Razaranje

Kako je "kapitalan" projekat izrade arheološke topografije Banata postao kapitalan promašaj

Bludnici u ludnici

Kako se po ko zna koji put urušila arheologija u Srbiji, ko je sve umešan u kapitalno pranje para na ponovno rekognosciranje već rekognosciranog terena, ko su sve glavni igrači u ovoj kapitalnosti i kakav je njihov arheološki pedigre, ko je iz drugog pokušaja uspeo da napiše doktorat, kome je bilo bitno suženo vidno polje i kakvi su tamo dalekosežni zaključci objavljeni, ko je sve i u kakvom sukobu interesa i ko je naprasno postao stručnjak za egiptologiju? Kako je na području Pančeva pronađeno 660 arheoloških nalazišta, da li se na teritoriji Banata može očekivati pronalazak 11.300 nalazišta i kada se može očekivati završetak arheološke topografije Vojvodine? Odgovore na ova i neka druga pitanja daje Stanislav Živkov, istraživač Magazina Tabloid

Stanislav Živkov

Taman kada se čovek ponada da je napokon došao kraj sveopštem naučnom sunovratu i da se nauka, posebno arheologija, ne može dublje urušiti, na žalost se pokaže da je dalje urušavanje na žalost moguće. I to sve pod direktnim auspicijama Ministarstva kulture Srbije, koje već više godina finansira sve sumanutije i sve bizarnije pseudoarheološke projekte, čiji je zajednički imenitelj trošenje što više para na što veće gluposti.

Ovo podseća na rezultat sabiranja baba i žaba, nakon čega su nastale čavke. Elem u konkretnom slučaju čavke su se ispilile iz bizarnog gnezdašceta tzv. naučno istraživačkog projekta "Arheološka topografija Banata", koji zapravo predstavlja najidealniji primer kako se po ko zna koji put rekognoscira višekratno rekognoscirani teren i kako se prekopavanje kojekakvog krša po muzejskim depoima predstavlja kao kapitalan naučni projekat! O tome koliko je ovaj projekat zapravo bizaran najbolje pokazuje sastav arheološke ekipe koja predstavlja sve sam crčme de la crčme arheoloških štetočina.

Tako su tu recimo svojevremeni predsednik Komisije Ministarstva kulture za arheologiju dr Dejan Radičević sa Filozofskog Fakulteta u Beogradu, inače rodom iz Čačka koji je očito u sukobu interesa. Naime, kao predsednik ove komisije a istovremeno i glavni urednik Glasnika Srpskog arheološkog društva sam sebi je, odnosno svom projektu i svom časopisu 2015. godine dodelio novac i podelio ga svojim pajtašima iz udruženog zločinačkog poduhvata arheološkog topografisanja Banata, izvesnom Stanku Trifunoviću iz Muzeja Vojvodine, predsedniku sekcije za slovensku arheologiju Srpskog arheološkog društva, koji je, opšte je poznato, poput Vojislava Koštunice neobavešten o mnogo čemu pa i o tome čemu služe sapun i voda!

Zato mu je Radičević dao novac za arheološku topografiju Banata (severnog Banata) kao i za ko zna koje o redu čeprkanje na lokalitetu Višnjevača kod Padeja, te mr Vojislavu Đorđeviću, inače sekretaru Srpskog arheološkog društva i sekretaru redakcije Glasnika Srpskog arheološkog društva (koji se u međuvremenu totalno sunovratio objavljujući mahom radove koje je poslednji legitimni urednik odbio da štampa); te ljupkoj mu ženici Jeleni Đorđević svojevremeno iz milošte zvanoj "Jelenica" koja se u međuvremenu toliko raskokala pa liči na veliku bocu!

Oboje, inače, iz ostataka pančevačkog muzeja kojima je Radičević u 2015. godini dao novac, opet za arheološku topografiju Banata ali za područje Kovina (na žalost nema podataka da je terenska ekipa po uzoru na Stanka Trifunovića slučajno bila smeštena u kovinskoj ludnici), pa po ko zna koji put za prčkanje po Dolovu a sve se to manje više ponovilo i u 2016. godini. kada je drugi sastav iste te komisije sa drugaricom Eminom Zečević na čelu, opet po istom ključu podelila novac pripadnicima iste ove ekipe.

Tako je, recimo, osim što je Trifunović po ko zna koji put dobio novac za proučavanje života u ludnici u Čurugu sada dobio još za pripremu naredne u seriji knjižurina iz serije Arheološka topografija Banata, a Đorđevićevi su dobili milionče za nastavak prčkanja u Dolovu ali i za nastavak prtljanja sa arheološkom topografijom Banata ali po južnom delu.

Inače postoji još jedan zajednički imenitelj i za Radičevića i za Đorđevića a to je činjenica da su njihove teze, tj. Radičevićeva doktorska i Đorđevićeva magistarska, zapravo nastale kao svojevrstan popravni ispit, odnosno morale su biti pisane gotovo od početka jer je sada pokojni prvi mentor, svojevremeno bio najuren iz nastave arheologije, nakon čega je usledila parafraza filma "Lesi se vraća kući". Tačnije, Radičević i Đorđević su morali da se obrate novom mentoru u vezi završetka svojih postdiplomskih studija i da sve rade maltene nanovo. Naravno u ovom poduhvatu moralo se naći mesto i za izvesnu Ivanu Pašić, bivšu višegodišnju ljubavnicu gorepomenutog Trifunovića, inače članicu Upravnog Odbora Srpskog arheološkog društva, te izvesnog Dragana Jovanovića iz vršačkog muzeja, zbog tamne puti poznatijeg kao Gani te još nekoliko manjih igrača koji za ovu priču nisu bitni.

Već spomenuti Gani ima lep običaj da šalje patrole vojske i policije čim ugleda porodice izletnika sa decom u blizini lokaliteta Dupljaja pošto po njemu ni civili ne smeju da se šetaju po lokalitetu koji smatra svojom prćijom a osim toga i u samom vršačkom Muzeju se proslavio stalnim pisanjem kojekakvih prijava protiv svih i svakoga a zbog bahatog ponašanja umalo nije fasovao batine od drugog arheologa vršačkog muzeja kome je pokušao da preotme službeno vozilo a njegov intelektualni domet svakako je svojevremena izjava kojom se "proslavio" kao stručnjak za egiptologiju izjavivši da po njemu najbogatija zbirka staroegipatskih predmeta u Srbiji, koja se čuva u vršačkom muzeju - ne vredi ništa a ovo je svakako zaključio na osnovu proučavanja kubika amorfne i zdrobljene keramike i pišući magistarski rad Ostava bronzanih predmeta Markovac-Grunjac i druge ostave kasnog bronzanog doba iz vršačkog kraja!

Kada se pogledaju rezultati višegodišnjeg rada ovako eminentnog tima, do sada inače objavljeni u dve neupotrebljive knjižurine, odmah postaje jasno da se na najgori mogući način potvrđuje stara poslovica da riba smrdi od glave što se uostalom može videti kada se pogledaju pojedini detalji iz stručnih biografija rukovodioca projekta Dejana Radičevića i Stanka Trifunovića. Tako se recimo iz referata o doktorskoj disertaciji Radičevića "Arheološka nalazišta X-XIII stoleća u Banatu", koju je sročio na skoro 600 strana vidi koliko su zapravo njegovi dometi pošto u njoj malo malo pa sam sebi skoči u usta pošto se u referatu navodi da je autor sam sebi napravio ozbiljne metodološke poteškoće, verovatno jer nije koristio reprezentativnu literaturu a istorijske izvore koristio iz druge ruke zbog čega su mu značajno bili suženi vidno polje i domet zaključaka čime se jedino može objasniti kapitalni zaključak kako su Ravničarski predeli bili gušće naseljeni od planinskih, močvarni manje od oceditih, pošumljeni manje od iskrčenih, plodni više od neplodnih.

Dalje, očito je da Radičević u ovom doktoratu "pliva" u nedoslednostima pa tako previđa važne podatke poput imena rukovodioca ranijih istraživanja zatim je tu popis spomenika načinjen po nerelevantnim kriterijumima što sve dodatno otežava praćenje teksta u kome se nekritički preuzima hronološka atribucija nalaza, rad drugih autora a veliko finale, kojim se sve ovo pokušava glazirati su stalno neodređene formulacije poput "opšte je prihvaćeno mišljenje" a da potom ne navede čije. To mu pak ni najmanje nije zasmetalo da parafrazira tuđ tekst što je nedopustivo u korektnom naučnom postupku te da se upušta u nedovoljno objašnjene pretpostavke zasnovane na kubicima polomljene keramike o stanovništvu koje je primilo određene bugarske uticaje a da potom ne objasni na kakve uticaje pri tome pomišlja!

Uglavnom Radičević je ipak uspeo da doktorira za razliku od spiritus movensa čitave ove ujdurme Stanka Trifunovića kustosa Muzeja Vojvodine u Novom Sadu oko čijem se nesuđenog doktorata svojevremeno na Filozofskom fakultetu u Beogradu odvijao pravi dramoplet a čije je štetočinsko delovanje uveliko kompromitovalo čitavu vojvođansku i srpsku arheologiju. Trifunović inače rođen 1964. godine u Nišu poznat je i po tome što jedva da govori neki strani jezik, a i po decenijskoj intimnoj saradnji sa izvesnom Ivanom Pašić, svojom najvernijom epigonkom a posebno po nesuđenom doktoratu pod krajnje nebuloznim naslovom Naseljavanje Barbarikuma na tlu Bačke i zapadnog (srpskog) Banata u vreme između III i V veka.

Neupućenima bi ova tema mogla još i izgledati donekle racionalno kada bi se izuzela činjenica da u geografiji i istoriji uopšte ne postoji podela na nekakav srpski i nesrpski Banat. Po svemu sudeći, čini se da je u pitanju iznuđeni pokušaj Trifunovića da po svaku cenu doktorira, a u toj njegovoj nameri svesrdno su se angažovali i pojedini članovi komisije za odbranu doktorske teze, koja je očigledno formirana samo kako bi Trifunović po svaku cenu nekako smandrljao doktorat.

Ono što odmah bode oči je činjenica da su u tročlanu komisiju za odbranu doktorata imenovani Staša Babić, profesorka klasične arheologije i specijalista za arheologiju Grčke, te Nenad Tasić, specijalista za praistorijsku arheologiju, koji nikakve veze nemaju sa problematikom kasne antike i ranog srednjeg veka, baš kao i Trifunovićev mentor za izradu doktorata, izvesni Miroslav - Miki Vujović poznatiji kao Vujke, takođe profesor antičke arheologije, koji je mentor Trifunoviću postao nakon smrti prethodnog mentora, prof dr Aleksandra Jovanovića, kod koga je ama baš svako mogao da diplomira ili doktorira, pošto je Jovanović na samo fakultetu bio poznat kao "dobrica".

Trifunović se inače "proslavio" sa dugogodišnjim stalnim sukobom interesa jer kao radnik Muzeju Vojvodine, rukovodi projektom čije finansiranje uopšte ne ide preko ustanove u kojoj je zaposlen već preko Srpskog arheološkog društva i Filozofskog fakulteta u Beogradu. U Čurugu se inače vrše beskonačna i besmislena arheološka istraživanja bez ikakvih značajnih naučnih rezultata, a kamoli monografije, a istovremeno se pere novac kroz poslovno-tehničku saradnju s upravom ludnice u Čurugu, gde je organizovan smeštaj i ishrana članova ekipe uz "druženje" s osobljem i pacijentima ludnice. Štaviše, na samom sajtu ludnice svojevremeno je bilo navedeno kako je "tokom tako dugog druženja i sjajnog gostoprimstva između arheološke ekipe i zaposlenih u Domu stvoren vrlo pozitivan odnos".

S obzirom na to da je odavno poznato da su arheološka iskopavanja Trifunovića i bulumente njegovih epigona idealna prilika za beskonačno terevenčenje budući da se novac štedi tako što se ne isplaćuju dnevnice saradnicima i organizovanjem smeštaja arheološke ekipe u kojekakvim napuštenim štalama i školama, uz neizbežnu kupovinu rashodovanih vojničkih kreveta i madraca. O tome šta se dešavalo u ludnici govore i brojni očevici koji su u više navrata zaticali arheologe i lekare kako zajedno žderu i piju tokom drugarskih večeri, organizovanih pod prozaičnim nazivom "grupne terapije". Međutim, štos je u tome što Čurugu na čitavom istraženom području od 1,5 hektara nije pronađeno ama baš ništa pažnje vredno, osim iskrčenih temelja najmanje 600 koliba, desetine kubika zdrobljene najprimitivnije keramike odnosno, kako Trifunović navodi, grnčarije rađene bez upotrebe vitla, zaboravljajući pri tome da se pod grnčarijom danas podrazumevaju razne saksije, crepulje i hranilice za živinu!

Postavlja se pitanje zbog čega se takva opskurna istraživanja uopšte onda vrše? Trifunović navodi da se lokalitet Stari Vinogradi prostire na najmanje 50 do 100 hektara. Ako je na površini od hektara i po pronađeno 600 tragova koliba, znači li to da bi trebalo iskopavati najmanje 40.000 koliba pa da Trifunović bude zadovoljan. Međutim, to čeprkanje po Starim Vinogradima i Trifunovićevo zaključivanje najviše podseća na masovne histerije sedamdesetih godina XX veka izazvane knjigama Eriha von Denikena, osamdesetih na Troju u Gabeli Roberta Salinasa Prajsa i nedavnu histeriju povodom nadrinaučnih otkrića piramida u Visokom izvesnog Semira Osmanagića.

E sad, sličnu histeriju napravio je „kapitalni" projekat pranja para odnosno Arheološka topografija Banata pre svega iz prostog razloga jer je metodološki postupak koji je sproveden u projektu neprimeren arheološkoj i istorijskoj nauci. Zaključci se grade ili na pogrešnim premisama, ili na nedokazanim i nedokazivim hipotezama, a sve zahvaljujući šetkanju po hektarima preoranih i zaparloženih njiva bez jednog kamena na kamenu, eventualno sa ponekim filterom za ulje od traktora, čepom od rezervoara, podmetnutim džakom u funkciji preistorijske krpe, razbijenim flašama herbicida, zalutalim metkom, neverovatnim količinama natrulih ljudskih i životinjskih koščurina i kubicima bezvrednih čapara smrvljene keramike, a bilo je slučajeva da su se prikupljali i koproliti - za neupućene - fosilizirana govna a sve kako bi se po svaku cenu dokazivao kontinuitet postojanja Slovena u Podunavlju, samo na osnovu promena u izgledu čapara zdrobljene keramike što bi se podjednako dobro, a uz daleko manje troškove, moglo uraditi prikupljanjem, prebrojavanjem i statističkom obradom škarta iz savremenih radionica saksija i crepulja.

Elem, do sada su se pojavile svega dve od planiranih najmanje 44 knjige posvećene arheološkoj topografiji Vojvodine i sasvim je jasno da su koncepcija knjiga, kao i pristup izradi arheološke karte Banata, apsolutno neprihvatljivi i pogrešni.

Knjige su opterećene velikim brojem nepotrebnih ilustracija i analiza arheološkog materijala. Bez ikakve potrebe nekoliko seoskih atara je razvučeno na skoro 700 strana što celu materiju čini komplikovanom i zamršenom. U njima ima više nepotrebnih tekstova i ilustracija, nego bitnih i jednostavnih informacija kakvu ovakva literatura zahteva. Objavljene su stotine karata raznih veličina i ogroman broj kolor fotografija uglavnom navodnih arheoloških nalazišta, te ambijenti naseljenih mesta pri čemu su mnoge fotografije nekvalitetne i ne govore apsolutno ništa.

Nekoliko karakterističnih lokaliteta i humki opravdano, ali zaparložene njive, pod usevima ili ogoljene, bez obzira šta se u njima nalazi ne pružaju nikakvu pomoć korisniku. Umesto tolikih karata, cela priča se mogla završiti sa pet šest priređenih manjih karata kojima se služio Pokrajinski zavod. Ilustrovani arheološki materijal je preobiman, pogotovo ako se zna da je mnogo toga već publikovano. U tablama se nalaze i atipični fragmenti keramike koji ničemu ne služe. Opis nalazišta je nepotpun i bez osnovnih odrednica. Ako lokalitet nije ranije istraživan, on je smešten pod redni broj bez naznake da li se radi î naselju ili nekropoli. Ispostavilo se da osim keramike i kamenih oruđa nema nikakvih drugih elemenata za opredeljenje nalazišta.

U ovim knjižurinama dominiraju koordinate, visinske tačke, ukupan broj nađenih fragmenata i tačan procenat učešća keramičkog materijala đî dobima pri čemu bi ilustracije morale biti povezane sa tekstom i atribuirane što autori naravno nisu uradili tako da sve što nije identifikovano, uopšte nije vredno prezentacije. Ista je stvar sa posebnom analizom arheološkog materijala đî dobima koja je u ovom slučaju potpuno nepotrebna jer se ta analize ne rade za svaku opštinu, niti užu oblast već samo za predeonu celinu, u ovom slučaju za naš Banat. Na žalost, izostala je svaka kritička reakcija što struke kao takve, što nekog od istaknutih pojedinaca tim pre jer se arheološka topografija Vojvodine gotovo 20 godina izrađivala u Pokrajinskom zavodu, po metodologiji koja bi rezultirala jednostavnim i svrsishodnim načinom prezentacije trenutnog stanja istraženosti arheoloških nalazišta na određenoj teritoriji koji nije konačan i vremenom ća se dopunjavati.

Takav kriterijum su usvojili tvorci projekata Arheološke karte Jugoslavije, preko SAD, koji je vodio Jovan Todorović i Savet Akademija FNRJ. Slično je osmislio i 16 godina radio Pokrajinski zavod za zaštitu spomenika kulture iz Novog Sada, od 1964. do 1980. godine, kao i Zavod Srema iz Sremske Mitrovice a vrlo slično je postupao i Narodni muzej iz Kikinde kada je u pitanju način lociranja nalazišta. Praktično, to znači upitnik sa desetak jasno definisanih pitanja.

Umesto toga, kako bi se stvorio privid velikog dostignuća štampano je preterano detaljisanje i doživotno rastezanje građe i teksta u prve dve knjige, što svakako nije način da se ovaj projekat tako tretira i komplikuje, čak pod uslovom da imamo na pretek materijalnih sredstava i kadrova. Sa druge strane, nije topografija mesto na kojem ća se publikovati neobjavljeni fondovi u područnim muzejima što je žarka želja Stanka Trifunovića i bulumente kako bi po svaku cenu dokazali svoje nedokazive teorije.

Neobjavljen arheoloski materijal jeste goruci problem srpske arheologije jer je publikovano samo 5% a kubici koječega se gomilaju i dalje. Uglavnom i Trifunović i Radičević pokazali su skromno i nepotpuno nepotpuno poznavanje posla koga su se latili.

O tome da je ovaj projekat zapravo odličan izgovor za zamajavanje što stručne što šire javnosti najbolje govore tvrdnje o broju lokaliteta koji su tokom rekognosciranja evidentirani. Tako je recimo na području pančevačke opštine koje zahvata 759 kvadratnih kilometara evidentirano čak 660 navodnih arheoloških lokaliteta, odnosno 1,15 po kvadratnom kilometru. Po ovoj računici proizilazi da bi na ukupnoj površini Banata u Srbiji koja zahvata 9830 kvadratnih kilometara trebalo biti najmanje 11304 arheološka nalazišta a ove nebulozne cifre dobijene su na zaista inovativan način i to tako što je svaki pa i najmanji nalaz komadićka neke keramike automatski proglašen za aarheološko nalazište i kao takav ucrtan u topografsku kartu ali su se pri izrade ove metodologije i Trifunović i Radičević žestoko prešli u računici i to iz prostog razloga jer im nije palo na pamet da sa sadašnjim kartama uporede stare vojne topografske karte koje su rađene za potrebe Austrougarske u razmeri 1:50.000 i 1:75.000 koje su po grafičkoj metodologiji prikaza terena ostale nedostignuti san a koje prikazuju staru katastarsku podelu zemljišta pre raznoraznih komasacija preparcelacija i ostalih promena na terenu koje su usledile nakon 1918. godine.

Na austrougarskim kartama ucrtan je svaka pa i najmanja denivelacija terena, svaki trag zidina i vodotoka što je trebalo da bude glavni reper od koga je trebalo krenuti sa reambulacijom terena. Naime u nekom trenutku svakako su evidentirani tragovi i indicije za postojanje arheološkog lokaliteta na odranije poznatom položaju i tu se tokom nove reambulacije terena mogao očekivati primaran nalaz. Umesto toga gackalo se po blatištima nakon jesenjih radova i nalaženi su zdrobljeni čapari kojekakve keramike razvučeni na arealu i do 200 puta većem od primarnog lokaliteta a sve zahvaljujući višedecenijskom oranju drljanju tanjiranju i drugim agrotehničkim radovima koji su sa jedne strane izvlačili materijal na površinu a sa druge razvlačili ga na sve strane pa je tako broj primarnih nalazišta višestruko umnogostručen a sve radi sumanutih Trifunovićevih i Radičevićevih ideja za šta se čak ne zna koja ustanova zapravo stoji iza projekta koji obuhvata čitav Banat, tim pre što Muzej Vojvodine kao centralna muzejska ustanova u pokrajini uopšte nikada nije pokrenuo jedan ovakav projekat.

Bilo bi normalno da ovakav projekat pokrene pokrajinski zavod za zaštitu spomenika kultre, ili da makar vrši nadzor i kontroliše ponovljena rekognosciranja, a svojevremeno direktno upitan o tome direktor Zoran Vapa nije bio u stanju da se izjasni da li zavod stoji ili ne iz arheološke topografije Banata ali se sada naprasno pojavio kao izdavač ovih knjiga. Možda zbog toga što niko drugi to nije hteo da objavi jer ne želi da se kao izdavač ukopa za narednih 100 godina. Računica je prosta jer su prve dve knjige zahvatile područje svega deset od 436 katastarskih opština u Vojvodini (od toga je 188 u Banatu).

Ako se po jedna knjiga objavljuje na svake tri godine samo za arheološku topografiju Banata biće potrebno najmanje 54 godine a nakon toga za Srem i Bačku još 75 godina tako da se završetak čitavog posla može očekivati najranije 2145 godine. Postavlja se samo pitanje koliko će u međuvremenu zahvaljujući drljanju terena nastati novih arheoloških nalazišta?