa titulom - Njegova svetost arhiepiskop pećki, mitropolit beogradsko-karlovački i patrijarh srpski gospodin g. Dimitrije.

Proces ujedinjenja

Istorijske okolnosti nastale posle veličanstvenih pobeda srpske vojske u krvavim bitkama Prvog svetskog rata, koje su dovele do ujedinjenja južnoslovenskih naroda i proglašenja Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca 1918. godine, kao i uspostavljanja novog svetskog Versajskog poretka, omogućile su srpskim pravoslavnim eparhijama na širokim prostorima Južne Evrope, da obnove Svetosavsku crkvenu organizaciju ujedinjujući se u SPC koju su podigli u rang Patrijaršije.

Sa procesom ujedinjenja se nije žurilo, pregovori su među episkopatom započeli 1918. godine, vodilo se računa da to ne bude čin potčinjavanja niti pripajanja eparhija postojećim autokefalnim srpskim crkvama koje su postojale do tada, već se odabrao pristup stapanja, slivanja mesnih crkava u jednu organsku višu celinu. Održane su četiri preliminarne konferencije, od 1918. do 1920. godine, na kojima su dogovarani principi i temelji na kojima će počivati ujedinjena Srpska pravoslavna crkva. Značajna uloga je bila regenta Aleksandra, poštovao se princip simfonije između pravoslavne hrišćanske monarhističke države i pravoslavne crkvene organizacije, međutim sa ove istorijske distance možemo dati ocenu da je čin ujedinjenja proistekao iz same Crkve i njenog kanonskog i istorijskog nasleđa te da nije nametnut niti uslovljavan, ali je nesumnjivo podržan od Kraljevine.

Prva konferencija pravoslavnih episkopa održana je 18/31. decembra 1918. godine u Sremskim Karlovcima, tom prilikom je na zboru episkopa iskazana volja za ujedinjenjem i dogovarani su okviri i dalji koraci u tom pravcu.

Druga konferencija episkopata je održana od 11/24 do 15/28. maja 1919. u Beogradu. Tom prilikom doneta je odluka kojom je proglašeno duhovno, moralno i administrativno jedinstvo svih srpskih pravoslavnih crkvenih oblasti. Odlučeno je da će se ujedinjena crkvena organizacija definisati na budućem Arhijerejskom saboru Ujedinjene Srpske crkve koji će biti održan pod Predsedništvom svoga Patrijarha. Tom prilikom je formiran Središnji Arhijerejski Sabor Ujedinjene Srpske Crkve, kao petočlani privremeni odbor koji će provoditi aktivnosti oko ujedinjenja. Za predsednika je izabran Mitropolit Mitrofan Ban. Započeti su intenzivni pregovori sa Carigradskom patrijaršijom oko preuzimanja jurisdikcije nad eparhijama u južnim krajevima ujedinjene Kraljevine.

Treća konferencija episkopa održana je od 20 novembra/3 decembra do 2/ 15 decembra u Sremskim Karlovcima. Tom prilikom je usvojen „Nacrt zakona o proglašenju i vaspostavljanju Srpske Patrijaršije".

Četvrta konferencija je održana 27.avgusta/9. septembra 1920. godine, ona se proglasila Svetim arhijerejskim Saborom Srpske pravoslavne crkve, za Patrijarha je izabran Dimitrije Pavlović dotadašnji arhiepiskop Srbije i mitropolit beogradski.

Uspostavljanje Srpske Patrijaršije izvršeno je 12. septembra 1920. godine u Sabornoj crkvi svetog Nikole u Sremskim Karlovcima, na ceremonijalan način pred mnoštvom pravoslavnog naroda i sveštenstva.

U Peći, istorijskom sedištvu Srpskog Pravoslavlja, srpski patrijarh je svečano ustoličen 28. avgusta 1924. godine, čime je čin Ujedinjenja do kraja bio okončan.

I pored dobijenog statusa državne crkve odnosno javno-pravne crkve u Kraljevini i svih ograničenja koji je taj status sa sobom nosio, Srpska pravoslavna crkva je zadržala svoje osnovne istorijske atribute a to je pre svega status narodne crkve, autokefalne i apostolske, episkopalno unutrašnje uređenje, svetosavlje i sabornost kao jedan od najbitnijih stubova na kojima počiva njeno istorijsko trajanje i razvoj. Te osobine SPC je dalje razvijala i učvršćivala, što joj je omogućilo da preživi sva istorijska iskušenja kojima je bila izložena od Ujedinjenja do današnjih dana, da zadrži i proširi svoja istorijska kanonska područja , danas je prepoznata kao globalna pravoslavna hrišćanska crkva uvažena i priznata u čitavom hrišćanskom svetu .

Sa ove istorijske distance možemo i moramo ukazati veliko poštovanje, iskazati divljenje časnom episkopatu, koji je imao viziju, upornost i istorijsku odgovornost da činom ujedinjenja zaštiti i unapredi pravoslavlje na ovim prostorima, ispuni viševekovne težnje pravoslavnog naroda da pripada svojoj narodnoj pravoslavnoj jedinstvenoj crkvenoj organizaciji, a odgovornim postupanjem i uvažavanjem međunarodnih okolnosti, jerarhija je činom ujedinjenja doprinela i učvršćivanju tadašnjeg svetskog mirovnog poretka vaspostavljenog posle Prvog svetskog rata.

Proslavljajući u septembru značajan jubilej stogodišnjice ujedinjenja, pravoslavni narod i Jerarhija moraju biti svesni velike odgovornosti koja je pred svima nama, očuvanje jedinstvene Srpske pravoslavne crkve, njeno dalje jačanje, očuvanje narodnog karaktera i svetosavskog nasleđa.

Istorijske prilike

Iz Prvog svetskog rata, najvećeg globalnog sukoba u dotadašnjoj evropskoj istoriji, srpski narod je izašao kao pobednik. Srbija je postala okosnica nove Kraljevine SHS, skoro svi Srbi su živeli u jednoj državi, a Srpska pravoslavna crkva je ujedinjena i ponovo uzdignuta u rang Patrijaršije.

Lice Evrope od 1914. do 1918. trajno je i temeljno promenjeno, pobeđena je Habsburška monarhija, Otomansko carstvo, ruska carevina dinastije Romanovih, a na scenu je stupila nova ideologija Komunistička internacionala, kao prvi globalni projekt vladavine na svetskom nivou. Vaspostavljen je Versajski poredak, učvršćena je anglosaksonska svetska supremacija a kao važan faktor u ovim evropskim prostorima bila je Srpska pravoslavna crkva.

Objedinjavanje srpskog naroda u jednu zemlju i pod jednu dinastiju omogućilo je objedinjavanje pravoslavnih crkvenih oblasti i obnovu Pećke patrijaršije.

Prvi korak napravljen je svega mesec po proglašenju državnog ujedinjenja, koje je ozvaničeno 1. decembra 1918. godine. Poslednjeg dana te godine u Sremskim Karlovcima, pod predsedništvom mitropolita Srbije i arhiepiskopa beogradskog Dimitrija (Pavlovića), održana je prva konferencija srpskih pravoslavnih episkopa oblasnih crkava. Tom prilikom je iskazana čvrsta namera svih prisutnih arhijereja za ujedinjenjem. Crkveno ujedinjenje proklamovano je maja sledeće godine u Beogradu, a ovu odluku potvrdio je ukazom regent Aleksandar 17. juna naredne godine.

Na dan Sabora srpskih svetitelja 12. septembra 1920. godine, svečano je proglašena nova ujedinjena Srpska patrijaršija.

Sveti arhijerejski sabor ujedinjene SPC dve nedelje kasnije izabrao je mitropolita Dimitrija za prvog patrijarha obnovljene Srpske patrijaršije.

Senku na sjaj ovog istorijskog događaja, međutim, bacila je Vlada, koja nije priznala način izbora crkvenog poglavara. Ubrzo je doneta uredba o izboru prvog srpskog patrijarha, koja je oktroisala uslove njegovog biranja. Definisan je Izborni sabor, koji je sazivao kralj i kome su osim arhijereja pridodata i svetovna lica, najviši državni funkcioneri bez obzira na njihovu konfesionalnu pripadnost. Ovo telo prvi put se sastalo 12. novembra 1920. sa zadatkom da izabere već izabranog patrijarha. Prema novoj proceduri, kralj je aktom od 13. novembra prihvatio ovaj izbor. Istoričar Đoka Slijepčević ukazuje da je država već prvih dana pokazala snažnu težnju da se pita u crkvenim poslovima.

"Jasno je naglašeno da država ne želi da se liši svoga uticaja na Crkvu. To se posebno odnosi na kralja, zatim ministra vera, kao i nosioce državnih funkcija po kojima su ulazili u sastav Izbornog sabora koji je birao crkvenog poglavara. SPC u novoj kraljevini našla se odmah pod snažnom kontrolom državne vlasti, koja je oživela propise koji su pre ujedinjenja uređivali crkvene poslove u Kraljevini Srbiji", beleži Slijepčević.

Država i Crkva

Svečano proglašenje obnovljene patrijaršije 1920. godine održano je u sabornoj dvorani Patrijaršijskog dvora u Sremskim Karlovcima, koja je za tu priliku bila posebno ukrašena slikama iz novozavetne i nacionalne istorije. Bilo je tu i originalno Miroslavljevo jevanđelje, kao i srebrni pehar kneza Lazara i kneginje Milice. Na stolu, za kojim je sedelo petnaest arhijereja, stajao je krst cara Dušana iz Visokih Dečana. Saborsku odluku o vaspostavljanju Srpske patrijaršije saopštio je mitropolit Dimitrije, a pročitao je tuzlanski mitropolit Ilarion. Svečanost je završena blagodarenjem u patrijaršijskoj crkvi, Sabornom Hramu Svetog Nikolaja u Sremskim Karlovcima.

Time je Srpska pravoslavna crkva postala jedna od prvih velikih crkvenih organizacija koja je prilagodila svoju unutarnju svetovnu organizaciju novouspostavljenom svetskom poretku nakon Prvog svetskog rata.

Rimokatolička crkva je morala da pređe duži i teži put, država Vatikan je osnovana tek 1929. godine Lateranskim ugovorom prihvatajući suverenitet nad malenim delom nekada moćne Papske države koja je postojala od 756. do 1870. godine.

Naime, nakon ujedinjenja Italije 1861. godine, status papinstva i njegove svetovne vlasti je osporen od italijanske države, taj međunarodni problem se nazivao „Rimsko pitanje", područje Vatikana je sve do 1929.godine bilo pod upravom tadašnjeg rimskog distrikta Borgo, dok je tzv. Garantnim zakonom italijanska državna administracija jamčila papama određena privilegijarna prava i počasti.

Pape su tokom tog perioda odbijale da priznaju italijanskog kralja kao poglavara Rima i odbijali su da napuste Vatikan, poslednji vladar Papinske države papa Pije IX poznat je kao „Vatikanski zarobljenik".

Lateranskim sporazumom 11.februara 1929. godine status Vatikana je rešen kao i odnosi sa Kraljevinom Italijom. U ime kraljevine ugovor je potpisao Benito Musolini, u ime Vatikana kardinal Pietro Gaspari. Time je Rimokatolička crkva uspela, devet godina nakon Srpske pravoslavne crkve, da zaokruži svoju svetovnu organizaciju, koja opstaje uspešno do današnjih dana.

Prvi svetski rat je zatekao rusko pravoslavlje u sred reformi ustrojstva svetovne crkvene organizacije i vaspostavljanje Patrijaršije. Aktivnosti su započete prvih godina dvadesetog veka, da bi na Saboru koji otpočinje sa radom 15.avgusta 1917. godine uz učešće 564 člana, od toga 265 članova jerarhije i 299 laika, konačno Ruska crkva raskinula čvrstu državnu kontrolu i krenula ka organizovanju crkvene svetovne organizacije nezavisne od države.

Obnova Patrijaršije je objavljena 28. oktobra, izbor i intronizacija Patrijarha Tihona 21. novembra 1917. godine.

Sabor je doneo niz odluka o reorganizaciji najviše crkvene i eparhijske uprave, ustrojstvu i statusu crkvene opštine i parohije, spoljašnjoj i unutrašnjoj misiji, osudili su revolucionarni prevrat i dekret Sovjeta narodnih komesara „O odvajanju Crkve od države i škole od Crkve", kvalifikujući ga kao otvoreni progon Crkve.

Ubrzo počinju masovni boljševički progoni i likvidacije sveštenstva i monaštva, masovne represalije, razaranje i zatvaranje hramova, do 1938. godine likvidirano je 95% hramova, skrnavljene su mošti svetaca i činila neverovatna zverstva.

Ruskom crkvom upravlja Tihon (Beljavin) pružajući otpor sovjetskoj vlasti suočavajući se sa raskolnicima, biva hapšen te izmučen umire 1925. godine. Mitropolit Sergije Starogorodski kao mjestobljustitelj 29. jula 1927. godine objavljuje Deklaraciju o legalizaciji Crkve i njenoj lojalnosti postojećim građanskim vlastima. Napad nacističke Nemačke na Sovjetski savez, ruska crkva dočekuje sa manje od stotinu aktivnih hramova i sa samo četiri arhijereja na slobodi. Tek susretom J.V.Staljina sa trojicom arhijereja septembra 1943. godine, postignut je dogovor, dozvoljava se ponovno otvaranje hramova i prosvetnih institucija kao i intronizacija patrijarha i obrazovanje Svetog arhijerejskog sinoda, koji je prinudno raspušten 1935. godine. To znači da je rusko pravoslavlje uspostavilo uslove za svoj fizički opstanak i razvoj svetovne organizacije dvadeset i tri godine posle Srpske pravoslavne crkve, da bi tek dolaskom predsednika Putina na čelo Ruske federacije doživelo veliki uspon i počelo da ubrzano obnavlja svoju ulogu u ruskom društvu.

Ruska crkva u dijaspori, nazvana Ruska zagranična crkva, konstituisana 1920. godine, 1928. godine donosi odluku „o prinudnom privremenom administrativnom odvajanju od moskovske crkvene vlasti", čime je označen raskid u kanonskom opštenju. Ta crkvena organizacija je ispisala slavne stranice svoje istorije u Sremskim Karlovcima, gde je imala administrativno sedište sve do pred početak Drugog svetskog rata kada prebacuje svoje sedište preko Atlantika.

Što se tiče Vaseljenske patrijaršije, nakon Prvog svetskog rata i ukidanja Otomanske imperije, njena uloga je svedena na pravoslavnu crkvu grčke nacionalne manjine u svetovnoj Republici Turskoj, a njena jurisdikcija se sužavala i pre toga, formiranjem pomesnih autokefalnih crkava. Godine 1928, četrdeset i devet episkopija je predato Grčkoj pravoslavnoj crkvi, time je zaokružena njena svetovna jurisdikcija osam godina nakon ujedinjenja SPC. Neki autori konstatuju da je upravo velikodušna pomoć dinastije Karađorđević i svetosavske crkve, spasilo Fanar od potpunog uništenja, pošto je i od samog grčkog naroda bio prezren zbog vekovne saradnje sa osmanlijama.

U novostvorenom versajskom religijskom poretku nakon Prvog svetskog rata, značajnu ulogu su igrale starokatoličke nacionalne crkve i njihove asocijacije, koje su stvorene širom evropskih država. Starokatolici su bili priznati već za vreme austrougarske vlasti na prostorima slovenačke zemlje, Istre i Dalmacije. Nakon stvaranja Kraljevine SHS/Jugoslavije, skupina rimokatoličkih sveštenika istupila je iz Rimokatoličke crkve i formirala je Hrvatsku starokatoličku crkvu 1923. godine, tri godine nakon Ujedinjenja SPC. Prvi biskup, Marko Kalođera, bivši splitski kanonik, je izabran 1924. godine. Vlast kraljevine, sledeći tadašnju evropsku politiku je snažno podržavala ovu versku organizaciju koja se proširila po celoj zemlji.

Po rečima zagrebačkog nadbiskupa Alojzija Stepinca da su starokatolici „trulež na našem narodnom organizmu" misleći pri tom na Hrvate, određena je sudbina te verske organizacije, koja je za vreme ustaške vlasti preživela krvavi teror, mnogi vernici i sveštenici su stradali u logorima, među njima i njihov biskup Ante Donković, koji je zverski ubijen u koncentracionom logoru Jasenovac.

Naselja sa starokatoličkim stanovništvom, posebno u Slavoniji i Bosanskoj posavini su razorena od ustaša, narod pobijen, crkve srušene. Hrvatske ustaše su učinile genocid nad sopstvenim narodom, Hrvatima starokatolicima, o kome se nije mnogo bavila jugoslavenska istoriografija. Nakon oslobođenja Jugoslavije, ta religijska organizacija nije uspela obnoviti svoj rad, mada postoje male zajednice u Hrvatskoj .

Tradicionalno dobri odnosi između Srpske pravoslavne crkve i Utrehtske unije starokatoličkih crkava koji su izgrađeni početkom dvadesetog veka su nastavljeni do današnjih dana kroz razne vidove međucrkvene saradnje.

Konkordatska kriza

U istoriji odnosa Srpske pravoslavne crkve i države, jedna od najvećih kriza koja je nastupila, a koja je promenila tok istorije ovih prostora je takozvana Konkordatska kriza. Sukobi su počeli 1937. godine, zbog namere zaključenja konkordata između Kraljevine Jugoslavije i Vatikana. Crkva na čijem je čelu bio patrijarh Varnava (Rosić) se oštro usprotivila privilegisanju rimokatolicizma u kraljevini, koji je konkordatom trebao dobiti mnogo šira prava i ovlaštenja nego pravoslavlje. Odnosi su se toliko zaoštrili da je u Beogradu kod Saborne crkve, 19. jula 1937. godine, pala krv. Četiri dana kasnije, pod sumnjivim okolnostima preminuo je patrijarh srbski Varnava. Glasine koje su se proširile prestonicom da je otrovan, ostale su aktuelne do današnjih dana.

Iako je vlada Milana Stojadinovića uz saglasnost sa Namesništvom potpisala konkordat 25. jula 1935. godine sa Vatikanom, smena vlade je odložila njegovu ratifikaciju u Narodnoj Skupštini i Senatu.

Dok je konačno u julu 1937. godine zasedala Skupština usvajajući konkordat , sveštenstvo je izvelo narod na ulice Beograda, u Litiju koja je krenula od saborne crkve preko Knez Mihailove ulice.

Ministar policije, slovenački rimokatolički sveštenik Anton Korošec je izveo policiju na ulice koja se žestoko obrušila na mnoštvo naroda i sveštenstvo.

Posebno surova je bila činjenica da je tom prilikom držan i Moleban za zdravlje otrovanog patrijarha, koji je takođe zverski onemogućen.

Taj događaj je u istoriji poznat kao „Krvava Litija", treba ovde napomenuti da su demonstracije tada držane i širom Srbije, Crne Gore, Bosne, Krajine.

Iste večeri preminuo je patrijarh Varnava, Crkva je nakon toga bacila anatemu na sve ministre i poslanike koji su glasali za konkordat, a ogorčenje naroda dostiglo je vrhunac.

Poslanici nisu smeli izlaziti na ulicu, narodno ogorčenje je bilo ogromno, trovanje patrijarha je prelilo čašu, te je Vlada bila primorana povući Konkordat sa dnevnog reda i nije ga više podržavala niti iznela pred Senat.

Sa ove istorijske distance možemo ustvrditi da je pogrešan odnos kraljevine prema Srpskoj pravoslavnoj crkvi doprineo rušenju kohezionog narodnog tkiva, koje je jedino moglo biti svetosavlje, te je to možda bio i osnovni uzrok njenog nestanka sa istorijske scene i tadašnjeg gubitka narodnog poverenja u dinastiju. Služenje mondijalističkim interesima, krupnom kapitalu, loša spoljna politika, žrtvovanje pravoslavlja i svetosavlja, nedemokratski oblik vladavine nije mogao naići na podršku Srpske pravoslavne crkve, koja je stala na stranu narodnih interesa.

To je bila velika šteta i za narod i za Crkvu, članovi dinastije Karađorđević bi morali pomno proučiti greške tadašnjih vlasti koje su doprinele ovakvom istorijskom sledu događaja, kako bi mogli ostati na srbskoj istorijskoj sceni.

(U sledećem broju: Srbi su ostali bez obe kraljevine, ali sačuvali su Crkvu)

antrfile

Dva patrijarha

Mnogo simbolike možemo pronaći između prvog patrijarha srpskog gospodina Dimitrija Pavlovića i patrijarha Irineja Gavrilovića.

Patrijarh Dimitrije je bio episkop niški, kao i Irinej, obojica potiču iz naroda, iz srca Srbije, imali su velikih zasluga za razvoj crkvene organizacije, bogoslovlja i monaškog života.

Životni put u jednom trenutku svojih života vezali su za Kosovo i Metohiju.

Obnašali su dužnost patrijarha u teškim vremenima, pri tome pokazujući odgovornost, mudrost, trpljenje, viziju i sposobnost pravljenja neophodnih često bolnih kompromisa radi napretka Srpske pravoslavne crkve.

Čuvajući jedinstvo Crkve, svetosavlje, autokefalnost, episkopski karakter uspeli su u teškim vremenima da sačuvaju jedinstvo i napredak Srpske pravoslavne crkve.