Razaranje

 

Nezapamćeni skandal: kako su sistematski uništavani ostaci rimskog Singidunuma

 

Rupa u srcu grada

 

Kako su tokom poslednjih decenija sistematski uništavani i zatrpavani ostaci Singidunuma. Gde su uništeni a gde zatrpani zidovi rimskih kupatila. Kako više od 30 godina niko nije u stanju da zaštiti ostatke zgrade Narodne Biblioteke i rimske palate. Kako su zbog pravljenja podzemnog đubrišta uništavani rimski nalazi. Gde su sve pronađeni zidovi tvrđave, kasarne i ulice. Ko je protiv odluke Ustavnog suda odlučio da gradi nakaznu zgradurinu u Rajićevoj ulici i čija je zapravo parcela na kojoj je predviđena gradnja.  Šta je prava namena projektovane zgradurine. Zašto je planirani hotel predviđen na šestom spratu i zašto ima dva ulaza na dve ulice.

 

Stanislav Živkov

 

Singidunum (lat.Singidunum) je bio antički rimski grad, koga su prvo naselili Skordisci  u 3. veku pre nove ere, a kasnije su ga utvrdili Rimljani. Ime Singidunum prvi put se spominje 279. p. n.e. U Singidunumu je rođen budući rimski car Jovijan. Tokom 5. i 6. veka naizmenično su ga osvajali Huni, Sarmati, Istočni Goti, Gepidi, Vizantija i Avari. Vizantija je povratila grad 566. Slovenska plemena su ga osvojila oko 630. godine, a 876. grad se prvi put pominje pod imenom Beograd. Na mestu starog Singidunuma danas se nalazi glavni grad Srbije Beograd, koji je jedan od najstarijih gradova u Evropi.

Singidunum je dostigao svoj vrhunac dolaskom Legije IV Flavije. Godine kada je izgrađen kvadratni kastrum  (utvrđenje), koje se nalazilo na Gornjem gradu današnjeg Kalemegdana. Kastrum je na početku bio opasan zemljanim nasipima, ali je uskoro utvrđen kamenim zidovima, čiji se ostaci mogu videti na današnjem severoističnom delu Gornjeg grada. Legija je takođe izgradila most preko Save, koji je spajao Singidunum sa Taurunumom. Legija jačine 6000 ljudi je postala najvažnija odbrana protiv stalne pretnje Dačana sa druge strane Dunava. Još jedan korak koji su Rimljani preduzeli u jačanju Singidunuma je bilo naselje za veterane legije pored tvrđave. Vremenom je veliko naselje nastalo oko kastruma. Grad je imao pravougaonu osnovu, a njegove ulice su se sekle pod pravim uglom. Neke osnove ovakvih urbanih elemenata sačuvane su i danas, što se vidi po položaju ulica Uzun Mirkove, Dušanove i Kralja Petra I. Studentski trg je bio rimski forum, okružen termama  (koje su otkrivene tokom 1970. godine i takođe je sačuvao orijentaciju koju su Rimljani dali Singidunumu.

Drugi ostaci rimske kulture kao što su grobnice, spomenici, skulpture, keramika i novčići su pronalaženi u selima i manjim gradovima u okolini Beograda. Car Hadrijan  je Singidunumu dao status municipijuma polovinom 2. veka. Malo je poznato da se pod zemljom, u Beogradu nalazi čak 626 arheoloških lokaliteta! U centralnoj zoni grada, i u njenoj neposrednoj okolini, poznati arheološki ostaci iz antičkog perioda, preistorije i srednjeg veka, uglavnom se nalaze ispod tla i čekaju neka srećnija vremena i dovoljno novca za njihovu prezentaciju, što se sistematski izbegava kako bi se podilazilo arhitektonsko-urbanističkoj mafiji!

 

 Kad Lojanica podmazuje

 

Pod srednjovekovnim utvrđenjem, Beogradskom tvrđavom, nalazi se rimska tvrđava - zidani logor Četvrte Flavijeve legije iz rimskog perioda koja se protezala do Pariske ulice, a neposredno na taj prostor, , nadovezuje se civilno naselje rimskog Singidunuma. Put koji je vodio od naselja prema Viminacijumu, koji je u to vreme bio glavni grad provincije Mezije, išao je sadašnjom trasom Bulevara kralja Aleksandra, pa se i sa jedne i sa druge strane ulice nalazi velika nekropola. Beogradska tvrđava sa ostacima rimskog kastruma (logora) ima status arheološkog nalazišta od izuzetnog značaja a zona civilnog naselja i rimskih nekropola ima status kulturnog dobra velikog značaja za Republiku Srbiju.

Centralna zona naselja prostirala se od Ulice kralja Petra, do Trga republike, i spuštala se prema dunavskoj i savskoj padini. Pretpostavlja se da se u ovom delu nalaze ostaci određenih stambenih objekata, počev od onih javnih, kao što su hramovi, javna kupatila i ostali objekti državnih i verskih institucija, do ostataka stambenih zgrada. Prema dosadašnjim saznanjima, rimski forum nalazio se na mestu gde je danas Narodna banka Srbije, uz Ulicu kralja Petra, na savskoj strani.

Poznato je da su nekropole u rimsko doba zahvatale velike prostore. Na teritoriji Beograda, zasad su evidentirane jugoistočna, severoistočna i jugozapadna. Jugoistočna nekropola je najveća i prostirala se sa leve i desne strane Bulevara kralja Aleksandra. Grobovi su otkriveni u vreme intenzivne izgradnje, a do najnovijih podataka došlo se 1989. godine, kada su rađeni toplovodi u Kosovskoj, Palmotićevoj, Vlajkovićevoj ulici, na Tašmajdanu.

Tada su otkrivena 103 groba, što spaljenih, što inhumiranih pokojnika. Međutim iako se iz literature i na osnovu ranijih nalaza moglo pretpostaviti da će se u svim ulicama ovih delova grada naići na grobove i druge nalaze, zahvaljujući sumanutoj preplaćenoj ideji, čitav najuži centar Beograda prerovan je kako bi se đubrišta sa ulica preselila u podzemlje, odnosno u podzemne kontejnere, prilikom čijeg iskopa se naišlo na brojne arheološke nalaze.

Pošto su se arheološki nalazi doslovce pojavljivali prilikom iskopa svakog kratera za gradnju kontejnera a čitav projekat prokopavanja bio je navodno veliki „uspeh" dosadašnje gradske vlasti, beogradski arheolozi su bukvalno počeli da smetaju, tako da je iz vrha korumpirane gradske vlasti u Beogradu naređeno da se arheolozi doslovce teraju kako bi prokopavanje kratera moglo da se vrši neometano pri čemu je devastiran i uništen veliki broj značajnih nalaza, a istovremeno propuštena dragocena prilika za detaljnije upoznavanje stručne javnosti sa arheološkom topografijom Singidunuma. Doduše, ni neki raniji nalazi nisu imali neku naročitu sreću. Tako je još šezdesetih godina prilikom gradnje nove zgrade Filozofskog fakulteta na platou između nje i Kapetan Mišinog zdanja pronađen deo dobro očuvanog kompleksa rimskih kupatila čiji je najveći deo tada srušen kako bi se ukopala fiskulturna sala Fakulteta a trasa pronađenih zidova prikazana je u popločenju pjacete da bi prilikom poslednjih radova i ta prezentacija bila uklonjena.

Drugi kompleks kupatila pronađen je u Studentskom parku, u delu ispred zgrade Etnografskog Muzeja gde je do pre tridesetak godina bila uređena i prezentacija ostataka rimskih termi. Iako su terme najvećim delom bile  konzervirane, zbog dejstva kiše, snegova, mraza ruševine su ubrzano počele da propadaju jer godinama nisu bile održavane u meri u kojoj je potrebno tako da je  konzervacija propala i kao solomonsko rešenje na duge staze zaključeno je da bi bilo najbolje da se zatrpaju, jer će pod zemljom biti očuvane što je zapravo bio izgovor da se ne bi sagradila zaštitna konstrukcija iznad nalaza  pošto bi to iziskivalo određena, ne mala finansijska sredstva.

Osamdesetih godina prilikom ispitivanja ostataka srušene zgrade Narodne Biblioteke na Kosančićevom Vencu takođe su pronađeni dobro sačuvani zidovi raskošne rimske zgrade koja je tada istražena samo malim delom da bi sam lokalitet ubrzo postao ruglo usred retko sačuvane ambijentalne celine a kulminacija devastacije bila je gradnja scenografije za jedan od loših filmova Emira Kusturice koja je na kraju gorela u požaru a lokalitet je i dalje ruglo.

O tome da čitav najuži centar Beograda zapravo predstavlja pravi arheološki rezervat u kome se doslovce na svakom koraku nailazi na rimske ostatke najbolje svedoče važni nalazi u Rajićevoj Ulici gde se prilikom kopanja kratera za gradnju nakazne zgradurine po projektu milana i Vladimira Lojanice neplanirano naišlo na ostatke trase jugoistočnog bedema i spoljnog rova prema civilnom naselju a otkrivena je i velika popločana površina koja je najverovatnije bila javni trg ispred ulaza u utvrđenje što ni najmanje ne čudi jer je deo tog utvrđenja bio otkriven prilikom rekonstrukcije Biblioteke grada Beograda i sačuvani delovi prezentirani su u Rimskoj dvorani.

Nakon toga prilikom radova na rekonstrukciji tramvajske pruge, u ulicama Pariskoj i Tadeuša Košćuška pronađeni su ostaci spavaonica rimskih vojnika u kojima je bila smeštena Četvrta Flavijeva legija,  koje su sagrađene duž zida tvrđave koji je prethodno pronađen ispod Biblioteke grada a kod Pedagoškog muzeja pronađeni su ostaci rova, koji je već bio konstatovan u Rajićevoj ulici. Pošto pronađeni nalazi na praznom placu u Rajićevoj ulici navodno nisu bili toliko reprezentativni kako bi bili prezentirani u samom objektu

Služba zaštite zaigrala je na muziku u izvođenu orkestra urbanističke mafije i dozvolila gradnju nakazne zgradurine na placu koji , uprkos višekratnim gromoglasnim najavama i dalje zvrji prazan i polako stiče status Crne rupe Beograda! Ako bi trebao da se proglasi urbanistički zločin veka u Beogradu onda bi u oštroj konkurenciji svakako pobedio Urbanistički projekat za gradnju hotelsko-poslovnog kompleksa u Rajićevoj ulici koji je izazvao odijum stručne i šire javnosti pošto se ovim skarednim projektom predviđena gradnja poslovno ugostiteljskog mastodonta koji je kao metastazirani karcinom zaposeo doslovce svaku raspoloživo površinu ne samo unutar tog bloka , nego i u susednim a radi povezivanja delova stakleno metalna metastaza doslovce je u vidu vijadukta premostila susedne ulice.

 

Kriminal zakopan deset metara duboko

Podsećanja radi građevinsko zemljište budućeg tržnog centra "Rajićeva", na bivšoj trolejbuskoj okretnici nedaleko od Kalemegdana, već deceniju unazad predmet je tužbi i krivičnih prijava, kako vlasnika povraćene nacionalizovane imovine u susedstvu placa, tako i trenutnih stanara iste ulice.

Glavni uzrok nezadovoljstva jeste zauzimanje delova ulica Cara Uroša i Rajićeve, ali i dokumenti koji svedoče da je luksuzna lokacija ustupljena bez ikakve naknade. Naime u vlasništvu porodice Veljković bio je hotel „Srpski kralj" , građen u nekoliko navrata a koji je definitivni izgled dobio dvadesetih godina prema projektu proslavljenog zagrebačkog arhitekte Dionisa Sunka, inače autora najlepših bankarskih palata u Beogradu i Knez Mihailovoj 42 i Sremskoj 6. Hotel je srušen tokom bombardovanja 1941. godine, ali je Veljkovićima ostao plac na mestu današnjeg restorana „Park" a  50 godina kasnije, Milošević je taj prostor zajedno sa okolnim parcelama u Rajićevoj ulici poklonio firmi  "Union inženjering", a ona kasnije preprodala izraelskoj kompaniji koja je planirala da podigne tržni centar i hotel.

Međutim, zahvaljujući izuzetnim naporima Bogdana Veljković potomka čuvene beogradske porodice i naslednika porodice kojoj je posle Drugog svetskog rata pored ove lokacije oduzeto više vrednih lokacija, kao što su Stari mlin, pivara BIP , do gradnje do danas nije došlo. Posle inicijative Veljkovića, Ustavni sud je odluku pripajanju Rajićeve i Ulice cara Uroša građevinskom placu, proglasio za protivzakonitu.

Ta odluka je stigla samo do stanara Rajićeve, koji na osnovu nje pokušavaju da spasu svoje zgrade na uglu Uzun Mirkove i Kralja Petra koje su izgrađene 1907. a zaštićene su kao kulturno dobro. I pored toga totalno korumpirane vlasti Beograda dozvolile su da se tik do spomenika kulture iskopa krater dubok skoro 10 metara i još planira da se gradnjom nove zgradurine približi direktno uz fasade spomenika kulture! Naime, projektni plan podrazumeva da zauzme Rajićevu na manje od dva metra od ulaznih vrata spomenika kulture i da potpuno blokira komunikaciju sa obližnjim parkingom!

Zahvaljujući Bogdanu Veljkoviću, dokumentovan je svaki nelegalan korak, tako da hronologija ovog slučaja u najmanju ruku podseća na istorijat kriminala i delovanja beogradske urbanističko arhitektonske mafije čije delovanje do sada Beograd košta najmanje 56 miliona evra zbog gubitka javnih prihoda u naknadi za građevinsko zemljište, jer zakup nije plaćan po zakonu koji je stupio na snagu 2003. godine.

Ovde treba dodati da je stvarni gubitak beogradskog budžeta zapravo daleko veći, jer je zgradurina u međuvremenu sa prvobitnih i odobrenih 28.000 kvadrata, metastazirala do čak 58.000 kvadrata zahvaljujući totalnoj korupciji i štetočinstvu u ranijim sazivima Ministarstva za kapitalne investicije i Ministarstva za životnu sredinu i prostorno planiranje!

 O tome koliko su investitori umišljeni i u najmanju ruku megalomanski, najbolje govori obrazloženje ove sumanute gradnje koja je probila sve moguće gabarite i visinsku izgrađenost čitavog tog dela istorijskog centra Beograda. Tako se recimo navodi  da će ključni prodajni koncept Šoping Centra Rajićeva biće struktuiran na način koji će doprineti diversifikaciji maloprodajne ponude u pešačkoj zoni što zapravo ne znači apsolutno ništa!

 Dalje se navodi kako će sa 15.300 kvadratnih metara bruto površine za izdavanje, Šoping Centar imati tri podzemna nivoa za parkiranje sa oko 500 parking mesta i šest spratova prostora za iznajmljivanje sa više od 80 lokala. Ovaj projekat će na srpsko tržište doneti maloprodajne trgovine koji na njemu još uvek nisu prisutne ili pak nove koncepte postojećih trgovina. Sve do sada, niko od njih nije mogao da smatra pešačku zonu svojom lokacijom zbog ograničenja u pogledu vlasništva i raspoloživog prostora.

Imajući u vidu da je ceo ovaj kraj u kome je smešten Šoping Centar pretežno modno orijentisan, Rajićeva će predstavljati (a) snažno modno uporište i (b) mešavinu poznatih međunarodnih maloprodaja mode i modnih detalja. Da bi kupci bili u potpunosti zadovoljni i projekat estetski orijentisan, u sklopu ovog koncepta naći će se prodavnice kozmetike kao i kozmetički saloni. Ideja je da se napravi besprekorna mešavina svih modernih i modno orijentisanih stvari, tako da kupac ima veliki broj opcija kada stvara svoj imidž, kao i dodatne elemente koji mu doprinose.

 Vrlo je cinično napisan i deo obrazloženja projekta u kome se navodi kako će: područje starog Beograda, čuveno po brojnim kafićima i restoranima, biti dodatno obogaćeno zabavnom komponentom Šoping Centra Rajićeva. Centar će imati nekoliko pažljivo odabranih kafića i restorana, koji će postojeću ponudu učiniti raznolikom, kao i „welness" element za klijente koji vole zdrav život. Sa ciljem stvaranja mesta za opuštanje, a bez njihovog grupisanja na jednom mestu, ovaj projekat će imati različite koncepte pristupa hrani i piću na svim nivoima. Jedino mesto gde će biti grupisan veći broj ovakvih elemenata, biće na trećem spratu, tako da će posetioci moći ne samo da uživaju u hrani, već i u neverovatnom pogledu na stari deo grada.

 

Kako prikazati prazno u šupljem?

Dakle, samo radi neverovatnog pogleda u kome će posetioci uživati istovremeno proždirući kojekakve nazovispecijalitete, na šumi cevčuga koja u najmanju ruku podseća na nekakvu rafineriju nafte ili scenografiju za futuristički film Blejd Raner, u visini trećeg sprata predviđena je gradnja vidikovca koji jednim delom doslovce lebdi iznad krova Biblioteke grada Beograda i ulice koja se pretvara u tunel, a drugim krajem zalazi u hipertrofirani deo zgradurine u unutrašnjosti bloka prema ulici kralja Petra duž koje se projektanti igraju mimikrije i pokušavaju da svoje arhitektonsko remek-nedelo prešminkaju gradeći navodne stilske fasade čime bi verovatno želeli da pokažu da navodno poštuju ambijent i da se u njemu dobro snalaze!

Pošto je ova stakleno metalna sandučina očito projektovana kao mesto za celodnevno arčenje vremena po prodavnicama preskupe nazovi markirane, a zapravo falš robe, uz blejanje po preskupim birtijama i kafićima, a uz to je predviđen i welness centar, tek kada se shvati da je u kompleksu predviđen i hotel i to na najgornje tri etaže, razume se prava namena ovog objekta a to je zapravo uređenje luksuznog jebarnika za raznorazne uglednike koji će sa švalerom ili švalerkom, pošto su službeni auto ostavili u podzemnoj garaži pri čemu niko nije mogao da vidi ko je sa kime ušao u kompleks, potom imati izuzetnu priliku da u društvu službene platne kartice najpre naprave turneju po prodavnicama erotskog rublja, seksualnih pomagala, vijagre,  svilenih žipona, potom navrate do apoteke kako bi kupili lekove za srčanu slabost kako bi se dobro opskrbili  za eventualnu nezgodu tokom akcije hopa-cupa u krevetu, da bi nakon naporne noći provedene u praktičnoj proveri svih poza iz knjige Figurae Veneris otišli na oporavak u welness centar iz koga bi nakon nekoliko sati provedenih na krpljenju potpuno preporođeni ponovno sišli u podzemlje kompleksa u kome bi usput mogli i kulturno da se uzdižu , pošto je tamo planiran i smeštaj depoa Biblioteke grada Beograda, nakon čega bi, sretni i presretni napustili ovaj ovako kapitalni poslovni objekat.

Ipak, projektanti su vodili računa i o manje imućnim posetiocima hotela pa je i za njih predviđen način kako da se raznorazni parovi neprimećeno sretnu u hotelu.

Naime projektom su predviđena čak dva potpuno izdvojena mala ulaza u sam hotel i to u ulici Tadeuša Košćuškog i u Uzun Mirkovoj ulici tako da svaki učesnik projekta hopa-cupa u krevetu nezavisno jedan od drugog može da uđe u hotel, popne se na šesti sprat, pošto se hotel nalazi na najgornjim etažama zgradurine, i nakon aperitiva u nekom od barova, ode na ljubavnu seansu u hotelskoj sobi imajući pri tome izuzetnu priliku da prilikom seksa ima i izuzetnu panoramu beogradskih krovova i parka Kalemegdan!

 Na nečiju veliku žalost, izgradnja ovako kapitalnog objekta nikako da počne, baš kao u izreci Đekna još nije umrla a kada će ne zna se! Tako će jedna od najatraktivnijih lokacija u centru grada u Rajićevoj ulici „zvrjati" prazna dok se ne reše mnogi problemi,  a pre svega osnovni problem-postojanje stanara u neposrednoj blizini gradilišta. Doduše jedan sličan problem je relativno skoro i rešen. Stvari su se malo izmakle kontroli i samo pukom srećom izbegnuta je tragedija u srcu Beograda, kada je 14 decembra 2012. godine  u poslepodnevnim časovima buknuo požar u prestižnom prestoničkom klubu "Central park" smeštenom u Pariskoj ulici nedaleko od Kalemegdana, da bi vatra nedugo zatim zahvatila i obližnju stambenu zgradu!

 Vatrena stihija progutala je popularni lokal, potom se proširila i na susednu višespratnicu u kojoj je jedan stan potpuno izgoreo, a zahvaćen je i deo potkrovlja. U požaru su lakše povređena tri vatrogasca i još jedna osoba, dok su ostali stanari evakuisani na vreme a pričinjena je ogromna materijalna šteta. U međuvremenu se ispostavilo da novi vlasnik zemljišta opskurna firma ABD ima izvesnih poteškoća u finansijskoj konstrukciji, odnosno, u prevodu, nema para za početak gradnje!

O tome da se doskorašnja beogradska vlast sigurno u više navrata dobro ugradila u čitav posao, najbolje govori i činjenica da za ovo gradilište ne važi gradska odluka po kojoj će se svakom investitoru oduzeti prostor za gradnju ukoliko na gradilištu ne počnu radovi u roku od dve godine, a uz to već šest godina sve zvrji prazno čekajući da se završe arheološka istraživanja koja ne mogu da počnu jer arheolozi čekaju poziv investitora koga zakon ničim ne obavezuje u kom roku mora da završi zaštitna arheološka istraživanja.

Sve u svemu, kako je krenulo, Beograd bi, ukoliko bezakonje potraje, u najstrožem centru mogao da dobije još jednu poznatu rupu, dostojnu ugleda čuvene "Mitićeve rupe", koja je bila (i ostala) gradska znamenitost više od pola veka.

Baš kao u "Mitićevoj rupi", i u Lojaničinoj rupi uskoro će početi da raste posebna, u botanici još neproučavana rupska flora, sigurno će se pojaviti i "lekovita isparenja" koja bi trebalo potom pakovati u bočice u obliku zgrade u Rajićevoj koje će vrlo brzo postati pravi beogradski turistički brend. Samo će ostati nerešen jedan kapitalan problem: kako prazno prikazati u šupljem, jer zgrada nije sagrađena...