Razaranja

Kako su ponovno divljački premalterisane freske Milana Butozana u Pančevu

ŠTA NISU UNIŠTILI VARVARI UNIŠTILI SU POPOVI

Kako se u Pančevu realizovala potpuna suprotnost izreci rimskog pesnika Horacija? Kakva je međusobna sličnost filma „Vreme čuda" i dešavanja u kapeli Sv Đorđa u Pančevu? Kada su nastale freske u njoj i ko ih je 1941. godine prekrečio? Šta se sa njima kasnije dešavalo i kako su sprečavani ispitivački radovi na njima i zbog čega su tek 2009. otkrivene dobro sačuvane freske? Kome su one nakon otkrivanja stalno smetale i kako je uoči Uskrsa 2022. rešen taj problem? Čija je kapela zapravo vlasništvo i ko ju je uzurpirao i još naplaćuje harač pri sahranama? Ko je izveo devastaciju fresaka i kako su se organizatori čitavog poduhvata međusobno upleli kao pile u kučine?

Stanislav Živkov

Stara latinska izreka Bis repetita placent koja se pripisuje rimskom pesniku Horaciju a koja u prevodu glasi „Lepe stvari se ponavljaju" kao da se još od 1931. godine u sasvim suprotnom smislu dešava u Pančevu za koje njegovi građani sa potpunim pravom kažu „Ni manjeg grada ni većeg sranja"!

U tom smislu ni najmanje ne čudi najnoviji skandal u režiji lokalnih pripadnika najveće zločinačke i kriminalne organizacije u Srbiji, odnosno popova SPC koji su pred sam Uskrs 2022. vandalski premalterisali i prekrečili otkrivene površine fresaka Milana Butozana u kapeli Sv Đorđa na starom pravoslavnom groblju. Sve u svemu izgleda da se u toj kapeli na starom pravoslavnom groblju još od 1941. godine dešava radnja jugoslovenskog igranog filma „Vreme čuda" koji je snimljen 1989. godine prema scenariju Borislava Pekića i Gorana Paskaljevića, a koji je napisan po motivima Pekićevog istoimenog romana iz 1965. Ukratko, radnja se dešava u selu Vitanija u kome nova revolucionarna vlast započinje borbu protiv narodnog običaja te pokreće proces „istjerivanja" boga i to tako što kreče freske u crkvi a one se nakon svakog pokušaja krečenja uvek vraćaju očišćene!

A upravo tako nešto se dešava i kako sada stoje stvari tek će se dešavati u Kapeli Sv Đorđa na pravoslavnom groblju u Pančevu koja je u vlasništvu grada Pančeva kao poklon znamenitog Pančevca Lazara Dragičevića čiji je to istovremeno i porodični mauzolej. Ova kapela je 1931. godine ukrašena monumentalnim freskama, koje je izradio akademski slikar Milan Butozan (1905 -1943) . Butozan je bio slikar, vajar, grafičar, književnik, likovni kritičar i pedagog, rodio se u Pančevu 1905. godine, a umro u Zagrebu 1943. godine, pod još uvek zvanično nerazjašnjenim okolnostima, prilikom saslušanja u policiji.

Ni dan danas se ne zna gde je sahranjen. Ozbiljno umetničko školovanje započinje na Kraljevskoj umetničkoj akademiji u Zagrebu, u klasi tada čuvenog profesora Joze Kljakovića, specijalizujući se za izradu fresaka a završava ga u Beogradu, na Umetničkoj školi, 1931. godine.

Umetnički opus Butozana obuhvata 2000 radova, brojne portrete, sedam ciklusa fresaka, oko 1000 grafika i najmanje 15 skulptura, izlaganih na brojnim samostalnim i grupnim izložbama u Pančevu, Beogradu, Zagrebu i inostranstvu. Njegova lična zaostavština, dnevnik i dokumentacija na oko 6000 strana čuvaju u Arhivu za likovne umetnosti HAZU u Zagrebu.

U istim tim beleškama sa srdžbom se osvrtao na one koji su o njegovom najznačajnijem i, ispostavilo se, najkontroverznijem delu - 130 kvadratnih metara fresaka u kapeli Svetog Đorđa u Pančevu, svrstanih u 28 kompozicija, govorili kao o nekanonskom, kubističkom stvaralaštvu, nedostojnom tog grada i Srpske pravoslavne crkve.

Freske o kojima govorimo Butozan je završio 1931. godine, radio je po ugovoru sa Pravoslavnom crkvenom opštinom Pančevo i o svom radu konsultovao se sa predstavnicima crkve. Kako je upozoren da neki detalji na pojedinim freskama nisu bili u skladu sa pravoslavnim verskim obredom, on je detalje ispravio i te ispravke se jasno vide posle otkrivanja sondi na zidovima kapele. Ono što su pojedini savremenici, kritičari i predstavnici crkve tumačili kao nedostojno i nekanonski, zapravo je neznanje.

Pored toga, freske su rađene u specifičnoj pompeanskoj tehnici, sa hrapavim površinama i ugrebanim crtežom. Ovakve freske razlikuju se od klasičnih vizantijskih i kao takve veoma su dragocene, jer su retke. Freske, za koje Butozanu nikada nije do kraja isplaćen honorar, tokom decenija pretrpele su brojna oštećenja. Prekrečene su dva puta tokom i posle Drugog svetskog rata, prilikom čega su neka lica na freskama i izgrebana, što je otkriveno još 1959. godine, kada su i obavljeni prvi ispitivački radovi na zidovima kapele.To, međutim, nije bio kraj, u najmanju ruku, strašnih i neodgovornih devastacija unutar zdanja kapele, pošto je prilikom radova na izolaciji vlage 2000. godine obijen kompletan enterijer do visine od dva metra. Srećom, veći deo fresaka nije tada pretrpeo dodatnu štetu, jer se glavne kompozicije nalaze u gornjoj zoni zida.

Iako se godinama nagađalo o tome ko je i zašto na ovaj način, sistematski uništavao Butozanovu umetničku zaostavštinu (Butozanov učenik Stojan Trumić pisao je o tome u novinama i stručnoj periodici) a po svaku cenu se krila činjenica da je freske prvi put prekrečio pančevački pop Svetozar Zorić pa se krivica prebacivala na nemačke vojnike koji navodno nisu hteli da tolerišu izopačenu umetnost nepodobnim, ili na nemačke okupacione vlasti koje su njegov rad smatrale „izopačenim". Prvi put su freske prekrečene 1941. a pošto je površina tzv pompejanske freske, za razliku od tradicionalne fresco tehnika, neravna i još sa jasno ugrebanim crtežom kompozicija, freske su i nakon svog „ulepšavanja" 1941. godine i dalje provirivale ispod boje a takvo stanje je postojalo do sredine sedamdesetih godina kada su najpre po prvi put zamalterisane i poravnate da bi kasnije još dva puta bile pregletovane i prebojene.

Još 2003. godine, kao deo naučno istraživačkog projekta „Milan Butozan" bili su predviđeni isptiivački radovi na freskama koji su očito mnogima zasmetali. Sredstva za izvođenje tog segmenta projekta obezbedio je pokrajinski Sekretarijat za kulturu. Međutim, izvođenje radova, kao i realizacija pojedinih segmenata projekta i štampa pripremljene monografije su sprečeni (monografija je na kraju objavljena u elektronskom obliku tek 2008. godine), a sredstva dodeljena od strane Pokrajinskog sekretarijata za kulturu volšebno su potrošena na kupovinu razdrndanog kombija!

Štaviše u leto 2004. godine, shvatajući značaj ovih fresaka, tadašnja direktorka JKP-a „Zelenilo" Mina Bačevac želela je da organizuje ispitivačke radove, što je sprečio pop Milovan Glogovac pod izgovorom da „nema šta tu da se radi kada je sve odavno ostrugano". Cirkus se nastavio u proleće i kasnu jesen 2006. godine kada je tadašnji gradonačelnik Srđan Miković zatražio da se napiše ponuda za izvođenje ispitivačkih radova u kapeli i bio je spreman da izdvoji sredstva za njihovu realizaciju, a JKP „Zelenilo" je ponovno obećalo svu potrebnu tehničku podršku, obezbeđivanje skele i organizaciju gradilišta. Oba puta Nikola Vlajić, tadašnji štetočinski direktor Zavoda za zaštitu spomenika kulture, sprečio je realizaciju posla jer to navodno nije bilo u planu rada Zavoda. Istovremeno, Nikola Vlajić je odobrio ponovno krečenje enterijera kapele u žuto.

U proleće 2007. godine Vlajić odobrava izradu novog fresko-živopisa u enterijeru kapele, za šta je starešina kapele, otac Željko, angažovao totalnog diletanta izvesnog Aleksandra Alimpića koji je inače prvenstveno birtijski muzikant koji je već oslikao neukusne slike na fasadi kapele. Prema izjavama kolega iz Zavoda, Vlajić je javno govorio da „ako se išta bude pronašlo na zidovima, to će se skinuti i staviti u gipsane ramove", čime je pokazao koliko se „razume" u problematiku prezentacije spomeničkog nasleđa kao Marica u krivi k. Čitav slučaj prijavljen je inspekciji pokrajinskog Sekretarijata za kulturu, po čijem nalogu je pokrenuta procedura za stavljanje kompleksa groblja s kapelom pod zaštitu. Za spomeničku valorizaciju kapele bili su neophodni ispitivački radovi u enterijeru.

Zavod je u proleće 2009. godine angažovao slikara-konzervatora Slađanu Dinić-Đorđević da obavi taj deo posla, a bilo je predviđeno da radovi traju 45 radnih dana. Čitavo vreme Vlajić je maksimalno otežavao njihovo izvođenje prvo uslovljavanjem da saradnik slikaru konzervatoru bude zavodski šofer Damir Prašnikar inače istoričar umetnosti. Štaviše, od sume predviđene za izvođenje radova (100.000 dinara) Vlajić je nenamenski potrošio 30.000 dinara kako bi isplatio honorar Prašnikaru koji je nakon ukupno pola sata rada mrtav hladan napustio objekat i otišao na neplaćeno odsustvo, na koje kao radnik na određeno vreme uopšte nije imao pravo a rešenje je napisao Vlajićev saradnik Nebojša Borković. Na ovaj način koleginici Dinić-Đorđević izvođenje radova veoma je otežano pre svega zbog činjenice da su se svakodnevno vršile sahrane, tako da se moglo raditi samo po podne i uveče, kao i subotom i nedeljom, a slikar konzervator Slađana Dinić-Đorđević je posao izvodila zahvaljujući pomoći kolega entuzijasta koji su svakodnevno dolazili i pomagali kako bi se radovi mogli normalno odvijati, pa se čak dešavalo da ekipa ostane zaključana u kapeli. Svi saradnici radili su bez honorara, dok je Prašnikaru protivzakonito isplaćen honorar sa kojim je u banji sa svojom ženom rešavao probleme sopstvene neplodnosti! Istraživanje je prekinuto naprasno jer je Vlajić dodatno minirao radove tako što je skelu umesto prvobitno dogovorenih 45 radnih dana, obezbedio za period od svega 40 kalendarskih dana!

Nakon izvođenja ispitivačkih radova, ustanovljeno je postojanje dobro očuvanih fresko-kompozicija, zbog čijeg kvaliteta se kapela sv. Đorđa slobodno može nazvati pančevačkom Sikstinskom kapelom, a po svojim likovnim kvalitetima Butozanov fresko-živopis daleko je vredniji od živopisa u drugim pančevačkim crkvama, a ujedno predstavlja i najvredniji istorijski sloj u samoj kapeli. Tokom istraživanja je otkriveno više posledica vandalizma i primitivizma.

Naime, nakon što su 1941. godine prvi put prekrečene, freske su, zahvaljujući svojoj teksturi i crtežu, i dalje bile delimično vidljive, pa su zato početkom šezdesetih godina bile pregletovane slojem cementnog maltera kako bi bile „ulepšane" i sasvim skrivene od pogleda. Pre tog gletovanja neko je pojedina lica na zidnim slikama i izgrebao, ali zahvaljujući sačuvanim fotografijama, predlošcima i urezanom crtežu, ispostavilo se da je moguće restaurirati freske.

Međutim, umesto da Zavod napravi plan za kompletno čišćenje i restauraciju svih fresko-kompozicija, Vlajić je izjavio da „ne zna da li će radovi biti nastavljeni jer to zavisi od stava crkve", čime je direktno kršio Zakon o kulturnim dobrima jer je za zaštitu spomeničkog nasleđa nadležna jedino Služba zaštite, a ne bilo ko drugi, pa bila to i neka konfesija, a u krajnoj liniji, pre svega zbog toga što je Srbija sekularna, a ne teokratska država, a najlepše u svemu je činjenica da kapela Sv Đorđa uopšte nije u vlasništvu SPC.

Naime, kapelu je kao svoju porodičnu zadužbinu sagradio i poklonio gradu znameniti pančevac Lazar Dragičević i stoga je ona, kao i čitavo staro pravoslavno groblje u državnom vlasništvu. Uvidom u elektronsku bazu podataka Katastra Srbije ustanovljeno je sledeće stanje: Kapela i čitavo groblje nalaze se na katastarskoj parceli 2799/1 K.O Pančevo koja je po karakteru gradsko građevinsko zemljište u javnoj svojini sa udelom 1/1 u korist Grada Pančeva. Na istoj parceli pod delom 1 nalazi se objekat površine 95 kavdratnih metara na adresi Ružina 6B koji se vodi kao zgrada komunalnih delatnosti - kapela a kao imalac objekta vodi se grad Pančevo te da je objekat u javnoj svojini.

Stoga se postavlja pitanje sa kojim pravom su lokalni popovi sebi dali za pravo da se uopšte petljaju u uređenje spomenika kulture i to još u javnom vlasništvu gde čak nemaju ni pravo korišćenja??? Očito je da popuzgarama ni najmanje nije zasmetala činjenica da je nakon izvršenih ispitivačkih radova odlukom Vlade Srbije još pre 12 godina a na osnovu člana 47. stav 1. Zakona o kulturnim dobrima („Službeni glasnik RS", broj 71/94) i člana 43. stav 1. Zakona o Vladi („Službeni glasnik RS", br. 55/05, 71/05 - ispravka, 101/07 i 65/08), doneta sledeća odluka Vlade Srbije koja je dana 22.4.2010. donela odluku o utvrđivanju kapele Svetog Georgija na pravoslavnom groblju u Pančevu za spomenik kulture u kojoj piše sledeće:

Kapela Svetog Georgija na pravoslavnom groblju u Pančevu sa pokretnim stvarima u njoj koje su od posebnog kulturnog i istorijskog značaja utvrđuje se za spomenik kulture. 2. Kapela Svetog Georgija na pravoslavnom groblju u Pančevu sa pokretnim stvarima u njoj koje su od posebnog kulturnog i istorijskog značaja (u daljem tekstu: spomenik kulture) nalazi se na teritoriji grada Pančeva, u Pančevu, u Ružinoj ulici broj 7, na pravoslavnom groblju, na katastarskoj parceli broj 2799, KO Pančevo, u državnoj svojini. Spomenik kulture je zadužbina Lazara i Marije Dragičević, izgrađena 1868. godine.

Današnji izgled dobila je 1874. godine, kada je izgrađen toranj. Spomenik kulture je jednobrodna građevina sa polukružnom apsidom i zvonikom. Prostor je izdeljen na tri traveja koji su na fasadi naznačeni dorskim pilastrima sa bazom. Prozori na apsidi i bočnim zidovima lučno su zasvedeni. Između krovnog venca i gejzona na bočnim fasadama nalazi se friz slepih prozora. Zapadna fasada kapele vertikalno je raščlanjena dorskim pilastrima sa dekorativnom plitkom rustikom. Na bočnim stranama pročelja, u plitkim, lučno zasvedenim nišama naslikani su likovi Sv. arhanđela Gavrila i Sv. arhanđela Mihajla.

Iznad zapadne fasade diže se jednospratni zvonik sa malim kubetom i četiri polukružno zasvedena prozora. Unutrašnjost kapele podeljena je na pripratu, iznad koje se uzdiže hor, naos sa niskim ikonostasom i oltarski prostor. Ikonostas je drvena pregrada sa carskim i bočnim dverima izvedenim u duborezu i pozlati. Prestone ikone za oltarsku pregradu delo su slikara Konstantina Pantelića. Unutrašnjost hrama, 1931. godine, oslikao je poznati pančevački slikar Milan Butozan (1905-1943).

Ovaj fresko ansambl bio je sastavljen od 28 kompozicija na 130 m2. Prijem tih slikarskih radova izvršila je komisija u kojoj su bili ugledni stvaraoci Toma Rosandić i Milo Milunović. Međutim, za vreme Drugog svetskog rata ove zidne slike, ocenjivane i ranije kao neprikladne za crkvenu ikonografiju, prekrečene su i zatim pokrivene slojem maltera. Nedavnim konzervatorskim istraživanjima otkriveni su delovi pojedinih Butozanovih kompozicija.

Iznad portala postavljena je mermerna ploča sa natpisom o ktitoru na crkvenoslovenskom. Na spoljnoj strani oltarske apside nalaze se natpisi sa godinama rođenja i smrti članova porodice Dragičević koji su, do danas, sahranjeni u kripti kapele. Spomenik kulture je značajan primer sakralnih građevina manjih dimenzija i jedan je od retkih pomena na građansku porodicu Dragičević, koja je tokom 19. veka imala značajnu ulogu u privrednom i kulturnom životu Pančeva. 3. Zaštićena okolina spomenika kulture obuhvata katastarske parcele br. 2799 i 2800, KO Pančevo, u državnoj svojini. 4. Utvrđuju se sledeće mere zaštite spomenika kulture: 1) očuvanje izvornog izgleda spoljašnje arhitekture i enterijera, horizontalnog i vertikalnog gabarita, oblika i nagiba krova, svih konstruktivnih i dekorativnih elemenata, originalnih materijala, funkcionalnih karakteristika i originalnih natpisa; 2) praćenje stanja i održavanje konstruktivno-statičkog sistema, krovnog pokrivača, svih fasada, enterijera i instalacija; 3) zadržavanje sakralne funkcije; 4) paljenje sveća isključivo na mestu koje odredi nadležni zavod za zaštitu spomenika kulture; 5) zabrana radova koji mogu ugroziti njegovu statičku bezbednost; 6) saniranje temelja od vlage; 7) rekonstruisanje svih instalacija, postavljanje i održavanje adekvatne unutrašnje i spoljne rasvete; 8) postavljanje gromobranskih uređaja; 9) postavljanje protivpožarnog hidranta i uređaja za zaštitu od požara; 10) usklađivanje natpisa sa kompozicijama fasada.

Takođe se utvrđuju sledeće mere zaštite zaštićene okoline spomenika kulture: 1) urbanističko, komunalno i hortikulturno opremanje, uređenje i održavanje. Staze rešiti popločavanjem opekarskim ili betonskim elementima; 2) obnova dotrajalih i oštećenih delova ulične ograde prema postojećoj zidanoj ogradi. Deo ograde prema Ulici braće Jovanović uraditi u svemu identično sa ostalim zidanim delovima postojeće ograde; 3) izgradnja javnog sanitarnog čvora i postavljanje kontejnera za smeće; 4) zabrana gradnje objekata koji bi ugrožavali vidljivost i pristupačnost spomenika kulture; 5) zabrana skladištenja materijala i stvaranje deponija. 6) Spisak pokretnih dobara od posebnog kulturnog i istorijskog značaja koja se nalaze u kapeli Svetog Georgija na pravoslavnom groblju u Pančevu čini sastavni deo ove odluke i čuva se u kapeli Svetog Georgija na pravoslavnom groblju u Pančevu. Odluku je potpisao tadašnji premijer Vlade Srbije Ivica Dačić, a odluka je objavljena u „Službenom glasniku Republike Srbije"u broj 29 od 2. maja 2010.

Na žalost od tada se nije desilo apsolutno ništa pošto se i pored izrađenog elaborata nikada nije pristupilo nastavku radova na otkrivanju fresaka i njihovoj prezentaciji, ali su se zato dešavale neke druge stvari koje nikome ne služe na čast, pa su tako u više navrata sa otvorenih lukova hora na zapadnoj strani prolivane nepoznate tečnosti preko očišćenog dela freske Krštenje na Jordanu o čemu je blagovremeno obaveštavan Zavod za zaštitu spomenika kulture Pančevo nakon čega su stručnjaci Zavoda redovno izlazili na lice mesta i zapisnički registrovali devastaciju do tada otkrivenih fresaka. Iako je odlukom Ministarstva naloženo da Zavod da uslove za smeštaj palionika za sveće na osnovu koje je izrađen novi palionik ispred kapele, nikada iz enterijera kapele nije izbačen palionik u severozapadnom uglu koji je poput loše projektovanog krematorijuma godinama kadio i čađavio kompletan enterijer kapela uključujući tu i otkrivene površine fresaka.

Praktično od otvaranja sondi u kapeli Sv Đorđa neprestano je vršen pritisak na struku zaštite spomenika kulture kako bi se sprečili svi dalji radovi i po svaku cenu dokazalo da su otkrivene freske bezvredne i da ih treba ponovo premalterisati pa se tako više puta dešavalo nakon sahrane da neko od popova, prvenstveno izvesni pop Slađan Tubić presreće i zaustavlja službenike Zavoda za zaštitu spomenika kulture i ispituje ih dokle će biti otvorene sonde sa otkrivenim freskama tvrdeći da mu smetaju iz čega se jasno videlo da je vrlo raspoložen da sve prekreči. Na njegovu veliku žalost uvek je dobijao odgovor da od krečenja nema ništa i da se čeka novac za nastavak radova na prezentaciji.

Ovo se intenziviralo od kraja aprila 2020. godine kada je Tubić zbog nepoznatih zasluga postao starešina Uspenske crkve u Pančevu stekavši time navodno veći autoritet. U međuvremenu je opet po krajnje čudnim kriterijumima u istoj crkkvenoj opštini osvanuo izvesni pop Rajko Vujin koji je prema podacima objavljenim na sajtu imao zaista impresivni pedigre pošto je više nego očito da je za nepoznate zasluge maltene kao početnik nagrađen najvećom pančevačkom parohijom.

Događaji koji su sledeli samo su dokazali da se uveliko pirpremala udarnička akcija za malterisanje fresaka za šta je pomno odabran odgovarajući trenutak pošto je zbog odlaska u penziju Zavod ostao bez konzervatora-savetnika nadležnog za sakralnu baštinu u južnom Banatu čime je široko bio otvoren put za popovsko bezakonje i nasilje nad spomenicima kulture što je inače zaštitni znak južnobanatskog vladike Nikanora koji je za vreme svog vladikovanja načinio veću štetu na spomenicima južnog Banata nego prvi i drugi svetski rat zajedno Elem, nemili događaji na pančevačkom Starom pravoslavnom groblju započeti su desetak dana pred Uskrs 2022. kada su se popovi sa radnicima naprosto zabarikadirali u kapeli, zabranivši svakome ulaz, a sve sahrane obavljane su ispred zatvorenih vrata kapele što je izazvalo ogorčenje kod porodica pokojnika.

Kada je kapela napokon posle Uskrsa napokon otvorena ispostavilo se da su površine fresaka premalterisane, te da je ceo enterijer prekrečen i prefarban u oker boju najsličniju boji guščijeg govna dok je plafon obojen u drečavo plavu boju. Brojni ljubitelji umetnosti u Pančevu bili su šokirani, a bruka je krenula da se širi gradom, a takođe je obavešten i ovaj autor koji je o svemu dana 11. maja 2022. godine opširnim dopisom obavestio direktorku Zavoda za zaštitu spomenika kulture Pančevo.

Istog tog dana potpisani je prisustvovao nemilim scenama ispred ulaza u kapelu gde je nepoznata osoba ženskog pola sprečavala ulazak u kapelu pošto je tako navodno naredio pop Slađan a takođe se saznalo i to da popovi dodatno harače i kradu prilikom sahrana i to tako što za svaku sahranu, pored uobičajene crkvene tarife naplačuju još po 1.000 dinara za korišćenje kapele koja uopšte nije u crkvenom vlasništvu već u gradskom pa se stoga opravdano postavlja pitanje u čiji džep ide ovaj novac.

Nešto kasnije se ispostavilo da se u crkvenoj opštini očito nisu najbolje snašli pa je tako pop Rajko Vulin mrtav hladan slagao kako on nije zamalterisao freske već je navodno to zatekao odranije čime je sam sebi skočio u usta pošto su učesnici poslednjih sahrana pred zatvaranje kapele posvedočili da su freske još tada bile vidljive.

Jedno je sigurno - bilo ko da je „autor" ovih „radova", rezultat je poražavajući po umetnost i njene kulturološke vrednosti tim pre pošto je zbog kvaliteta svog slikarstva kapela Sv Đorđa svojevrsna Pančevačka „sikstinska kapela" i vrednost dela na njenim zidovima je neprocenjiva zbog čega je, pored ostalog u krajnjoj liniji i proglašena nepokretnim kulturnim dobrom! Na kraju se postavlja pitanje osnovno pitanje da li je Republika Srbija sekularna ili verska država pošto je očito da je crkva samu sebe stavila iznad zakona i kako je krenulo ni najmanje neće čuditi ponašanje u najmanju ruku ravno nekakvoj pravoslavnoj talibanskoj džamahiriji.

Na redu je sada služba zaštite spomenika kulture da preduzme sve potrebne mere pre svega kako bi se sprečilo svako dalje slično ponašanje te da nađe pare i izvrši ne samo čišćenje jednom već očišćenih pa premalterisanih fresaka, već kompletnog enterijera kapele, te da izvrši definitivnu prezentaciju svih sačuvanih fresaka. A za svaki slučaj o svemu ovome pismeno su obavešteni redom ministarka kulture Maja Gojković, njen savetnik Zoran Vapa, pomoćnica za kulturnu baštinu Danijela Vlanušić, te direktori Republičkog i Pokrajinskog zavoda pa će biti jako zanimljivo videti šta će se dalje dešavati. A što se pančevačkih popova tiče, očito je da su malterišući freske izigravali Živku Ministarku i primenjivali njeno čuveno geslo "samo da se slegne ovo malo bruke" pri čemu su se grdno prešli pa su dobili skandal i to monumentalan. Uostalom spram sveca i tropar!