Da se ne zaboravi

O posledicama ''Brionskog plenuma" - Državni praznici po republikama vezani za NOB: brojne pravne i faktičke kontroverze (20)

Istina izgorela u plamenu revolucije

Najstariji živi novinar u Srbiji, Milentije Pešaković, učesnik Drugog svetskog rata i socijalističke revolucije, a posle rata šef kabineta sekretara CK Srbije Jovana Veselinova Žarka, savetnik u srpskoj vladi i Izvršnom komitetu CK SKJ, piše za Magazin Tabloid o pozadini "Brionskog plenuma", na kome je Josip Broz Tito smenio svog najbližeg saradnika Aleksandra Rankovića

Milentije Pešaković

Posle oslobođenja, godine 1945. Narodne skupštine svih šest YU republika zakonima su proglasile državnim praznicima dane partizanskih prvih borbi 1941. na svojim-posle odluke Drugog zasedanja AVNOJ-a 29.11.1943.-teritorijama.

Tako je u republici Srbiji proglašen 7.jul državnim praznikom. U Crnoj Gori danom državnog praznika proglašen je 13.juli. U republici Sloveniji državnim praznikom proglašen je 22.juli. U Bosni i Hercegovini i u Hrvatskoj državnim praznikom proglašen je 27.juli. I u republici Makedoniji državnim praznikom proglašen je 11.oktobar.

Citiranih datuma u pojedinim republikama planule su prve ustaničke puške, kao posledica Odluke Proširene sednice Politbiroa CK KPJ. Održane 4.jula 1941.pod predsedavanjem Josipa Broza Tita, u vili Vladislava Ribnikara, direktora „Politike", u Botićevoj ulici br.5 na Dedinju, u Beogradu.

Najosnoviji podaci za dane ustanka u pojedinim republikama:

U Srbiji, u selu Beloj Crkvi, u blizini Krupnja, u Rađevini, na saboru govorio je Žikica Jovanović-Španac. Ž. Jovanović je bio tada na čelu grupe boraca Rađevske partizanske čete, Valjevski partizanski odred.

On je objašnjavao prisutnima ciljeve partizanske borbe i pozivao ih da se priključe partizanskim odredima. Naišla je tada grupa žandara, došlo je do pucnjave između njih i partizana, i Ž. Jovanović-Španac usmrtio je jednog žandarma; poginuo je još jedan žandarm, a ostali su zarobljeni. Bila je to prva oružana akcija u Srbiji i na tlu Jugoslavije, izvedena u skladu sa odlukom Politbiroa CK KPJ od 4.jula 1941. o dizanju ustanka u Jugoslaviji protiv okupatora i njegovih slugu, za oslobađanje i pomoć Crvenoj Armiji, koja vodi odlučne bojeve sa Hitlerovim jedinicama na Istočnome frontu.

Radi istorijske istine treba kazati sledeće: Prva partizanska puška u Srbiji (dakle i Jugoslaviji) planula je 1. jula 1941. godine. Bilo je to na drumu između Valjeva i Užica. U zasedi su bili: vođa zasede Savatije, student, Steva električar i Srećko. Ubili su dva Nemca a jednog zarobili.

Njih trojica bili su u jednoj desetini pod komandom Andrije Savčića, sudije. Sačekali su jedan nemački kamion na sedmom kilometru od Valjeva, u kome su Nemci sprovodili zarobljenog partizana Savatija Stanišića, studenta prava. Nemci u znak odmazde za poginula njihova dva vojnika ubili su Stanišića u kamionu.

Ovaj datum prve partizanske puške u Srbiji nije uzet kao dan ustanka u Srbiji, time i Jugoslaviji, jer se desio pre 4. jula, dana kada je 1941. doneta odluka o dizanju ustanka. Pa ne može ustanak pre nego je doneta odluka o dizanju ustanka!

U Crnoj Gori je 13. jula 1941. planuo opštenarodni ustanak. Partizani, narodni oslobodioci, napali su brojne italijanske, okupatorske garnizone. Oslobođeno je dosta mesta, razoružani brojni italijanski vojnici i zaplenjene velike količine ratnog materijala.

U Sloveniji prva partizanska akcija izvedena je 22. jula 1941. u okolini Tacna, a kasnijih dana izvedene su brojne partizanske akcije: sabotaže i diverzije u kamničkom srezu.

U Bosni i Hercegovini: Oružani ustanak u Bosni i Hercegovini počeo je 27. jula 1941. godine napadom na Drvar. U dvodevnim borbama razbijeni su ustaški garnizoni u Drvaru, Bosanskom Grahovu i Oštrelju. Iz Drvara ustanak se proširio na susedne srezove: Bosanski Petrovac, Glamoč, Livno, Knin i Donji Lapac.

U Hrvatskoj: Ustanička aktivnost u Hrvatskoj bila je povezana sa partizanskim akcijama u Bosanskoj Krajini. Ustanak je masovno izbio prvo u Južnoj Lici i 27.jula 1941. oslobođen je grad Srb. U tim akcijama partizanski borci bili su isključivo Srbi (takođe i u Bosanskoj Krajini):

U Makedoniji: Ustanak u Makedoniji izbio je u Prilepu 11.oktobra 1941. Toga dana prilepski partizanski odred, podeljen u tri grupe, napao je policisku stanicu u Prilepu, i zatvor u kojem su bili politički zatvorenici.

Na dan ustanka u Srbiji 7. jula 1945. Josip Broz Tito govorio je na velikom narodnom mitingu na Kosmaju. Istoga danaq posle podne govorio je na narodnom zboru u Beloj Crkvi, u Rađevini, gde je i pukla prva oslobodilačka puška u Srbiji i Jugoslaviji.

Na oba mitinga Tito je odao veliko priznanje hrabrom srpskom narodu, Srbima koji su i ovog puta ispoljili svoje slobodarske tradicije, veliku hrabrost i nepokolebivu veru u pravdu i pobedu. U 1945. Tito je još govorio u Skoplju 11.oktobra, na dan ustanka u Makedoniji. Pored ostaloga govorio je i o Makedoniji, kao samostalnoj republici, državi u okviru Jugoslavije. Sledeće, 1946. godine Tito je govorio 7. jula u Užicu, ističući tom prilikom i značajnu ulogu boraca Užičkoga i Zapadno-srbskih krajeva u Prvoj i Drugoj proleterskoj brigadi. Iz Užica Tito je produžio u Crnu Goru i na Dan ustanka u Crnoj Gori 13. jula govorio na velikom narodnom mitingu na Cetinju. Takođe, 1946., na dan ustanka u Hrvatskoj 27. jula, govorio je na velikom narodnom mitingu u Titovoj Korenici, apostrofirajući tom prilikom i ustanak u Bosanskoj Krajini, oko Drvara, 1941. godine.

Na dana ustanka u Sloveniji Tito je kasnijih godina posetio Sloveniju i tada govorio o značaju ustanka slovenačkoga naroda 22.jula 1941. Tito je i prilikom posete Drvaru, u kojem je bilo jedno vreme, sedište Vrhovnoga štaba, i pokušaj Nemaca da aviodesantom, padobrancima zarobe i likvidiraju i Tita i Vrhovni štab NOV i POJ u celini govorio o danu ustanka u BIH.

Godine 1952. u Ribnikarovoj vili na Dedinju, u kojoj je doneta odluka o dizanju ustanka 4.jula 1941. otvoren je Muzej 4. jula. Tada je na velikom, dugačkom zidu u vili bila postavljena reljefna karta Jugoslavije, velikih razmera. Rupicama na karti bila su označena sva mesta u kojima je 1941. bilo partizanskih boraca, akcija. Iza karte nalazile su se male sijalice, i kad se uključi struja, sijalice osvetle sva ta mesta. Šumadija, Zapadna Srbija, Jug Srbije (Toplica, Pusta reka, Jablanica, Crna Trava) ali i veliki delovi istočne Srbije-bili su načičkani osvetljenjem tih sijalica. Bilo je dosta osvetljenih mesta i u Hrvatskoj i Bosni i Hercegovini, ali uglavnom su to bila mesta u kojima su Srbi činili većinu stanovništva. Crna Gora bila je takođe načičkana tim osvetljenim mestima, u Sloveniji veliki broj, u Makedoniji samo Prilep i neka mesta oko Šar-planine, u kojima su Srbi činili gro stanovnika.

Činjenica je u sledeće: Ne samo da je ustanak protiv okupatora i za novo, pravednije društvo, prvo počeo u Srbiji, i Bosni i Hercegovini i Hrvatskoj u onim mestima gde su uglavnom živeli Srbi, nego su Srbi činili i apsolutno i relativno najveći broj partizanskih boraca u odnosu na pripadnike drugih nacionalnosti. Vremenom to je sve više delovalo kao kontradikcija tvrdnjama, koje je i KPJ, i naročito ona, iznosili za prilike u Kraljevini Jugoslaviji: "...Srbija-hegemonistička, uzurpatorska, pa onda: "monarhistička kamarila", „beogradska buržoazija" itd. I sl. Širena je tada ideja o Hrvatskoj i Sloveniji kao najodanijem društvu za radnička prava, novo uređenje...U Zagrebu je bilo sedište CK KPJ, sedište izaslanika Kominterne pri KPJ...

Odjednom: U Srbiji prvo buknuo ustanak,Srbi najbrojnija, i relativno,Titova vojska... Prateći bataljon Vrhovnoga štaba, osim jednog Hrvata,Titovog rođaka, bio je sastavljen isključivo od Srba; Srba iz Zapadne Srbije, Šumadije i Beograda i Bosanske Krajine! Na prvom zasedanju AVNOJ-a u Bihaću, novembra 1942. godine Bakarić dr. Vladimir pozdravlja većnika AVNOJ-a u ime partizana iz Hrvatske, ali naglašava: "...tačnije Srba partizana iz Hrvatske, jer Hrvata praktično praktično i nema u partizanima".

Niti jedan Srbin nije otišao dobrovoljno, ili poslat odlukom tadašnjih vlasti u Srbiji, na Istočni front. Hrvati, ustaše, učestvovali su na strani Nemaca oko Staljingrada! Hrvati su masovnije odlazili u partizane posle kapitulacije Italije i sloma nemačkih trupa pred Staljingradom, kada je bilo očigledno da će fašistička Nemačka, saveznica ustaša, izgubili rat.

Zbog opisane kontradikcije, bilo je sve više opaski na njih i od vrlo odgovornih i umnih ljudi, pa i iz Hrvatske. U takvoj atmosferi skinuta je pomenuta reljefna karta Jugoslavije u Muzeju 4.jul, koja je bila eklatantan primer o masovnom ustaničkom raspoloženju 1941.godine upravo u Srbiji, i među Srbima u Jugoslaviji.

Sve je ovo izazivalo ljubomoru, neraspoloženje u Hrvatskoj. Što bi narod rekao: Koga svrbi on se češe!

Bio je još jedan, vremenom sve naglašeniji problem. Naime, Jugoslavija je država, sa stanovišta međunarodnog prava-država, republike to nisu bile Jugoslavija je jedino ona članica Ujedinjenih nacija; njena narodna republika to nisu. I u konačnome, za ovu temu: Jugoslavija kao država nema državnog praznika kojim bi obeležila početak svoje antifašističke borbe, dan Ustanka!

I dalje: u državnim praznicima, po republikama, koji su ustanovljeni kao datumi početka oslobodilačke borbe, oružanih dejstava protiv Sile osovine-nije bilo u tim ustancima neposrednoga učešća Josipa Broza Tita! A bez „Staroga" ništa novo, revolucionarno ne biva!

Smišljena je formula kako da se svi problemi, kontradikcije razreše. Odlučno je da se 4. jul proglasi zakonom Savezne skupštine državnim praznikom u Jugoslaviji. I to je učinjeno 2. jula 1956. godine. Savezna skupština je po hitnom postupku, skraćenoj proceduri, donela zakon kojim se 4.jul proglašava državnim praznikom u Jugoslaviji. Taj zakon imao je samo dva člana. Član 1. „4.jul proglašava se državnim praznikom u Jugoslaviji". Član 2. -„Ovaj zakon stupa na snagu odmah" i potpis: "Predsednik Savezne skupštine Moše Pijade".

Tekst zakona objavljen je sutradan, dakle 3. jula u „Službenom listu Jugoslavije" čime je ispunjena procedura za stupanje na snagu zakona dana kada je objavljen u „Službenom listu Jugoslavije". 4. jula 1956.godine bila je 15-ta godišnjica od dana kad je Politbiro CK KPJ doneo odluku o dizanju narodnog ustanka protiv okupatora i njegovih pomagača u zemlji, pa je ta činjenica: "15-ta godišnjica" bio dobar povod, dobro obrazloženje. Bio je još jedan spoljno-politički povod. Početkom jula 1956. godine vraćali su se iz Moskve Tito i Kardelj, koji su tamo boravili u službenoj poseti , i u ime Jugoslavije potpisali Međunarodnu deklaraciju o saradnji Jugoslavije i SSSR. Time je definitivno prevaziđen nesporazum, pa i sukob između dve države, započet Rezolucijom Informacionoga biroa o stanju u KPJ donetoj 1948.godine. Bilo je zamišljeno da se proslavom 4. jula, kao državnoga praznika Jugoslavije, podvuče vernost KPJ prvoj državi socijalizma-SSSR i njegovoj Crvenoj Armiji, koja je započela odlučujući, odbrambeni rat protiv Hitlerove Nemačke i Sila osovine!

I 4. jul 1956. godine proslavljen je sa velikim talambasima, i razume se sa isticanjem odlučujuće uloge druga Josipa Broza Tita, generalnog sekretara CK KPJ i Vrhovnoga komandanta NOV i POJ! Tako je bilo i svake sledeće godine!

Da podvučem: obeležavanjem 4.jula kao dana državnoga praznika u Jugoslaviji sa velikim propagandnim nabojem, brojnim, masovnim zborovima, govorima „potopljen" je 7. jul-Dan ustanka i državni praznik Narodne republike Srbije. 7.jul i dalje je slavljen u Srbiji, ali-prosto kazano: narod je bio već „zasićen" veličanstvenom proslavom tri dana ranije: 4.jula! Time je, pored ostaloga, retuširana ljubomora Hrvatske; pre svega Hrvatske.

Ne tako dugo posle toga, a bilo bi možda smelo tvrditi: upravo zbog toga, Hrvatska je počela da se bori da se kao Dan ustanka u Hrvatskoj proglasi 22. jun 1941. To nije predlagala neposredno zvanična vlast republike Hrvatske, nego su s njenim znanjem, podrškom taj predlog postepeno, ali sve češće, počeli da iznose razni intelektualci iz Zagreba: pravnici, filozofi,ekonomisti, istoričari... Tako je postepeno i u mnogim drugim situacijama, pa ako se oceni da ti predlozi iz Hrvatske imaju šansu da budu usvojeni i aminovani i od Tita-onda bi politički vrh Hrvatske, najčešće dr. Vladimir Bakarić kazivali:"Pa o tome mi smo dali borbu" još tada i tada, dakle intelektualci postupili su po našim instrukcijama. Ako se , pak, oceni da ti predlozi neće biti prihvaćeni, ni od Tita aminovani-politički vrh Hrvatske bi ćutao; imao bi alibi da od početka nije stajao iza tih predloga. Na osnovu čega je Hrvatska predlagala da se kao Dan ustanka u Hrvatskoj obeležava 22.jun (1941.)? Hrvatska bi prihvatanjem njenoga predloga skinula neprijatnost sa sebe i svoje povjesti : da se kao Dan ustanka u Hrvatskoj obeležava 27.jul 1941. jer su toga dana Srbi, Ličani, digli ustanak i oslobodili grad Srb u Lici!

A evo argumenata „intelektualaca" iz Hrvatske da se kao Dan ustanka u Hrvatskoj, time i državni ustanak u Hrvatskoj, obeležava 22.jun 1941. Toga dana započeo je napad Nemačke na SSSR, a istoga dana iz Siska izbeglo je nekoliko desetina komunista na Baniju, iz straha da ne budu pohapšeni od Nemaca i ustaša. Izbegli iz Siska-njih 39 osoba-formirali su u selu Zubne, kod Siska, na Baniji, tzv. Sisački partizanski odred. Komandant odreda postao je Dušan Janjić, ilegalno „partizansko" ime: Capo.

Taj predlog Hrvatskih „intelektualaca" nije prošao; nije dobio zeleno svetlo ni na tim diskusionim skupovima, simpozijima; nijedan državni i / ili politički organ u Jugoslaviji nije neposredno o njemu odlučivao. Najkraće: predlog iz Hrvatske nije naišao na podršku, jer -prvo: Odluka o dizanju ustanka doneta je 4.jula, pa ne može nešto da se obeležava danom ustanka pre nego je doneta odluka o dizanju ustanka! I pre 22.juna 1941. u Srbiji su bili formirani partizanski odredi: Kosmajsko-posavski, Valjevski, Prvi šumadijski, Račanski (drugi šumadijski) i Čačanski. Pa niko iz Srbije nije predlagao da dani osnivanja pomenutih odreda budu proglašeni Danom ustanka u Srbiji!

U Hercegovini sredinom juna 1941. bile su prve oružane borbe Srba protiv zverstava ustaša. Pomenuo sam da je prva partizanska puška u Srbiji protiv Nemaca, okupatora, opalila 1.jula 1941. i tom prilikom borci valjevskog partizanskog odreda: Stevan Filipović, električar iz Valjeva (kasnije obešen od neprijatelja, podignutih pesnica na vešalima grma protiv fašista!) i Srećko Milićević, mlinarski radnik iz Valjeva-pod komandom sudije Andrije Savčića ubili su nekoliko Nemaca, a Nemci su u znak odmazde ubili zarobljenog partizana Savatija Stanišića, studenta prava, koji je bio u kamionu nemačkom. Budući se sve opisano desilo i dešavalo pre 4.jula, dana kada je doneta odluka o dizanju ustanka-te akcije nisu ni predlagane, pa ni usvojene kao dani, počeci ustanka u Srbiji i Hercegovini.

Drugo, Sisački odred formiran na Baniji 22/23 juna 1941. nije vodio nikakve borbe, oružane akcije. A nema ustanka dok ne opali metak,k mine, granata!

I Hrvatska je ućutala, nije više predlagala 22. jun 1941. kao Dan ustanka u Hrvatskoj. U vidu digresije: Hrvatska je posle Titove smrti, „rastakanja" Jugoslavije („rastakanja"-izraz, kvalifikativ Badinterove komisije!) donela odluku, u Saboru, da se 22. jun u Hrvatskoj obeležava kao „Dan antifašističke borbe". Ali HDZ je brisao 27. jul kao Dan ustanka u Hrvatskoj i kao državni praznik toga dana.

Službeno, Hrvatska je ćutala, ali je i jasnije podržavala pojedince iz Hrvatske koji su predlagali da se kao Dan ustanka u Hrvatskoj obeležava 8. jul, ili eventualno 14. jul. Tih dana bilo je oružanih akcija: ustaše su streljale komuniste: Ognjena Pricu, Otokara Keršovanija, Božidara Adžiju, Augusta Cesareca, Stevana Galogažu i još pet uhapšenih komunista. Noću 13/14. jula logoraši u Kerestincu pokušali su bekstvo iz koncentacionoga logora, bilo je tada i oružane borbe, ali pokušaj logoraša nije uspeo: poginulo je od ustaša 27 logoraša, a 44 su uhvaćena živa, i kasnije su svi streljani.

Ni ova ideja, predlog nisu naišli na prihvatanje, jer-tačno: bilo je tada puščanih metaka, ali njih su ispalile ustaše i pobile, postreljale toliko komunista, pa ne mogu se pucnji ustaša proglasiti danom ustanka u Hrvatskoj! Konačno, 4. jul kao Dan boraca, početak ustanka u Srbiji i Jugoslaviji, koji je praznikom proglašen zakonom donetim po hitnome postupku-ukinut je takođe po hitnom postupku, kada i praznik „29.novembar"-Drugo zasedanje AVNOJ-a, tada su ukinute i zakonske obaveze u obeležavanju dana ustanka u svim narodnim republikama. Kako bi stari rimljani rekli: Sic transit gloria mundi! Na kraju ovoga teksta još nekoliko komentara o partizanskim borbama i pobedama u Jugoslaviji, nedavnim mnogim kontradiktornostima, nedoslednostima pojedinih organa vlasti u YU, posebno u Srbiji.

U jednom ranije objavljenom prilogu u Magazinu Tabloid pomenuo sam ono što mi je Herta Haas pričala; ona je to i objavila u svojim sećanjima-mislim u „Ilustrovanoj politici": Kad su 6. aprila 1941. ona i Tito preko radija čuli da je Beograd bombardovan, da je Nemačka bez objave rata napala Jugoslaviju, Tito je skočio iz kreveta, raširio ruke i kliknuo: "Sada ću ja postati general!" A Tito je na drugom zasedanju AVNOJ-a, novembra 1943. postao maršal. Maršal Jugoslavije! I odmah su se zaorili stihovi, koje sam i ja kao mlad partizan, SKOJ-evac, pevušio: „To je nama naša borba dala/Da imamo Tita za Maršala! Posle neuspeloga nemačkoga desanta na Drvar, 25. maja 1944.godine, kojom akcijom su Nemci želeli da zarobe, unište i Tita i celi Vrhovni štab, ko je toga dana bio u pećini u Drvaru, zaorili su se stihovi: "Od nemačkih padobranaca kod Drvara/Šesta lička spasila Maršala!" Skoro je nepoznato kako je došlo do odluke da Drugo zasedanje AVNOJ-a proglasi Tita za Maršala Jugoslavije. Kakvog je značaja ta odluka imala za Titovo ponašanje , koliko je ta odluka za posledicu imala razmak Titovih diktatorskih sklonosti i postupaka.

Ukratko: zapadni saveznici-Čerčil i Ruzvelt, zaključili su sredinom 1943. godine da dva antifašistička pokreta u Jugoslaviji: partizanski pod komandom Josipa Broza Tita i četnički pod komandom Dragoljuba-Draže Mihajlovića treba da se ujedine. Oni sada vode međusobne borbe, što je loše i za njih i narode Jugoslavije i posebno je loše za njihovu borbu protiv okupatora, fašističkih sila. Za tu svoju ideju nastojali su da dobiju i Staljinov pristanak. I dobili su ga. Da li je Staljin dragovoljno prihvatio taj predlog, ili ga je prihvatio „iz nužde"-o tome se može nagađati, i zaključivati. Taj njihov predlog trebalo je zvanično da se saopšti na predstojećoj trojnoj konferenciji (Čerčil, Ruzvelt, Staljin), koja je bila planirana za kraj novembra 1943. u Teheranu, što bi katolici rekli: Urbi et orbi! Lukavi Džungašvili pitao se tada: Dobro, ujediniće se ta dva pokreta, ali ko će biti vrhovni komandant tih objedinjenih vojnih jedinica? Kako sada stvari stoje, rezonovao je Staljin, to bi bio Draža Mihajlović. Draža Mihajlović predratni je pukovnik, u ratu je unapređen u čin generala, završio je vojnu akademiju, pohađao je vojne škole i u Francuskoj: u San-Siru...Tito nema oficirskog čina, nema ni dana vojne akademije, u Austro-ugarskoj vojsci bio je narednik(feldvebel)...Znači: Draža Mihajlović.

Da bi doskočio takvome ishodu, Staljin je predložio Vrhovnome štabu NOV i POJ i Politbirou CK KPJ da na Drugom zasedanju AVNOJ-a bude usvojena odluka kojom se Josip Broz Tito imenuje za Maršala Jugoslavije!

Maršal je najviši vojni čin (digresija: Staljin je tada bio takođe Maršal, ali je kasnije ustanovljen čin „generalisimus" kao najviši vojni čin u Sovjetskoj armiji, i na tu funkciju imenovan je Staljin), prema tome Tito će, kao Maršal, postati vrhovni komandant tih ujedinjenih partizanskih i četničkih jedinica u Jugoslaviji. Tito, Vrhovni štab i Politbiro CK KPJ rado su prihvatili tu ideju, taj predlog, i na Drugom zasedanju AVNOJ-a 29. novembra 1943. godine u Jajcu, Tito je proglašen za Maršala Jugoslavije! Dva vojna pokreta nisu se tada ujedinila, ali je Tito, kako bi moji seljaci, ratnici iz Prvog svetskog rata, rekli: rado „prišio" za Maršala. Tek 12. aprila 1945. godine Kralj Petar drugi, kao vrhovni komandant „Jugoslovenske vojske u otadžbini" naredio je četnicima da se stave pod komandu Tita! Skoro nijedan četnik nije tako postupio i svi su tragično završili: streljani su u Sloveniji, kao zarobljenici Treće armije pod komandom Koste Nađa, ili su izginuli na Zelengori i drugim planinama u Bosni i Hercegovini od Druge armije, kojom je tada komandovao Koča Popović.

Ovo što sam u prethodnim pasusima napisao, koliko je meni poznato, samo je istoričar Milorad Ekmečić više usput u jednom svom tekstu pomenuo? Čuvano je kao velika državna tajna. Razume se, Ekmečić je ovaj detalj pomenuo posle Titove smrti, a ne sećam se da li je to objavljeno za života Ekmedžića istoričara, ili posle i njegove smrti.

Sa Milovanom Đilasom razgovarao sam sa 19-puta, uvek po jedan-dva sata. Razgovarali smo o brojnim domaćim, ali, i međunarodnim prilikama, dilemama, smerovima kretanja.

(Nastavak u sledećem broju)