Feljton

Stogodišnjica ujedinjenja Srpske pravoslavne crkve (3)

Suprotstavljeni stavovi

Svečano proglašenje obnovljene patrijaršije 1920. godine održano je u sabornoj dvorani Patrijaršijskog dvora u Sremskim Karlovcima, koja je za tu priliku bila posebno ukrašena slikama iz novozavetne i nacionalne istorije. Bilo je tu i originalno Miroslavljevo jevanđelje, kao i srebrni pehar kneza Lazara i kneginje Milice. Na stolu, za kojim je sedelo petnaest arhijereja, stajao je krst cara Dušana iz Visokih Dečana. Saborsku odluku o vaspostavljanju Srpske patrijaršije saopštio je mitropolit Dimitrije, a pročitao je tuzlanski mitropolit Ilarion. Svečanost je završena blagodarenjem u patrijaršijskoj crkvi, Sabornom Hramu Svetog Nikolaja u Sremskim Karlovcima. Time je Srpska pravoslavna crkva postala jedna od prvih velikih crkvenih organizacija koja je prilagodila svoju unutarnju svetovnu organizaciju novouspostavljenom svetskom poretku nakon Prvog svetskog rata.

Stevan Zivlak

Dimitriju (Pavloviću) prvom patrijarhu obnovljene Srpske patrijaršije nema nijedan vredniji naučno-istraživački tekst.

U Arhivu Jugoslavije postoji nekoliko fondova sa građom koja bi mogla da bude od koristi za istraživanje biografije patrijarha Dimitrija. To je u prvom redu fond „Ministarstva vera Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca/Jugoslavije" u kome između ostalog, postoji i dosije ovog prvosveštenika vođen zbog potreba državne institucije.

Dimitrije Pavlović je rođen 5. oktobra 1846. godine u Požarevcu, u porodici Stojana i Milosave Pavlović. Osnovnu školu učio je u rodnom mestu, Velikom Selu i Beogradu. Posle završenih pet razreda gimnazije upisao je bogoslovsku školu u Beogradu i završio je 1868. godine.

Služio je kao učitelj u Ratkoviću kod Jagodine i Brzanu kod Kragujevca. Oženio se Jelenom, ćerkom sveštenika Luke Radovanovića, paroha u Lapovu. Rukopoložen je za đakona i prezvitera 1870. godine i postavljen za kapelana svom tastu. Posle tri godine braka umrla mu je supruga. Na Veliku školu u Beogradu upisao se 1874. godine. Završio je filološki odsek. U međuvremenu se zamonašio.Posle završetka studija postavljen je u Beogradskoj bogosloviji za suplenta (1878) i profesora (1882). U tom zvanju izabran je za episkopa niškog.

Na Berlinskom kongresu 1878. godine Srbija je dobila nezavisnost. Posle pregovora sa Carigradskom patrijaršijom, 1879. Srpska Crkva stekla je autokefalnost.

Bilo je to vreme vladavine kneza Milana Obrenovića, koje je obeleženo sukobima sa Mitropolijom srbskom i uklanjanjem mitropolita Mihaila sa stolice, smenjivanje episkopa 1881. godine. Postavljen je novi mitropolit po volji Obrenovića, Teodosije (Mraović) i novi episkopi niški Nestor (Popović), šabački Samuilo (Pantelić) i užički Kornelije (Stanković).

Kada je 1884. umro episkop niški Nestor, za novog je izabran Dimitrije (Pavlović). Iste godine izabran je i novi žički episkop - Nikanor (Ružičić).

Kada je 1889. godine mitropolit Mihailo ponovo vraćen na stolicu, mitropolit Teodosije i „njegovi" episkopi Dimitrije i Nikanor podneli su ostavke i bili penzionisani.

Dimitrije je otišao u Pariz na studije slavistike i književnosti, kasnije i agronomije u Monpeljeu.

Vratio se 1894. godine u Srbiju i postavljen za državnog savetnika. Upućen je u manastir Hilandar da uredi stanje, što je uspešno izvršio. Jedan od rezultata boravka u ovom manastiru bio je objavljivanje tipika Svetoga Save.

Voljom kralja Aleksandra Obrenovića, a za vreme mitropolita Inokentija (1889-1905), došlo je do saglasnosti između služavših mitropolita Inokentija i episkopa Save i Melentija i penzionisanih episkopa Dimitrija i Nikanora. Tako je došlo do konačnog smirenjau Crkvi. Posle toga, 1898. godine, episkop Nikanor izabran je za niškog a Dimitrije za šabačkog.

Kada je 1905. umro mitropolit Inokentije, za novog mitropolita srbskog je izabran episkop Dimitrije.

Mitropolit Dimitrije se povukao 1915. godine sa vojskom iz Srbije dok su ostale arhijereje Bugari internirali. Za vreme okupacije 1915-1918. u Srbiji nije bilo nijednog arhijereja.

Izborna procedura

Zakonodavni odbor Sabora sastao se 3/16. septembra 1920. godine. Bili su prisutni arhijereji: Mitropolit beogradski Dimitrije, Episkopi Georgije temišvarski, Kiril zahumsko-raški, Nikolaj žički i Ilarion vikarni. Tom prilikom raspravljalo se veoma detaljno o tome da li je potreban izbor patrijarha.

Zakonodavni odbor je postavio ključno pitanje da li je, posle izvršenog ujedinjenja oblasnih crkava u jednu višu crkvenu oblast i posle podizanja takve ujedinjene Crkve na stepen Patrijaršije, uopšte potreban izbor patrijarha.

Govorili su svi arhijereji. Na kraju je zaključeno: „Da se Njegovo Visokopreosveštenstvo G. Dimitrije kao Arhiepiskop Beogradski i Mitropolit Srbije proglasi Patrijarhom Srpske Crkve, i da se umoli G. Ministar Vera da ovu odluku unese u Minstarski Savet i ishodi Kraljev Ukaz".

U obrazloženju zaključka navedeni su primeri u crkvenoj istoriji kada „po odredbama svetih kanona osnivanje najviše crkvene oblasti u jednoj državi odnosno u njezinoj najvećoj oblasti biva tako da se katedra prestonice odnosno metropole najveće oblasti podiže na najviši jerarhijski stupanj". Naveden je primer uzdizanja episkopske katedre u Carigradu, Aleksandriji i Antiohiji na stepen patrijaršije.

U nastavku je zaključeno: „Slično tome se postupalo i kod osnivanja nacionalnih avtokefalnih oblasti u svima pravoslavnim državama. Tako su uzdignute katedre na stupanj avtokefalne Arhiepiskopija u prestonim gradovima Atine za Crkvu u Kraljevini Grčkoj, u Beogradu za crkvu u Kraljevini Srbiji, na Cetinju za crkvu u Crnoj Gori, u Bukureštu za Rumunsku, u Sofiji za Bugarsku, a u Rusiji dignut je arhijerejski presto druge prestonice u Moskvi na stupanj Patrijaršije.

I u staroj Srpskoj Crkvi katedra poglavara Crkve, Arhiepiskopija Pećska dignuta je bila na Patrijaršiju, kako pod Joanikijem kod osnivanja, tako i pod Makarijem kod obnovljenja srpske patrijaršije".

Prilikom objašnjenja zašto patrijaršija treba da bude u prestonici države zaključeno je da to zahtevaju krupni razlozi, tu se nalazi najviša državna vlast, zakonodavna i izvršna, interesi Crkve zahtevaju neposredan dodir sa najvišim državnim vlastima.

„Pored toga Poglavar crkve vrši vrlo važne crkvene državne obrede, on miropomazuje i kruniše vladara. I druge glavne obrede za carski dom svršava poglavar Crkve, kao glavni duhovnik carskoga Doma. Ti svi obredi vrše se ponajviše u prestonici, te je nemoguće da u prestonici stoluje sa Arhijerejskim pravima drugi arhijerej, nego poglavar Crkve. Najzad, prema odredbama svetih kanona ni arhijereji ni klirici ne mogu bez dopuštenja starešine Crkve pristupiti vladaru, te prema tome nema mesta u blizini vladara drugom arhijereju do li patrijarhu. Iz svega toga izilazi da kada bi sedište Poglavara Crkve bilo na drugom mestu, a u prestonici bilo sedište drugoga arhijereja kojim pripada samo stalna isključiva jurisdikcija nad svojom oblašću, Poglavar Crkve morao bi često da zalazi u tuđe područje kada vrši važne crkvene i državne dužnosti, a što kanoni ne dopuštaju ni starešinama Crkve bez privole nadležnog arhijereja, narečujući da dva episkopa u jednom gradu ne mogu postojati niti samostalno vršiti arhijerejska prava u jednoj episkopskoj oblasti".

Kako je u razgovoru postavljeno pitanje šta će se desiti ako Arhiepiskop beogradski ne bude izabran za Patrijarha, zaključeno je da bi on u tom slučaju morao biti premešten. Kako kanoni taj premeštaj ne pominju osim u tačno određenim drugim slučajevima, zaključeno je da se katedra Arhiepiskopa beogradskog mora uzvisiti na stepen patrijaršije i da bi Arhiepiskop beogradski trebao da bude proglašen ipso jure za Patrijarha srpskog.

U prilog ovog zaključka odbijen je predlog ukidanja mitropolija kojim bi se Arhiepiskopija beogradska morala sniziti na katedru obične episkopije u slučaju da arhiepiskop ne bude postavljen za patrijarha. „Tako bi katedra starešine crkve u Srbiji, koja je ujedinila i oslobodila zemlje Srpske, bila degradirana, što bi se protivilo, ne samo kanonima, koji uzdižu katedru prestonice na najviši jerarhijski stupanj, nego i stečenijim pravima današnjega arhiepiskopa a još više opštem uverenju da je živa Crkva u Srbiji upravo izvršila ujedinjenje zemlje i crkvenih oblasti".

Zato je zaključeno da „Starešina žive Crkve u Srbiji koja je izvela zavetno delo oslobođenja i ujedinjenja treba da bude starešina svekolike ujedinjene Crkve. Crkva u Srbiji najviše je saradila (doprinela) na tom zavetnom delu. Ona je na svojim grudima odnegovala oslobodilačko pokolenje, i dala najviše podvižnika i mučenika za ujedinjenje".

Suprotstavljeni stavovi

Zakonodavnopravni odbor je svoje stavove izneo na sednici Sabora održanoj 15/28. septembra 1920. godine u Beogradu.

Predsedavao je mitropolit Dimitrije. Prisutni su bili Episkop temišvarski i administrator Mitropolije karlovačke Georgije, Mitropoliti banjalučko-bihaćki Vasilije i zvorničko-tuzlanski Ilarion, Episkopi pakrački Miron, raško-zahumski Kiril, veleško-debarski Varnava, budimski Georgije, niški Dositej, žički Nikolaj, timočki Irinej, šabački Jefrem , vikarni Ilarion i sekretar Dimitrije Rošu.

Episkop Ilarion je referisao o radu zakonodavne-pravne sekcije i kazao zaključak da se „ne pristupi izboru patrijarha, nego da se on deklarativno na patrijaršijski presto uzvisi i to dosadašnji arhiepiskop. Mitropolit Srbije Dimitrije dosadanji poglavar Crkve dosadanje Kraljevine Srbije."

U daljoj diskusiji, protiv ove odluke govorili su najviše Episkopi veleško-debarski Varnava i niški Dositej dok su je branili Episkopi temišvarski Georgije, Jefrem šabački i vikarni Ilarion.

„Na završetku debate govorio je i sam sekretar Sabora P. D. Rošu, upozorivši Arhijerejski sabor, da ovako važnom pitanju ne bi oportuno bilo donositi nikakve odluke, dok se nije sporazumelo sa g. ministrom vera, jer je uverenje i kraljevske Vlade i javnosti da se ima popuniti mesto patrijarha izborom, a nikojim drugim načinom."

Po završenoj debati glasalo se o predlogu zakonodavno-pravne sekcije, tj. da se Arhiepiskop beogradski i Mitropolit Srbije proglasi za Patrijarha srpskog. Ovo su prihvatila 11 arhijereja dok su episkopi Varnava i Dositej bili protiv. Zaključeno je da se predlog uputi Vladi.

Episkopi Varnava i Dositej napisali su svoj stav po pitanju izbora prvog patrijarha. Ovde citiramo njihovo obrazloženje kao dragocen primer odgovornog pristupanja arhijereja poštovanju kanonskog prava i kao primer visokog nivoa kulture dijaloga i međusobnog uvažavanja arhijereja i kada su imali različita mišljenja po nekom pitanju :

„Razlozi zbog kojih ne možemo usvojiti razloge g.g. Arhijereja članova I sekcije da se Arhiepiskop beogradski i Mitropolit Srbije gospodin Dimitrije proglasi Patrijarhom Srpske Crkve bez izbora za taj položaj:

Već sam početak zapisnika ove sekcije, a po povodu gornjeg pitanja pokazuje, da g.g. Arhijereji naše Patrijaršije smatraju za jedan sasvim novi momenat u istoriji naše crkve. Provođenje 17. i 28. pravila IV Vaseljenskog (Halkidonskog) Sabora pokazuje samo to, da oni ne vode dovoljno računa o našoj prošlosti, ne vode računa o tome, da smo mi uspostavili (vaspostavili) u životu naše crkve nešto, što smo mi već ranije imali i čega smo bili lišeni ne po sopstvenoj volji, nego isključivo nasilničkim aktom inovernog zavojevača.

Imajući ovo u vidu g.g. Arhijereji članovi I sekcije dužni su bili da obrate pažnju naročito na ovu činjenicu, i da od nje pođu; da uspostavljanje Srpske Pravoslavne Patrijaršije vežu sa momentom poslednjih dana naše patrijaršije, t.j. godinu 1766. sa 1920. godinom, a ne da provode u korist svoga mišljenja 17. i 28. pravilo IV Vaseljenskog Sabora, koji poglavito govore o odnosu razređenja crkvenih oblasti prema državnim i građanskim i o pravima Carigradskog patrijarha: o njegovom odnosu ka rimskom i drugim Istočnim patrijarsima idržavnim oblastima: jer sve se ovo odnosi ka nečemu potpuno novome, i ovde se više ističe veza državno-politička i crkveno-religijska nego li to isto su g.g. Arhijereji želeli da potvrde citirajući gornja pravila pomenutog Sabora.

Svi se bez sumnje dobro sećamo da u našim obraćanjima svetoj Vaseljenskoj patrijaršiji, kojima smo tražili da se naša Crkva podigne na stupanj Patrijaršije, mi nismo nikada propustili a da je smatramo da na to imamo istorijsko pravo i da je smatramo samo kao produženje negdašnje veličine, sjaja naše Crkve, mi smo tražili da se uspostavi naša Patrijaršija. Ako bi mi sada sledovali kanonima propisanih ili prosto uobičajeno važećim pre novih momenata u crkvenom životu, uzdignuću Mitropolije na stupanj Patrijaršije, tada bi mi sami sebe demantovali i otkazali bi se od onoga na što polažemo kanonsko, i zakonito pravo.

Gospoda Arhijereji sećaće se glavnijih momenata našeg novog zajedničkog crkvenog života. U toku sviju naših konferencija provedena je bila stalno jedna, kao glavna i rukovodna misao: odavajući priznanje svima Srpskim Pravoslavnim Crkvama, stalno se podvlačilo, da one ujedinjuju se i ne žele da se ma koja od njih nađe u položaju potčinjenja, nego da se kao ravne imaju sliti u jednu stvarnu celinu tek tada, kada već bude izabran poglavar, patrijarh, uspostavljajući time to čega su se one nekada zajednički lišile. Rukovodeći se ovim principom, II konferencija g.g. Arhijereja proglasila je 13/26 maja prošle godine ujedinjenje sviju srpskih pravoslavnih oblasti koje se i izrazilo u stvaranju Središnjeg Arhijerejskog Sabora ujedinjene srpske pravoslavne crkve. I na ovoj konferenciji, kao i na III krajem prošle godine, ne malo se govorilo i raspravljalo o uspostavljanju Srpske Pravoslavne Patrijaršije i o izboru pravoslavnog srpskog Patrijarha. Kao rezultat sviju ovih razgovora i raspravljanja javio se nacrt zakona (uredbe) o izboru prvog srpskog Patrijarha uspostavljene patrijaršije, u izradu kojega primalo je učešće i samo Ministarstvo vera. Ovaj nacrt, po ovlašćenju svega episkopata, Središnji arhijerejski sabor podneo je g. ministru vera sa namerom da dobije i zakonsku sankciju.

Ovakav dosadašnji pravac rada g.g. Arhijereja - a potkrepljen i odobren i od strane sv. Carigradske patrijaršije - doneo je davno očekivanu i retku duhovnu radost. Mi, a sa nama i ceo srpski pravoslavni narod doživeli smo 30. avgusta (12. septembra) ove godine to, da je posle odluke Sv. Arhijerejskog sabora naš prestolonaslednik Aleksandar proklamovao uspostavljanje naše stare crkvene veličine i slave. Naša se država nalazi na stepenu na kome se ona i ranije nalazila. Ovaj akt najvišeg mesta je bio aktom i odobravanja svega našeg bez malo dvogodišnjeg rada ali vođen uvek u jednom istom pravcu. Sada je ostalo bilo da budemo dosledni i u drugoj polovini našeg rada, a o njemu se isto tako reklo sa najvišeg mesta - u svečanoj proklamaciji uspostavljanja Srpske Pravoslavne Patrijaršije.

Obraćajući se svetoj Patrijaršiji Carigradskoj, mi smo kategorički naglasili da uspostavljanje naše Patrijaršije odgovara i tradicijama i želji svega naroda, episkopata i državnih upravljača. Ništa drugo neće moći jače dokumentovati izbor patrijarha, u kome će učestvovati cela živa Crkva - i episkopat, i sveštenstvo oba reda, narod u licu svojih prestavnika i najviših državnih faktora. A da se ovaj izbor u ovome smislu i očekuje, najbolje nam dokumentuje između ostaloga i gorerečena svečana proklamacija Njegovog Kraljevskog Visočanstva.

Mi živimo u vremenu, kada je potrebno da imamo jednu organizovanu, punu autoriteta duhovnu silu - jaku crkvu. Ona će biti zaista takva, ako pre svega, njen poglavar, budući patrijarh, bude nosilac glasa poverenja, nade, sviju koji sačinjavaju živu Hristovu Crkvu. A poglavar naš patrijarh, može to da bude samo tada ako bude podignut na ovaj položaj glasom, voljom cele Crkve, ako se slije u njega duša svega srpskog pravoslavnog naroda".

Tri kandidata

Sabor je 28. septembra 1920. izabrao mitropolita Dimitrija za prvog patrijarha obnovljene Srpske Patrijaršije.

Vlada Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca ovu odluku nije prihvatila. Ona je najpre želela proglašenje zakonskih propisa. Tako je prvo objavila Privremenu uredbu o Srpskoj Patrijaršiji a potom 23. oktobra Uredbu o izboru prvog patrijarha ujedinjene Srpske Pravoslavne Crkve.

Ministarstvo vera moralo je da, posle različitih glasova o izboru prvoga patrijarha, 25. oktobra 1920. objavi službeno saopštenje. U prvoj rečenici izraženo je žaljenje što je uvučeno u polemiku i iskazana osuda odgovornih za taj čin, u želji da stane na put svakojakom pisanju, koje se provlači i kroz dnevne listove i časopise i brošure, o izboru prvog patrijarha, konstatovano je nekoliko činjenica iz skore prošlosti. U prvom redu ponovljen je zaključak arhijereja od 13/26. maja 1919. o uspostavljanju Središnjeg arhijerejskog sabora o pripremi izbora prvog patrijarha i donošenje, sporazumno sa Ministarstvom vera, Uredba o Središnjem arhijerejskom saboru od 28. avgusta 1919. kojom se stavlja u dužnost da pripremi sve za izbor patrijarha. Potom je istaknuto da je 30. avgusta/12. septembra 1920. godine Sabor, na svojoj sednici u prisustvu prestolonaslednika i Vlade, proglašujući uspostavljanje Srpske Patrijaršije, proglašena Patrijaršija i odlučeno da se propiše statut o izboru prvog srpskog patrijarha. Uredbu o izboru usvojila je i Vlada, što je ukazom i potvrđeno 23. septembra i stavljeno ministru vera u dužnost da je i izvrši. Na kraju je zaključeno da je izbor prvog srpskog patrijarha određen u svemu po inicijativi i u sporazumu sa Saborom".

Uredba o izboru patrijarha određivala je izbor jednog od trojice kandidata koje predloži Sabor. U Izborni sabor uvedeno je, osim arhijereja i sveštenika, i mnogo državnih funkcionera mada se nije unapred znalo da li će oni biti pravoslavne vere. Ovaj Sabor sazvao bi prestolonaslednik svojim ukazom dok bi izbor vršen tajnim glasanjem. Izabranika bi potvrđivao kralj svojim ukazom na predlog ministra vera. Glavna karakteristika ove uredbe bila je želja države da pokaže da joj je stalo da utiče na Crkvu. U njoj je propisano da ceremonijal utvrđuje ministar vera a ne arhijereji.

Arhijereji su nevoljno, iz razloga oportuniteta, imajući u vidu viši sveti cilj ujedinjenja, popustili pred zahtevima vlasti i prišli organizovanju Izbornog sabora.

Mitropolit Dimitrije pisao je 15/28. oktobra 1920. ministru vera da je „Odbor za pripremu oko izbora i ustoličenja prvoga Patrijarha Srpsko-Pravoslavne Crkve u Kraljevini Srba, Hrvata i Slovenaca" toga dana održao svoju sednicu i tom prilikom dogovorio nekoliko zaključaka. Prvo, da se posao oko izrađivanja detaljnoga programa za saziv i održanje Izbornoga sabora i za ustoličenje izabranog patrijarha poveri Episkopu timočkom Irineju i protosinđelu Maksimilijanu Hajdinu. Drugo, da se što pre izradi arhijerejski plašt, okrut sa svima prinadležnostima i patarica (žezlo). Treće, da se hram, u kojem će biti održan Izborni sabor i ustoličenje patrijarha, što bolje i svečanije udesi i dekoriše, da se nabave stolovi za arhijereje i stolice za izbornike, da se nabave listići za glasanje i urna za slaganje glasanica.

Na kraju je mitropolit zatražio da se učini sve kako bi se ona odredba Izbornog statuta, po kojoj bi se ustoličenje imalo obaviti odmah sutradan po svršenom izboru patrijarha, izmeni tako „da za ovaj slučaj bude ustoličenje drugi dan iza obavljenoga izbora Patrijarha to jest, u nedelju 1/14. novembra tek. god., budući da se subotom kao zadušnim danom po crkvenoj praksi obično ne drže crkvene svečanosti".

Tri dana pre Izbornog sabora, tj. 9. novembra 1920, arhijereji su predložili listu kandidata za patrijarha. Prvi je bio Arhiepiskop beogradski i mitropolit Srbije Dimitrije (Pavlović), drugi Mitropolit zahumsko-hercegovački Petar (Zimonjić) i treći Episkop pakrački Miron (Nikolić). Tri dana kasnije, 12. novembra, na dan Svetog kralja Stefana Milutina, na Saboru je bilo prisutno 94 lica. Prisutni su se opredelili ovako: 83 za mitropolita Dimitrija, dva za mitropolita Petra dok je devet bilo uzdržano. Istoga dana prestolonaslednik je potpisao ukaz o imenovanju mitropolita Dimitrija „za srpskog patrijarha Pravoslavne Crkve Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca sa stolicom u Beogradu, a privremenim sedištem u Sremskim Karlovcima".

„Sutradan, 13. novembra bilo je svečano ustoličenje u beogradskoj Sabornoj crkvi. Pećki mitropolit Gavrilo Dožić, zajedno sa regentom Aleksandrom, predali su novom Patrijarhu žezl sv. Maksima (Brankovića). Posle ovog čina novi Patrijarh je stupio u sva prava i dužnosti vrhovnog poglavara Srpske pravoslavne crkve".

Blagoslov iz Carigrada

Posle ovoga trebalo je dobiti blagoslov od Carigradske Patrijaršije. Kako je ova Patrijaršija 1918. godine ostala bez poglavara, zbog ostavke patrijarha Germana V, trebalo je čekati novog.

Carigradska Patrijaršija novembra 1921. dobila je novog patrijarha Melentija IV. On je, zajedno sa svojim Sinodom, 19. februara 1922. Tomosom pristao na izuzimanje nekadašnjih eparhija ispod jurisdikcije Carigradske Patrijaršije i pripajanje Srpskoj Patrijaršiji i prisajedinjenje dotadašnjih autokefalnih pomesnih Crkava u jednu „Svetu Autokefalnu Ujedinjenu Pravoslavnu Crkvu kao sestru u Hristu, koja ima i uživa sva prava autokefalnosti, prema propisima i redu Svete Pravoslavne Crkve". Pet dana kasnije , 24. februara 1922. godine ,objavljeno je pismo patrijarha Melentija u kome je bio odgovor na pismo patrijarha Dimitrija. Tomos i pismo pročitani su 2. aprila/20. marta 1922. godine posle liturgije u beogradskoj Sabornoj crkvi.

Priznanje ostalih pravoslavnih Crkava usledilo je kasnije.

Mudrom politikom, a pre svega slogom i sabornošću arhijereji su uspešno okončali nadasve važno pitanje izbora Patrijarha Ujedinjene Srpske pravoslavne crkve, izbegli su konfrontaciju sa državnim vlastima, a izborom dosadašnjeg Arhiepiskopa srbskog Dimitrija, rešili izuzetno važna kanonska pitanja . Kao privremenu stolicu (sedište) određeni su Sremski Karlovci, s tim da se kasnije stolica SPC preseli u Beograd kao prestoni grad Kraljevine.

(U sledećem nastavku: Život i smrt poslednjeg patrijarha Karlovačke patrijaršije Lukijana Bogdanovića)