Razaranja

Kako je arheologija postala izgovor za najordinarnije plandovanje, pljačkanje i nerad

ARHEOLOŠKI KLJUČEVI ZA DRPANJE PARA

Po kojim se ključevima i dilovima zapravo dodeljuju pare za smislena i uglavnom besmislena arheološka istraživanja. Ko su glavne ustanove koje po međusobnom dogovoru krčme pare. Kako se pare traže za nerad i plandovanje. Kakve se sve neolitske, paleolitske uglavnom kretenolitske besmislice finansiraju. Zbog čega je usred zime jako imteresantno rekognosciranje terena i na šta se ono zapravo svodi. Kako se arče pare na ko zna koja po redu rekognosciranja već rekognosciranog terena. Šta su jedini rezultati arheološke topografije Vojvodine i ko su njeni glavni promoteri.

Stanislav Živkov

Stara izreka koja kaže da čega se pametan stidi time se lud ponosi, uveliko važi za srpsku arheologiju, jer po onome za šta je ministarstvo kulture odobrilo finansiranje u godini na izmaku čini se da bi pod hitno trebalo poslati na posmatranje sve one koji su uopšte imali petlju da traže pare za svašta i koješta, kao i one koji su to finansiranje odobrili.

Sa druge strane jasno je i da riba smrdi od glave jer je očito da po svim ustanovama koje se bakću sa arheologijom, najveći deo zaposlenih zapravo ne radi ništa, ili ne radi ništa pametno. Zapravo svi svesrdno rade na arčenju para ni na šta i prodavanje magle.

Bilo bi stoga jako interesantno videti zbog čega se po svaku cenu primenjuje ideologija komunizma: za svakoga po nešto tj svakome prema potrebama, po kojoj se pare raspodeljuju po raznoraznim ključevima recimo ako su pare odobrene arheološkom instititu za 5 projekata, onda drugih 5 moraju da dobiju Fakultet, Muzej i Zavod, ili drugi ključ ako se finansira 10 projekata vezanih za antičku arheologiju, barem narednih deset mora biti za preistoriju i još napr 15 za srednji vek.

Kako po odobrenim finansiranjima, a još više po odbijenim zahtevima takođe se jasno vidi i da se pare zapravo traže za finansiranje nerada i plandovanja. Bilo bi stoga jako zanimljivo da se nađe neko pametan da odgovori na prosto pitanje zašto je recimo za finansiranje istraživanja utvrđenja Miroč - Gerulata koje je inače sastavni deo Limesa u Srbiji koji je pak Uneskova svetska kulturna baština dodeljeno svega 950.000 dinara, za istraživanje rimskog utvrđenja Timacum Minus, odnosno Ravna kod Knjaževca dodeljeno svega 900.000 dinara.

U isto to vreme za nekakvu prospekciju Malog Šturca za navodno istraživanje preistorijskog rudarstva se daje 700.000 i još 300 hiljadarki za sistematsko rekognosciranje starih rudnika bakra a još milion za arheološku radionicu Srednje Pomoravlje u neolitizaciji Jugoistočne Evrope i još 820.000 za prčkanje po pećini Balanica i drugih prehisterijskih lokaliteta a u isto to vreme za možda najznačajniji arheološki lokalitet Caričin Grad država dodeljuje svega milion dinara! Drugi značajan lokalitet kasnoantička palata i mauzolej u Šarkamenu dobijaju svega 800.000 a u isto to vreme se na nekakve privredne obrasce i eksploataciju sirovina se daje 400.000 i još 700.000 za istraživanje prelaza iz srednjeg u gornji paleolit i to preko prčkanja u Kozji i maloj pećini kod Majdanpeka? Naravno tu je još ceo niz marginalnih arheoloških lokaliteta sa raznim neolitima, paleolitima i uglavnom kretenolitima, a svakako cela blamaža ne bi mogla da prođe bez nezaobilaznih prekopavanja kraj ludnice u Čurugu! A o tome da se pare arče na reciklažu starih sranja majbolje govori činjenica da se nakon 50 godina od istraživanja, sada neko setio da na odavno iskopanom i obrađenom materijalu mogu da se maznu lepe pare za njegovu reciklažu pa se tako Narodnom Muzeju Kikinda, koji je preko glave ogrezao u korupciji i kriminalu, lova dodeljuje za Savremeni bioarheološki pristup istraživanju bronzanog doba u Srbiji nekropola Mokrin 50 godina kasnije, dakle za obradu jednom već obrađenog materijala!

To je inače moda koju je prošle godine pokrenuo Muzej Ponišavlja u Pirotu koji je dobio i straćio 446.000 na obradu dokumentacije i nalaza iz 1990. godine na lokalitetu Tures iz čega proizilazi da su tamošnji arheolozi 30 godina primali platu a nisu radili ništa. Ipak najveća drpaža svakako je finansiranje po ko zna koji put izrekognosciranog jednog te istog terena, naravno usred zime i po blatištu i magli a to kao zato što je prošao period vegetacije, sve je preorano pa se nešto novo može naći na terenu a sve se zapravo svodi na lomatanje sat dva vremena po blatištu a ostatak dana na opijanje i prežderavanje u nekoj kafančini.

Naravno igra je u drpaži dnevnica pa su svi mogući arheolozi iz svih muzeja naprasno nagrnuli da idu na rekognosciranja i samim time sebi skočili u usta kao recimo izvesna Vera Bogosavljević Petrović iz Narodnog muzeja u Beogradu kojoj je bilo malo što zbog pandemije Covida već radi kod kuće nego je poželela da i ona malko drpi koju terensku dnevnicu, a sa druge strane nekima je jako teško palo što su naprasno morali da prekinu terensko tezgarenje za druge ustanove i pojave se na radnom mestu!

Sve u svemu, taman kada se čovek ponada da je napokon došao kraj sveopštem naučnom sunovratu i da se nauka, posebno arheologija, ne može dublje urušiti, na žalost se pokaže da je dalje urušavanje moguće i to sve pod direktnim auspicijama Ministarstva kulture Srbije koje već više godina finansira sve sumanutije i sve bizarnije pseudoarheološke projekte poput "Arheološke topografije Vojvodine" koji zapravo predstavlja najidealniji primer kako se po ko zna koji put rekognoscira višekratno rekognoscirani teren i kako se prekopavanje kojekakvog krša po muzejskim depoima predstavlja kao kapitalan naučni projekat!

tome koliko je ovaj projekat zapravo bizaran najbolje pokazuje sastav arheološke ekipe koja predstavlja sve sam creme de la creme arheoloških štetočina. Tako su tu recimo dr Dejan Radičević sa Filozofskog Fakulteta u Beogradu, koji je očito bio u sukobu interesa kao predsednik ove komisije a istovremeno i glavni urednik Glasnika Srpskog arheološkog društva sam sebi, odnosno svom projektu i svom časopisu dodeljivao lovu, a osim toga lovu je podelio i svojim pajtašima izvesnom Stanku Trifunoviću iz Muzeja Vojvodine, koji je, opšte je poznato, poput Vojislava Koštunice neobavešten o mnogo čemu pa i o tome čemu služe sapun i voda.

Ali mu je zato Radičević dao lovu za arheološku topografiju, te mr Vojislavu Đorđeviću, inače sekretaru Srpskog arheološkog društva i sekretaru redakcije Glasnika Srpskog arheološkog društva te ljupkoj mu ženici Jeleni Đorđević koja je letos, iako je zvanično na terenu u Dolovu, svakodnevno viđana u centru Pančeva kako sva raskokana vozi bicikl i kupuje 4 porcije girosa za familiju, pa po ko zna koji put za prčkanje po Dolovu a sve se to manje više ponovilo i kasnije kada je drugi sastav iste te komisije sa drugaricom Eminom Zečević na čelu opet po istom ključu podelila lovu pripadnicima iste ove ekipe pa je tako recimo, osim što je Trifunović po ko zna koji put dobio lovu za proučavanje života u ludnici u Čurugu.

Lova mu je dodeljena za pripremu naredne u seriji knjižurina iz serije Arheološka topografija Banata, a Đorđevićevi su dobili milionče za nastavak prčkanja u Dolovu ali i za nastavak prtljanja sa arheološkom topografijom.. Inače postoji još jedan zajednički imenitelj i za Radičevića i za Đorđevića a to je činjenica da su njihove teze, tj Radičevićeva doktorska i Đorđevićeva magistarska zapravo nastale kao svojevrstan popravni ispit, odnosno morale su biti pisane gotovo od početka jer je sada pokojni prvi mentor, svojevremeno bio najuren iz nastave arheologije, nakon čega je usledila svojevrsna parafraza filma "Lesi se vraća kući", tj Radičević i Đorđević su morali da se obrate novom mentoru u vezi završetka svojih postdiplomskih studija i da sve rade maltene nanovo.

Naravno u ovom poduhvatu moralo se naći mesto i za izvesnu Ivanu Pašić, bivšu višegodišnju ljubavnicu gorepomenutog Trifunovića inače članicu Upravnog Odbora Srpskog arheološkog društva te izvesnog Dragana Jovanovića iz vršačkog muzeja, zbog tamne puti poznatijeg kao Gani te još nekoliko manjih igrača koji za ovu priču nisu bitni.

Inače već spomenuti Gani ima lep običaj da šalje patrole vojske i policije čim ugleda porodice izletnika sa decom u blizini lokaliteta Dupljaja pošto po njemu ni civili ne smeju da se šetaju po lokalitetu koji smatra svojom prćijom a osim toga i u samom vršačkom Muzeju se proslavio stalnim pisanjem kojekakvih prijava protiv svih i svakoga a zbog bahatog ponašanja umalo nije fasovao batine od drugog arheologa vršačkog muzeja, kome je pokušao da preotme službeno vozilo.

A njegov intelektualni domet svakako je svojevremena izjava kojom se "proslavio" kao stručnjak za egiptologiju izjavivši da po njemu najbogatija zbirka staroegipatskih predmeta u Srbiji, koja se čuva u vršačkom muzeju - ne vredi ništa a ovo je svakako zaključio na osnovu proučavanja kubika amorfne i zdrobljene keramike i pišući magistarski rad Ostava bronzanih predmeta Markovac-Grunjac i druge ostave kasnog bronzanog doba iz vršačkog kraja!

Kada se pogledaju rezultati višegodišnjeg rada ovako eminentnog tima, do sada inače objavljeni u neupotrebljivim knjižurinama, odmah postaje jasno da se na najgori mogući način potvrđuje stara poslovica da riba smrdi od glave što se uostalom može videti kada se pogledaju pojedini detalji iz stručnih biografija rukovodioca projekta Dejana Radičevića i Stanka Trifunovića.

Tako se recimo iz referata o doktorskoj disertaciji Radičevića "Arheološka nalazišta X-XIII stoleća u Banatu", koju je sročio na skoro 600 strana vidi koliki su zapravo njegovi dometi pošto u njoj malo - malo pa sam sebi skoči u usta pošto se u referatu navodi da je autor sam sebi napravio ozbiljne metodološke poteškoće, verovatno jer nije koristio reprezentativnu literaturu a istorijske izvore koristio iz druge ruke zbog čega su mu značajno bili suženi vidno polje i domet zaključaka čime se jedino može objasniti kapitalni zaključak kako su Ravničarski predeli bili gušće naseljeni od planinskih, močvarni manje od oceditih, pošumljeni manje od iskrčenih, plodni više od neplodnih.

Dalje, očito je da Radičević u ovom doktoratu "pliva" u nedoslednostima pa tako previđa važne podatke poput imena rukovodioca ranijih istraživanja zatim je tu popis spomenika načinjen po nerelevantnim kriterijumima što sve dodatno otežava praćenje teksta u kome se nekritički preuzima hronološka atribucija nalaza, rad drugih autora a veliko finale, kojim se sve ovo pokušava glazirati su stalno neodređene formulacije poput "opšte je prihvaćeno mišljenje" a da potom ne navede čije, što mu pak ni najmanje nije zasmetalo da parafrazira tuđ tekst što je nedopustivo u korektnom naučnom postupku te da se upušta u nedovoljno objašnjene pretpostavke zasnovane na kubicima polomljene keramike o stanovništvu koje je primilo određene bugarske uticaje a da potom ne objasni na kakve uticaje pri tome pomišlja!!!

Uglavnom Radičević je ipak uspeo da doktorira za razliku od spiritus movensa čitave ove ujdurme Stanka Trifunovića kustosa Muzeja Vojvodine u Novom Sadu oko čijeg se nesuđenog doktorata svojevremeno na Filozofskom fakultetu u Beogradu odvijao pravi dramoplet a čije je štetočinsko delovanje uveliko kompromitovalo čitavu vojvođansku i srpsku arheologiju.

Trifunović inače rođen 1964. godine u Nišu poznat je i po tome što jedva da govori neki strani jezik, a i po decenijskoj intimnoj saradnji sa izvesnom Ivanom Pašić, svojom najvernijom epigonkom a posebno po nesuđenom doktoratu pod krajnje nebuloznim naslovom Naseljavanje Barbarikuma na tlu Bačke i zapadnog (srpskog) Banata u vreme između III i V veka.

Neupućenima bi ova tema mogla još i izgledati donekle racionalno kada bi se izuzela činjenica da u geografiji i istoriji uopšte ne postoji podela na nekakav srpski i nesrpski Banat. Po svemu sudeći, čini se da je u pitanju iznuđeni pokušaj Trifunovića da po svaku cenu doktorira, a u toj njegovoj nameri svesrdno su se angažovali i pojedini članovi komisije za odbranu doktorske teze, koja je očigledno formirana samo kako bi Trifunović po svaku cenu nekako smandrljao doktorat.

Ono što odmah bode oči je činjenica da su u tročlanu komisiju za odbranu doktorata imenovani Staša Babić, profesorka klasične arheologije i specijalista za arheologiju Grčke, te Nenad Tasić, specijalista za praistorijsku arheologiju, koji nikakve veze nemaju sa problematikom kasne antike i ranog srednjeg veka, baš kao i Trifunovićev mentor za izradu doktorata, izvesni Miroslav - Miki Vujović poznatiji kao Vujke, takođe profesor antičke arheologije, koji je mentor Trifunoviću postao nakon smrti prethodnog mentora, prof dr Aleksandra Jovanovića, kod koga je ama baš svako mogao da diplomira ili doktorira.

Trifunović se inače "proslavio" sa dugogodišnjim stalnim sukobom interesa jer je kao radnik u Muzeju Vojvodine, rukovodio projektom čije finansiranje uopšte ne ide preko ustanove u kojoj je zaposlen već preko Srpskog arheološkog društva i Filozofskog fakulteta u Beogradu.

U Čurugu se inače vrše beskonačna i besmislena arheološka istraživanja bez ikakvih značajnih naučnih rezultata, a kamoli monografije, a istovremeno se pere novac kroz poslovno-tehničku saradnju s upravom ludnice u Čurugu, gde je organizovan smeštaj i ishrana članova ekipe uz "druženje" s osobljem i pacijentima ludnice.

Štaviše, na samom sajtu ludnice svojevremeno je bilo navedeno kako je "tokom tako dugog druženja i sjajnog gostoprimstva izmedu arheološke ekipe i zaposlenih u Domu stvoren vrlo pozitivan odnos". S obzirom na to da je odavno poznato da su arheološka iskopavanja Trifunovića i bulumente njegovih epigona idealna prilika za beskonačno terevenčenje pošto se novac štedi tako što se ne isplaćuju dnevnice saradnicima i organizovanjem smeštaja arheološke ekipe u kojekakvim napuštenim štalama, i školama uz neizbežnu kupovinu rashodovanih vojničkih kreveta i madraca.

tome šta se dešavalo u ludnici govore i brojni očevici koji su u više navrata zaticali arheologe i lekare kako zajedno žderu i piju tokom drugarskih večeri, organizovanih pod prozaičnim nazivom "grupne terapije". Međutim štos je u tome što u Čurugu na čitavom istraženom području od 1,5 hektara nije pronađeno ama baš ništa pažnje vredno, osim iskrčenih temelja najmanje 600 koliba, desetine kubika zdrobljene najprimitivnije keramike, zaboravljajući pri tome da se pod grnčarijom danas podrazumevaju razne saksije, crepulje i hranilice za živinu!

Postavlja se pitanje zbog čega se takva opskurna istraživanja uopšte onda vrše? Trifunović navodi da se lokalitet Stari Vinogradi prostire na najmanje 50 do 100 hektara. Ako je na površini od hektara i po pronađeno 600 tragova koliba, znači li to da bi trebalo iskopavati najmanje 40.000 koliba pa da Trifunović bude zadovoljan.

A sada hoće da prave arheološki park, jedino je nejasno da li planiraju da turistima organizuju smeštaj u obližnjoj ludnici. Međutim, to čeprkanje po Starim Vinogradima i Trifunovićevo zaključivanje najviše podseća na masovne histerije sedamdesetih godina XX veka izazvane knjigama Eriha von Denikena, osamdesetih na Troju u Gabeli Roberta Salinasa Prajsa i nedavnu histeriju povodom nadrinaučnih otkrića piramida u Visokom izvesnog Semira Osmanagića.

E sad, sličnu histeriju napravio je „kapitalni" projekat pranja para odnosno Arheološka topografija Vojvodine pre svega iz prostog razloga jer je metodološki postupak koji je sproveden u projektu neprimeren arheološkoj i istorijskoj nauci.

Zaključci se grade ili na pogrešnim premisama, ili na nedokazanim i nedokazivim hipotezama a sve zahvaljujući šetkanju po hektarima preoranih i zaparloženih njiva bez jednog kamena na kamenu, eventualno sa ponekim filterom za ulje od traktora, čepom od rezervoara, podmetnutim džakom u funkciji preistorijske krpe, razbijenim flašama herbicida, zalutalim metkom, neverovatnim količinama natrulih ljudskih i životinjskih koščurina i kubicima bezvrednih čapara smrvljene keramike, a bilo je slučajeva da su se prikupljali i koproliti - za neupućene - fosilizirana govna, a sve kako bi se po svaku cenu dokazivao kontinuitet postojanja Slovena u Podunavlju.

Samo na osnovu promena u izgledu čapara zdrobljene keramike što bi se podjednako dobro, a uz daleko manje troškove, moglo uraditi prikupljanjem, prebrojavanjem i statističkom obradom škarta iz savremenih radionica saksija i crepulja.

Elem do sada se pojavilo svega nekoliko od planiranih najmanje 44 knjige posvećene arheološkoj topografiji Vojvodine i sasvim je jasno da su koncepcija knjiga, kao i ceo pristup izradi arheološke karte Banata, apsolutno neprihvatljivi i pogrešni.

Knjige su opterećene velikim brojem nepotrebnih slika i ispraznih tekstova, par seoskih atara je razvučeno na hiljade strana što knjižurine čini neupotrebljivim jer nema jasnih bitnih i jednostavnih informacija kakvu ovakva literatura zahteva.

Tu su stotine karata raznih veličina i kolor fotografija navodnih arheoloških nalazišta, te ambijenti naseljenih mesta pri čemu su mnoge fotografije nekvalitetne i ne govore apsolutno nista. Nekoliko karakterističnih lokaliteta i humki je opravdano, ali zaparložene njive, pod usevima ili ogoljene, bez obzira šta se u njima nalazi ne pružaju nikakvu pomoć korisniku.

Umesto tolikih karata, cela priča se mogla završiti sa pet šest priređenih manjih karata i daleko strožijim izborom slika arheološkog materijala, tim pre jer je mnogo toga već publikovano. U tablama se nalaze i atipični fragmenti keramike koji ničemu ne služe. Opis nalazišta je nepotpun i bez osnovnih odrednica.

Ako lokalitet nije ranije istraživan, on je smešten pod redni broj bez naznake da li se radi o naselju ili nekropoli. Ispostavilo se da osim keramike i kamenih oruđa nema nikakvih drugih elemenata za opredelenje nalazišta.

U ovim knjižurinama dominiraju koordinate, visinske tačke, ukupan broj nađenih fragmenata i tačan procenat učesća keramičkog materijala po periodima pri čemu bi ilustracije morale biti povezane sa tekstom i atribuirane što autori naravno nisu uradili tako da sve što nije identifikovano, uopšte nije vredno prezentacije. Ista je stvar sa posebnom analizom arheološkog materijala po periodima koja je u ovom slučaju potpuno nepotrebna jer se te analize ne rade za svaku opštinu, niti užu oblast već samo za celinu, u ovom slučaju za ceo Banat.

Na žalost izostala je svaka kritička reakcija što struke kao takve, što nekog od istaknutih pojedinaca tim pre jer se arheološka topografija Vojvodine gotovo 20 godina izrađivala u Pokrajinskom zavodu, po metodologiji koja bi rezultirala jednostavnim i svrsishodnim načinom prezentacije trenutnog stanja istraženosti arheoloških nalazišta na određenoj teritoriji koji nije konačan i vremenom će se dopunjavati.

Takav kriterijum su usvojili tvorci projekata Arheoloske karte Jugoslavije, preko SADJ koji je vodio Jovan Todorović i Savet Akademija FNRJ, koji je predstavljao I. Garašanin. Slično je osmislio i 16 godina radio Pokrajinski zavod za zaštitu spomenika kulture iz Novog Sada, od 1964. do 1980. godine, kao i Zavod Srema iz Sremske Mitrovice a vrlo slično je postupao i Narodni muzej iz Kikinde kada je u pitanju način lociranja nalazišta.

Praktično, to znači upitnik sa desetak jasno definisanih pitanja. Umesto toga štampano je preterano detaljisanje i doživotno rastezanje građe i teksta, što svakako nije način niti je topografija mesto na kojem će se publikovati neobjavljeni fondovi u područnim muzejima.

Neobjavljen arheoloski materijal jeste gorući problem srpske arheologije jer je publikovano samo 5% a to opet zahvaljujući samim arheolozima poput Đorđevića koji je uzurpirao zbirku Pančevačkog muzeja već 20 godina. O tome da je ovaj projekat zapravo budalaština najbolje govore višestruko naduvane brojke lokaliteta koji su tokom rekognosciranja evidentirani.

Tako je recimo na području pančevačke opštine koje zahvata 759 kvadratnih kilometara evidentirano čak 660 navodnih arheoloških lokaliteta, odnosno 1,15 po kvadratnom kilometru. Po ovoj računici proizilazi da bi na ukupnoj površini Banata u Srbiji koja zahvata 9.830 kvadratnih kilometara trebalo biti najmanje 11.304 arheološka nalazišta a ove nebulozne cifre dobijene su na zaista inovativan način i to tako što je svaki pa i najmanji nalaz komadićka neke keramike automatski proglašen za arheološko nalazište i kao takav ucrtan u topografsku kartu pošto se gackalo po blatištima nakon jesenjih radova i nalaženi su zdrobljeni čapari kojekakve keramike razvučeni na arealu i do 200 puta većem od primarnog lokaliteta.

A sve zahvaljujući višedecenijskom oranju, drljanju, tanjiranju i drugim agrotehničkim radovima koji su sa jedne strane izvlačili materijal na površinu a sa druge razvlačili ga na sve strane pa je tako broj primarnih nalazišta višestruko umnogostručen a sve radi sumanutih Trifunovićevih i Radičevićevih ideja za šta se čak ne zna koja ustanova zapravo stoji iza projekta koji obuhvata čitav Banat, tim pre što Muzej Vojvodine kao centralna muzejska ustanova u pokrajini uopšte nikada nije pokrenuo jedan ovakav projekat.

Bilo bi normalno da ovakav projekat pokrene pokrajinski zavod za zaštitu spomenika kulture, ili da makar vrši nadzor i kontroliše ponovljena rekognosciranja, a svojevremeno direktno upitan o tome direktor Zoran Vapa nije bio u stanju da se izjasni da li zavod stoji ili ne iza arheološke topografije Banata ali se sada naprasno pojavio kao izdavač ovih knjiga.

Možda zbog toga što niko drugi to nije hteo da objavi jer ne želi da se kao izdavač ukopa za narednih 100 godina. Računica je prosta jer su prve dve knjige zahvatile područje svega deset od 436 katastarskih opština u Vojvodini (od toga je 188 u Banatu).

Ako se po jedna knjiga objavljuje na svake 3 godine samo za arheološku topografiju Banata biće potrebno najmanje 54 godine a nakon toga za Srem i Bačku još 75 godina tako da se završetak čitavog posla može očekivati najranije 2145. godine.

Postavlja se samo pitanje koliko će u međuvremenu zahvaljujući drljanju terena nastati novih arheoloških nalazišta!