Pogledi iz Moskve

Strateška ideja Vaseljenskog patrijarha Vartolomeja

Njujork - Treći Rim?

U junu 2016. godine planirano je održavanje ( i održan je) Svepravoslavnog sabora na ostrvu Krit. Inicijativa za ovaj sabor potekla je iz Carigradske (Vaseljenske) patrijaršije, prve među 15 pomesnih pravoslavnih crkava.Upravo ova crkva, od dvadesetih godina prošlog veka, predlaže sazivanje Svepravoslavnog sabora.Saboru nije prisustvovala Ruska pravoslavna crkva O sukobi moskovskog i vaseljenskog patrijarha, i razlozima za sukob, pišu ruski novinari istraživači Igor Romanov i Vladislava Romanov

Igor Romanov

(Vladislava Romanova

Istorija Vaseljenske patrijaršije počinje u 6. veku, od trenutka kada je Konstantin Veliki premestio prestonicu Rimskog carstva na obalu Bosfora u Konstantinopolj. Tokom 1700 godina istorije, Vaseljenska patrijaršija je dala veliki broj svetaca, među kojima i velike patrijarhe Konstantinopolja i episkope-teologe, kao što su Jovan Zlatousti, Grigorije Bogoslov i veliki patrijarh Fotije, za čije vreme je bila inicirana misija svete braće Kirila i Metodija među Slovenima.

U 15. veku prestonicu Rimske imeprije zauzimaju Turci, Vizantija prestaje da postoji kao politički subjekt, ali Vaseljenska (Carigradska) patrijaršija nastavlja svoj život i postaje odgovorna za pravoslavni živalj u Otomanskoj imperiji, ne samo za Grke, već i za Bugare, Srbe, Arape-hrišćane. Mučenički, u uslovima moćne islamske države, Carigradska (Vaseljenska) patrijaršija je čuvala sveto pravoslavlje.

Čudni procesi su počeli da se odvijaju sa ovom crkvom u 20. veku. Pre svega, iz političkih razloga, ona se lišila svoje pastve. Ali, njen tron se čuva u Carigradu, koji su Turci nazvali Istanbul. Tamo živi mali broj pravoslavaca koji stalno trpe politički pritisak.

Od prošlog veka, Vaseljenska patrijaršija sve više je počela da potpada pod uticaj Zapada i postala je čvrsto povezana sa anglosaksonskim svetom. Jedan od razloga za to je otežan položaj Vaseljenske patrijaršije koja je postepeno postajala provodnik političkih interesa grčkih elita. Uz to išlo je i usvajanje novog, modernijeg pogleda na pravoslavlje, razvoj tome odgovarajućeg pristupa teologiji, od strane episkopa koji nemaju pastvu.

Vaseljenska patrijaršija je u 20. veku postala poznata po tome što je uzela deo kanonskih teritorija Moskovskoj patrijaršiji, u vezi sa događajima u vreme Ruske revolucije i slabljenja Ruske crkve (Poljska crkva, Finska, Estonska, u SAD gde je sve pravoslavce ranije okupljala Ruska crkva, prelazak dela Ruske pravoslavne crkve u inostranstvu (RPCZ) pod kapu Vaseljenske patrijaršije, tzv. Evlogijanski raskol). Sačuvane su pretenzije Carigrada prema ukrajinskim i beloruskim vernicima, kao delovima istorijske Kijevske mitropolije, itd.

Jedna od glavnih metamorfoza u radu Vaseljenske patrijaršije u 20. veku postala je veoma izražena ekumenska usmerenost i približavanje katolicima, anglikancima, monofizitima. Vaseljenski patrijarh Meletije je svojim inicijativama za izmenu crkvenog kalendara (stari : novi) dvadesetih godina prošlog veka isprovocirao podele (kalendarski raskol) u pravoslavnom svetu. Patrijarh Atinagora je šezdesetih godina 20. veka zajedno sa papom Pavlom VI odlučio da skine međusobne anateme koje su poslužile kao zvanična tačka raskola između katolika i pravoslavnih 1054. godine. To je bilo urađeno bez diskusije sa ostalim pravoslavnim crkvama i bez priznanja od strane katolika svojih dogmatskih zabluda.

Čudna delatnost ovih episkopa umnogome se objašnjava njihovom vezom sa anglosaksonskim svetom i SAD. Na primer, patrijarh Atinagora sitgao je u Istanbul da bi zauzeo patrijaršijski presto, iz SAD, avionom predsednika Trumana.

Još u vreme ovih patrijaraha pojavila se ideja o organizovanju tzv. Svepravoslavnog sabra. Ova inicijativa je, najverovatnije, diktirana sa jedne strane, usvajanjem katoličkog poimanja ustrojstva crkve, u kome vlast nad celom Crkvom treba da bude u rukama jednog episkopa. Sa druge strane, inicijative vaseljenskih patrijaraha o održavanju Svepravoslavnog sabora suštinski su određene ekumenskom politikom mnogih hrišćanskih konfesija u 20. veku, koja je rođena u nedrima protestantizma i sledi svetsku političku aktivnost u 20. veku u smislu stvaranja kolektivnih organizacija - Liga naroda, a zatim i OUN.

Svepravoslavni sabor u cilju ujedinjenja svih pravoslavnih (takve neizgovorene ciljeve sabora „gura" Carigrad), podseća na zadatke ekumenskog Svetskog saveta ckrava za objedinjenje svetskog hrišćanstva.

Od početka 20. veka, vaseljenski patrijarsi teže da ubede pravoslavni svet u neophodnost jedinstva i uvođenja reda za svedočanstvo celom čovečanstvu o pravoslavlju. Prema rečima patrijarha Vartolomeja, sada je pravoslavlje, u najboljem slučaju, federacija crkava, a zbog povećanja svog kredibiliteta treba da postane faktički jedinstveno: „Neophodno je veće jedinstvo kako bismo se svetu predstavili ne kao federacija crkava, već kao jedna jedinstvena crkva." Težnja ka takvom jedinstvu izazvana je, očigledno, željom da se bude razumljiviji katoličkom i protestantskom svetu.

Patrijarh Vartolomej u svom istupanju na Savetovanju predstojatelja pravoslavnih crkava (2008. godine) govorio je o tome da je pravoslavnima potrebno da se ujedine - tu je oživljena praksa sazivanja Ekumenskog (vaseljenskog) sabora. Vaseljenski sabor će postati najviši organ vlasti u Pravoslavnoj crkvi.

Autor ovih ideja, patrijarh Vartolomej, seo je na patrijaršijski tron Vaseljenske patrijaršije 1991. godine. Kao i njegovi prethodnici, i on često posećuje SAD, gde živi njegova pastva, Grci američke arhidioceze, u vreme kada je broj pravoslavnih u Istanbulu i Turskoj veoma mali, a sam Vartolomej živi u uslovima stalnog političkog pritiska. Patrijaršija ima veliki broj vikarnih episkopa, koji nemaju realnu pastvu, koji žive po celom svetu i često se bave modernističkom teologijom. Godine 2011. bilo ih je oko 150, u trenutku kada je orgomna Ruska pravoslavna crkva imala nešto malo više od 200 episkopa. Do danas se broj episkopa u Ruskoj crkvi značajno povećao.

Zanimljivo je da kada patrijarh Vartolomej dolazi u SAD, u svojim nastupima tamo često ističe ulogu svog prvenstva među pravoslavnim patrijarsima. Saopštenja za javnost Vaseljenske patrijaršije koja se distribuiraju u SAD i samoprezentacija patrijarha Vartolomeja u ovoj zemlji daleko su od realnosti. Vartolomej predstavlja sebe kao lidera pravoslavnog sveta koji ima 300 miliona duša, iako u realnosti, posle proterivanja iz Turske pravoslavnog grčkog življa i stvaranja Grčke i Kiparske pomesne (autokefalne) crkve, njegova neposredna jurisdikcija obuhvata samo mali deo pravoslavnih vernika.

U komunikaciji sa političkom elitom SAD, na prijemu koji je u njegovu čast organizovala Hilari Klinton 2009. godine, on je izjavio da je njegova funkcija „koordinacija svepravoslavnog jedinstva", okupljanje i ujedinjenje 300 miliona pravoslavnih hrišćana pod Vaseljenskom patrajaršijom. U stvarnosti, najveći deo pravoslavnih vernika ima Moskovska patrijaršija.

Godine 2009, u vreme posete SAD, u Kongresu je održao govor iz kojeg je proizilazilo da patrijarh putuje po svetu kao ambasador SAD, podržava njihovu ideologiju, blagosiljajući je autoritetom dvehiljadugodišnje crkve.

Za američke političare, takve kao što je npr. Dž. Bajden, patrijarh govori da oni rade i „nose breme ne samo za prekrasnu američku naciju, već i za ceo svet". U svojim govorima patrijarh često sebe predstavlja kao saradnika Bajdena i SAD, ukazujući na vezu misije Patrijaršije i SAD. S druge strane, i američki političari ga uzimaju za saveznika, utvrđujući, poput Hilari Klinton, da oni „rade zajedno na blago sve Božje dece".

Na prvi pogled, sličnu retoriku patrijarha moguće je objasniti time što se Vaseljenska patrijaršija nalazi u složenoj situaciji zbog njene uključenosti u zapadni kulturni svet, jer joj pastva živi u SAD, Australiji, Zapadnoj Evropi i kritika zapadne kulture za nju je nezamisliva. Ipak, proamerička pozicija Vaseljenske patrijaršije je duboko svesna. U člancima i knjigama patrijarha Vartolomeja može da se vidi razvijanje ideje o kontinuitetu vizantijskog i američkog (i uopšte zapadnog) iskustva. Na taj način se postižu dva cilja: s jedne strane SAD-u se daje odgovornost za nasleđe Vizantije koja je oličena u predstavnicima Vaseljenske patrijaršije, koji žive u uslovima progona u Istanbulu, na malom komadu zemlje u četvrti Fanar, a sa druge strane, veliča se SAD kao ovaploćenje onog najnaprednijeg i najprogresivnijeg u svetu, što je prouzrokovano njihovom ulogom „izabranog naroda" (i u socijalno-političkom, i ekonomskom, i religijskom uređenju).

U njegovim razmatranjima o slobodi ličnosti prisutna su dva plana: jedan za pravoslavne, gde se sloboda javlja kao „trajan" zadatak, dar, koji se dostiže velikim duhovnim naporima (asketskom disciplinom, postom i molitvom, pokornošću), a koji predstavlja ispunjenje Božje volje. I drugi, iz potpuno „druge priče", teološki neopravdan, ali koji se izdaje za pravoslavnu doktrinu u SAD, o tome da „privrženost slobodi znači stalnu borbu u ime „bednih" celog sveta, za ugnjetene, za obespravljene, za sve žrtve diskriminacije i nasilja". Na taj način, patrijarh pokušava veštački da nakalemi liberalnu ideologiju na drvo pravoslavne vere i da nasleđe protestantizma pripoji kvalitetu pravoslavlja. Te ideje, sumnjive za pravoslavnog čoveka, nalaze se u dokumentima za zajedničke odluke na Svepravoslavnom saboru 2016, što je izazvalo kritiku ostalih autokefalnih crkava.

Podrška patrijarha Vartolomeja SAD-u je neskrivena, jer on nije običan, pre bi se moglo reći da je „alternativni" pravoslavni patrijarh. Patrijarh koji je razumljiv protestantskom svetu, koji iskrivljuje ideje hrišćanstva i prihvata vrednosti SAD.

Iskustvo pokazuje da uticaj religijskog faktora na američku politiku ima nekoliko nivoa, od kojih neki nisu tako očigledni. Na primer, SAD kroz religiozna društva koja tamo postoje utiče na ostale svetske religijske zajednice. Američke verske ličnosti nesvesno postaju popularizatori američkih vrednosti u svojim „matičnim" konfesijama. Ta situacija je najjasnija na primeru Rimske katoličke crkve u Americi, čiji su biskupi krajem 19. veka, posle izvesnog otpora, postali liberali i prevodioci američkih vrednosti u katoličku Evropu. Do Drugog vatikanskog sabora (1962-1965. godina) sa evropske tačke gledišta, oni su bili „previše progresivni". Propagandom antimonarhizma, principa slobode savesti, demokratije, oni su bili pretnja celoj Rimskoj crkvi koja je od vremena Francuske revolucije pokušavala da se bori sa njima, postajući jedna od žrtava te ideologije. Ali, tokom Drugog svetskog rata, počela je politička i idejna preorijentacija Vatikana ka SAD. Drugi vatikanski sabor je već priznao principe slobode savesti na državno-pranom nivou.

Tako i pravoslavni patrijarh Vartolomej, koji se prilagodio američkim vrednostima, razmišlja u okvirima zadataka američke svetske politike, te potencijalno mora da postane ključ za evropsko konzervativno pravoslavlje, koje teži tradicionalizmu, monarhizmu, hijerarhiji, konzervativnoj ideologiji i ne priznaje zapadno shvatanje slobode. Zato patrijarh Vartolomej sa pozicija SAD potencijalno može ne samo da objedini pravoslavni svet, već i da doprinese da taj svet prihvati američke/„univerzalne" vrednosti.

Očigledno je da posle održavanja Svepravoslavnog sabora 2016. godine može da poraste zanimanje američke političke elite za patrijarha Vartolomeja koji ne samo da govori o svojoj kompleksnoj misiji ujedinjenja pravoslavnog sveta, već i postiže određene uspehe u tome.

U 20. veku, sa slabljenjem Rusije zbog unutrašnjih problema, deo Grka je odlučio da Treći Rim treba da bude u drugoj imperiiji - u Americi, ako ne fizički, a ono duhovno. Sedište Patrijaršije u Turskoj i njen svetski uticaj zavisi od podrške SAD. Zato Vaseljenska patrijaršija pokušava da poveže određene vizantijske ideje sa strukturama vlasti Sjedinjenih Država. O tome govore izjave patrijarha Vartolomeja o tome da su osnovi američkih ideala i pre svega uvažavanje dostojanstva čoveka, prava čoveka, postojali još u Vizantiji. Na taj način se stvaraju osnove učenja o Americi kao naslednici Drugog Rima.

Indikativna je ogorčena reakcija ruskih novinara povodom organizacije grandiozne izložbe „Vizantija: vera i moć (1261-1557)" u Metropoliten muzeju u SAD, 2004. godine, koja produžava tradiciju sličnih izložbi u SAD iz 1977. i 1997. godine. Tako velike i sveobuhvatne izložbe na temu kasne Vizantije još nigde nije bilo - za ovu izložbu je bio pozajmljen ogroman broj predmeta iz 30 zemalja, ali iz Rusije je uzeto samo pet eksponata.

Očigledno je da bi Grci želeli da nasleđe hiljadugodišnje istočne imperije predaju SAD i oni donose u Ameriku vizantijske svetinje, da bi je osveštali i edukovali, a takođe i ojačali status Vaseljenske patrijaršije, pokazujući na šta „igra" SAD.

Vaseljenski patrijarh Vartolomej u uvodnom tekstu za katalog ove izložbe drži lekciju o Vizantiji, Sinajski arhiepiskop blagosilja Njujorčane koji su došli na izložbu, porodica Dž. Buša starijeg učestvuje u njenom otvaranju, princ Čarls šalje pozdrave. A istinski „Treći Rim" - Moskva - ostaje po strani.

Misao o ozbiljnosti pozicije Patrijaršije u Istanbulu, u „prljavom getu" i o mogućnosti da se njen tron prenese u Njujrok, srećemo u radovima ruskog teologa-moderniste u emigraciji, saradnika SAD, I. Majendorfa. Ta ideja se rodila pedsetih godina prošlog veka, s jedne strane u vezi sa pritiskom koji je Turska vršila na grčku dijasporu i Vaseljensku patrijaršiju, a sa druge strane u vezi sa jačanjem pozicije te crkve u SAD.

Ali, Vartolomej se veoma ponosi titulom patrijarha Drugog Rima i dobrovoljno neće napustiti Istanbul. Tim pre što bi prilikom prenosa Vaseljenske patrijaršije u SAD, svim sumnjičavcima postalo apsolutno jasno da bi Vaseljenska/Ekumenska patrijaršija (u svakom sluačju njeni episkopi i teolozi) postala američka struktura za realizaciju poznatih globalističkih planova u cilju uspostavljanja Novog svetskog poretka.

Približava se 19. jun 2016. godine kada će, za praznik Svete trojice, 24 episkopa Ruske pravoslavne crkve otići na ostrvo Krit kako bi učestvovali na Svepravoslavnom saboru.

Organizovanje Svepravoslavnog sabora pomerilo se s mrtve tačke posle 2009. godine, kada je podršku ovoj inicijativi dala Ruska pravoslavna crkva. Do tada, a od devedsetih godina prošlog veka, zbog konflikta između Ruske pravoslavne crkve i Vaseljenske patrijaršije povodom pravoslavnih parohija u Estoniji, Moskva nije održavala intenzivne veze sa „Drugim Rimom" i ignorisala je njihove inicijative.

Kakve će biti duhovne i geopolitičke posledice ovog sabora koji je inicirao patrijarh Vartolomej?