Razaranje

Sirmijum, arheološko nalazište ispod bačvi sa pivom

 

Otkopali Carsku palatu da bi otvorili birtiju

 

Prezentacija Sirmijuma je napredovala jer je u poslednje vreme novitet i zaštitni znak u turističkoj i kulturnoj ponudi Sremske Mitrovice postao turbo folk i lumperaj u Carskoj palati!

 

Stanislav Živkov

 

Današnja Sremska Mitrovica ispod svojih ulica i kuća krije tragove nekada raskošnog i moćnog rimskog grada Sirmijuma. Njegova istorija može da se prati od vremena Avgustovog pohoda na Ilirik (35-33. p.n.e), pa sve do 582. godine kada grad pada pod avarsku vlast. Od nastanka kolonije, pa sve do kraja IV veka, istorijski izvori pominju Sirmijum kao povremeno boravište mnogih rimskih careva. Grad doživljava najveći procvat krajem III i tokom IV veka, kada postaje prestonica Rimskog carstva i povremeno sedište rimskih imperatora. Prilikom arheoloških istraživanja Sirmijuma, pored Carske palate sa rimskim cirkusom, otkrivene su i druge monumentalne javne građevine kao što su tzv. Licinijeve terme, žitnica, trgovačke i zanatske četvrti. Pronađene su luksuzne gradske vile, ali i višespratne stambene zgrade. Grad je bio zaštićen moćnim bedemima, a snabdevao se vodom preko akvadukta s izvora fruškogorskog potoka Vranjaša. Poznati rimski pisac iz IV veka Amijan Marcelin naziva ga slavnom i mnogoljudnom majkom gradova.

 

Čemu služi zaštita

 

Prva sistematska arheološka istraživanja Sirmijuma počela su 1957. godine, sa Carskom palatom. Lokalitet je otkriven prilikom pripreme terena za izgradnju stambene zgrade. Radovi su najpre zaustavljeni privremeno, a zatim trajno kada su otkriveni masivni zidovi, ostaci grejnog sistema i podni mozaici. Otkriće rimskog cirkusa u neposrednoj blizini palate pružilo je presudne argumente da se objekat identifikuje kao carska palata.

Carske palate u rimsko doba imale su službeni prostor za obavljanje carskih dužnosti, a i privatne prostorije za stanovanje cara i njegove porodice. Na lokalitetu danas može da se vidi samo jedan deo imperijalnog kompleksa. Prezentovani zidovi i podovi u većem delu predstavljaju stambeni deo palate. O luksuznoj unutrašnjoj dekoraciji svedoče fragmenti fresaka, podovi u mozaiku, arhitektonska dekoracija od raznovrsnog kamena koji je dopreman sa raznih strana sveta: iz Egipta, Male Azije, Grčke, Italije... Instalacije za zagrevanje toplim vazduhom otkrivene su ispod skoro svakog poda prostorija palate. Do ovog trenutka bi sve naizgled bilo u redu, međutim, čitav projekat natkrivanja Carske palate koji je izvikan kao prvi sistematski program zaštite i prezentacije antičkog lokaliteta u Sirmijumu predstavlja prvorazrednu devastaciju kapitalnog spomenika kulture! Naime, koncepcija rešenja objekta za natkrivanje koja je proizašla iz namere da se natkrije celokupan prostor nalazišta, približne površine od 2.680 kvm definitivno je onemogućila dalju zaštitu i prezentaciju ovog značajnog kompleksa. Čitav poduhvat je idealan primer totalnog diletantizma, jer je od svih mogućih rešenja odabrano ono najgore.

Naime, po svaku cenu se htelo ograničavanje istraživanja kompleksa za koji se uopšte ne zna kuda se sve prostire. Umesto da je kompletan saobraćaj sa dve okolne ulice makar privremeno uklonjen kako bi se maksimalno proširio iskop, najvažnije je bilo sačuvati postojeće rešenje saobraćaja, čime je u samom startu kompleks osakaćen. Iza čitave ove katastrofe stoji zavod za urnisanje spomenika kulture u Sremskoj Mitrovici i njegov direktor Ljubiša Šulaja, koji je od arhitekata Adrijane Škorić i Ivana Filipovića naručio projekat natkrivanja Carske palate prema somnabulnim idejama Zavoda. Osim što je diletantski urađeno urbanističko rešenje zone iskopavanja lokaliteta, kada su u pitanju zidovi rimske palate prilikom realizacije objekta načinjena je ogromna šteta. Naime, kako je nivo palate najmanje pet metara niži od današnjeg nivoa terena, a lokalitet je sa dve strane okružen ulicama, odlučeno je da se ne rade eskarpe odnosno zakošene površine terena, već je čitava površina arheološkog iskopa ograđena armirano-betonskim bedemom koji, navodno, podupire okolne ulice na višem nivou terena. Prilikom gradnje ovog potpornog armirano-betonskog bedema ojačanog stubovima naprosto su presečeni zidovi palate, pri čemu su nepotrebno uništeni čitavi kubici originalnih rimskih zidova, a iskop za temelje potpornog bedema sišao je još dublje i presekao arheološki neispitane slojeve. Inače, armirano-betonski bedem je odmaknut od ulica i za nekoliko metara, a čitav taj kanjon između bedema i neistraženog terena dodatno je zatrpan šleperima šodera! Do same gradnje zaštitne konstrukcije sa centrom za posetioce na tri nivoa, koji je u skladu sa tradicijom srpskog jezika nazvan vizitorskim centrom, lokalitet je godinama stajao razvaljen, a objekti su bili nekonzervirani i izloženi daljem propadanju. O tome kolika je bila nebriga za sam lokalitet najbolje svedoči činjenica da su po njemu bile razbacane čitave gomile vrednih arhitektonskih fragmenata - stubova, baza, kapitela, kvadrati odvaljenih i polomljenih ploča od retkih i skupih vrsta ukrasnog kamena iz Egipta, Grčke i Sirije, koje nikome nije palo na pamet da prebaci u neki depo, kao i desetine kamenih stubića grejnog sistema rimske palate!

 

Kako promašiti palatu

 

Inače, prilikom arheoloških istraživanja na Carskoj palati pronađeno je oko 350 kvm očuvanih mozaičkih površina koje pripadaju različitim građevinskim fazama palate. Najviše su zastupljeni geometrijski višebojni mozaici koji su karakteristični za period kasnog Rimskog carstva. Prema podacima sa zvaničnog sajta palate, vidi se da su ovi mozaici rađeni u zapadnom stilu i imaju paralelu sa mozaicima iz Dioklecijanove palate u Splitu, iz čega proizlazi da su autori teksta pronašli novi, u nauci još nepoznati stil izrade rimskih mozaika! Drugi lingvistički biser srpskog jezika na ovom sajtu je i tvrdnja da su mozaici iz palacijalnog kompleksa svakako najlepši primerci ove vrste koji su pronađeni u Sirmijumu, što samo po sebi ni najmanje nije sporno osim pravog srpskog naziva palacijalni kompleks. Nažalost, najveći deo otkrivenih mozaika danas se uopšte ne može videti jer nisu konzervirani iz prostog razloga što su konzervatori tražili tričavih milion dinara za konzervaciju jednog jedinog kvadrata mozaika, što znači da bi trebalo platiti 300 miliona za konzervaciju svih mozaika!

Inače, kada se uđe u vizitorski centar, koji ima tri nivoa, na gornjem nivou se nailazi na galeriju, dok se u prizemlju nalazi ulazna platforma - prostori za prijem posetilaca sa suvenirnicom i kafeom. Postavljanjem staza omogućen je pristup posetilaca na donji nivo - nivo samog lokaliteta. Izgradnju ovog kompleksa zajedno su finansirali Ministarstvo za kulturu, Ministarstvo za ekonomiju i regionalni razvoj i grad Sremska Mitrovica. Ispostavilo se da je straćeno 300 miliona dinara da bi se trajno zaštitilo 300 kvadratnih metara mozaika i na stotine kubika temelja da bi na kraju u kompleksu radila - birtija!

Inače, mnogi stranci su promašili Carski palatu, jer su mislili da je kafić, a kada je ovaj novinar sam otišao tamo, zatekao je pola kvadrata vidljivih mozaika od pronađenih nekoliko stotina, zatim traljave postere s objašnjenjima štampanim sitnim slovima koja su nalepljena selotejpom na zid do koga se ne može prići i pročitati. Naravno, tu je i stepenik od 40 cm, tako da sa rampe morate da "uskočite" u palatu. Kada bi se sve to i sredilo, lokalitet Carske palate možda bi se mogao održavati od prihoda od posetilaca. Sve u svemu, uloženo je mnogo para, i na kraju kada je prezentovanu građevinu bilo potrebno približiti posetiocu tu se stalo. Lokalitet na Žitnom trgu, gde se ulaz ne plaća, daleko bolje je prezentovan i manje je zbunjujući nego Carska palata u čijem  je prvom planu kafić! Ali sve to je bolje od sudbine zabetonirane bazilike. Prezentacija Sirmijuma je napredovala jer je u poslednje vreme novitet i zaštitni znak u turističkoj i kulturnoj ponudi Sremske Mitrovice postao turbo folk i lumperaj u Carskoj palati!

 

Ko još čita peticije

 Naime, pre nekoliko nedelja stanari zgrada u blizini vizitorskog centra u Sremskoj Mitrovici poslali su peticiju gradskim vlastima žaleći se na buku u kafiću u Carskoj palati, gde narodnjaci trešte do zore. Dok se Mitrovčani pitaju kako je zaštićeno kulturno dobro antičkog Sirmijuma postalo mesto za jeftine terevenke, iz zavoda za urnisanje spomenika poručuju da je to bio jedini način da se plate troškovi održavanja palate. Pre godinu dana otvoren je kafić u Carskoj palati i do dočeka Nove godine nije bilo nikakvih problema. Od tada, vikendom i praznicima, od muzike ne može da se spava. Novokomponovana muzika trešti do kasno u noć, a od buke se tresu prozori na okolnim zgradama! S druge strane, stanari Pivarske ulice uputili su prijavu komunalnoj inspekciji i inspekciji za zaštitu životne sredine, a sa nemilim dešavanjima upoznali su i Ministarstvo kulture i Ministarstvo unutrašnjih poslova. Žitelji tog dela grada tvrde da su se za pomoć nekoliko puta obraćali i mitrovačkoj policiji, ali im niko nije pomogao. Naime, u nekoliko navrata pozivana je policija oko dva posle ponoći, ali kada je objašnjeno o čemu je reč, dežurni je spustio slušalicu. Posle je došla i patrola, policajac je izašao iz kola, rukovao se s nekim ispred birtije i otišao. Kada su oko pet ujutru, nakon terevenke gosti počeli da izlaze, stanari su s prozora pitali vlasnika dokle će biti maltretirani, a on im je odgovorio da će raditi dokle hoće! Mitrovčani ne mogu da se načude ko je dozvolio otvaranje kafića u zaštićenom spomeniku kulture nulte kategorije u rezidenciji rimskih careva.

Doduše, u vizitorskom centru Carske palate, u čiju je izgradnju uloženo 300 miliona državnog novca, postoji kafić za turiste koji radi od devet do 17 sati. Ali gosti koji noću stvaraju buku i galamu nisu turisti već creme de la creme sremskomitrovačkog društveno-političkog života. Iako u Gradskoj upravi za urbanizam kažu da je propisano da radnim danima ugostiteljski objekti mogu da rade od sedam do 23, a leti od sedam do 24, nikome ni najmanje ne smeta što lumperajke u Carskoj palati traju do zore! Čini se da se uveliko primenjuje pančevačka praksa da funkcija čuva baštinu, a o tome da je to i stav mitrovačkog Zavoda najbolje svedoči činjenica da su Mitrovčani inače imali jedinstvenu priliku da vide slike sa Fejsbuka na kojima opštinski čelnici u društvu Ljubiše Šulaje, direktora zavoda za urnisanje spomenika kulture, proslavljaju Novu godinu u Carskoj palati. Šulaja se čak pohvalio da je vlasnik kafića po ugovoru obavezan da za održavanje palate plaća više od 100.000 dinara mesečno. Prema komentarima Blica od 18. septembra 2007, saznali smo da je Ljubiša Šulaja nekada bio kadar Jula, a danas DSS-a! Inače, kako su odmicali radovi na Carskoj palati, tako se i njegovo privatno domaćinstvo širilo! Kuća koju poseduje u Laćarku je poprimila novi izgled i za divno čudo izvođači radova su isti oni koji izvode radove na iskopinama!

Očigledno je da se užirena mitrovačka bratija osilila. Dok narod trpi silovaće ga bahati. Policija je očito korumpirana, direktori i sudije se postavljaju po partijskoj preporuci... Radi ko šta hoće. Ceo sistem je truo i zreo za dubinsko čišćenje. Jasno je da je Mitrovica uništena po svakom pitanju, a o kulturi da i ne govorimo. Niko ne zna ko su vlasnici kafića. Mitrovčani sigurno nisu!

Ništa novo za Mitrovicu u kojoj je policija u sprezi s vlasnicima kafića, čak pojedinci van radnog vremena rade kao obezbeđenje u tim istim problematičnim lokalima, i to svi znaju. Možete prijavljivati "narušavanje javnog reda i mira" danima, a oni će reagovati na jednu od deset prijava, doći do objekta i rukovati se sa dotičnom osobom iz lokala, malo popričati, popiti pićence i vratiti se u zgradu MUP ili ko zna gde, a prijavu nikada neće poslati opštinskoj inspekciji kako bi oni mogli da reaguju. Sve u svemu, u Mitrovici su korumpirani uglavnom svi koji treba da pomognu građanima u ovim i sličnim situacijama. Ništa više nije iznenađujuće. Kad pogledamo ko sedi u gradskim foteljama, sve je jasno. Ko kroji kulturu u gradu više godina, i koja je to struktura ljudi, to još više objašnjava! Peticije ništa ne znače, jer ih niko i ne pogleda.

 

Zatrpavanje otkopanog

 

Samovolja i bahatost su na svakom koraku o čemu najbolje svedoči primer rušenja stare pivare, osnovane daleke 1830. godine, a sve zbog gradnje tržnog centra! Iako je pored iskopan samo manji deo kompleksa Carske palate, nikome u Mitrovici nije palo na pamet da Skupština opštine sama otkupi monumentalni kompleks stare pivare te je Beogradska industrija piva za svega 300.000 eura prodala kompleks ukupne površine 12.240 kvadrata eminentnom ugledniku, inače uticajnom članu tamošnjeg Rotari kluba i na taj način je učinjena dvostruka šteta: onemogućeno je svako dalje arheološko istraživanje ovog značajnog lokaliteta, a istovremeno je i omogućeno rušenje značajnog spomenika industrijske baštine uz svesrdan blagoslov tamošnjeg zavoda za urnisanje spomenika kome je novi vlasnik, firma SAGE iz Sremske Mitrovice, uputio zahtev za rušenje stare zgrade, koja pak prema navodima direktora Zavoda kulture Ljubiše Šulaje slučajno nije imala dovoljno elemenata da bude proglašen za kulturno dobro, te je izdata dozvola za njegovo rušenje!

Inače, već nekoliko godina politika zavoda za urnisanje spomenika kulture u Sremskoj Mitrovici je politika nevršenja arheološkog nadzora prilikom iskopa temeljnih rupa, tako da se u više navrata dešavalo da se preko noći iskopane zidine, mozaici i freske odmah zalivaju betonom kako bi se onemogućilo zaustavljanje radova radi arheološkog nadzora. Stručnjaci Zavoda smatraju da je to najbolji način njihove zaštite. Čak ni urgencije Arheološkog instituta koji već decenijama sa Francuskom školom istražuje Sirmijum ostaju bez ikakvog efekta, jer je očigledno da se u Mitrovici primenjuje dogovorni sistem: Ja tebi grofe, ti meni vojvodo. O pravom stanju lokaliteta i baštine uopšte najbolje govori činjenica da u Sremskoj Mitrovici počinje zatrpavanje već otkopanih arheoloških lokaliteta kako bi se makar na taj način zaštitili od propadanja, čime će biti stavljena tačka na izuzetno tešku situaciju u kojoj se našao Republički zavod za zaštitu spomenika kulture, koji je u nemogućnosti da ove vredne iskopine sačuva od zuba vremena. O tome da je pod izgovorom zaštite najlakše nešto zatrpati javno je govorio i direktor mitrovačkog zavoda za urnisanje spomenika kulture Ljubiša Šulaja, koji je najavio zatrpavanje više lokaliteta u centru grada Vile urbane, Licinijevih termi i žitnica, koje se, takođe, nalaze u najužem gradskom jezgru, pošto će se konzervacijom zatrpavanjem, deo prebogatog arheološkog nasleđa s početka naše ere sačuvati za neke nove generacije jer u sadašnjoj besparici država nema sredstava da adekvatno zaštiti nalazišta, i da im obezbedi adekvatnu prezentaciju, ali iako nema novca za adekvatno održavanje lokaliteta, zatrpavanje iziskuje prema tvrđenju Šulaje značajna finansijska sredstva u visini od više miliona dinara.

 

 

 

 

 

Žabe se naselile u hramu

 

O tome da se na području delokruga mitrovačkog zavoda za urnisanje spomenika kulture baš svašta dešava najbolje svedoči sledeći primer. U nedavnom zemljotresu koji je zahvatio kraljevačku oblast odlomili su se i delovi bogatog ikonostasa Pravoslavne crkve u Šašincima iz 18. veka. Iako je ovaj sremski spomenik kulture od velikog značaja, crkva je zbog nebrige države odranije sklona padu. A sudeći po izgledu, nimalo ne podseća na spomenik kulture od velikog značaja. Bogosluženje se održava uz prisustvo hora žaba, kojih je crkva od vlage puna. Za kompletnu sanaciju krova, fasade i ikonostasa treba izdvojiti 20 miliona, koje meštani, i pored dobre volje, bez pomoći opštinskih, pokrajinskih i republičkih vlasti ne mogu da obezbede.

- Šašinčani su ponosni na svoju crkvu Silaska svetog duha na apostole, podignutu 1769. godine, koja je kroz istoriju pretrpela ogromna oštećenja. Nekada je ovo bilo bogato selo, ali kako se država odnosi prema seljacima, tako joj se i vraća. Otišli mladi u gradove, u selu živi oko 2.000 meštana - kaže Jovan Nedeljković, bivši i sadašnji predsednik seoskog odbora za obnovu crkve i u nekoliko navrata predsednik MZ Šašinci. Ranije, kada se moglo, Šašinčani su rado davali velike dobrovoljne priloge za obnovu crkve, ali sada je to nemoguće iako je danas pomoć crkvi najneophodnija. Pre 13 godina meštani su prikupili 1,3 miliona dinara za obnovu ikonostasa i moleraj enterijera. Za obnovu crkvenog tornja, potpuno uništenog u Drugom svetskom ratu, 2002. godine ponovo su sami skupili 1,3 miliona dinara, uz još 240.000 od Ministarstva vera i 30.000 od opštine, i to je bilo sve.

- Usled vlage crkva svakim danom tone, krov prokišnjava, temelji i enterijer propadaju, a građa truli. Sva sreća pa pre desetak dana, kada je zemlja podrhtavala, nije bilo službe, inače je neko mogao u crkvi i poginuti, jer se komad vrednog ikonostasa odvalio. Žabe su se namnožile i u drvenim klupama za vernike - kaže prota Duško Marijanović, ogorčen na opštinare koji "sportskim društvima dele pare po političkoj liniji, dok za kulturu nemaju". Zahtevi za obnovu crkve upućeni su na adrese svih relevantnih pokrajinskih i republičkih institucija i ministarstava, čije su komisije nekoliko puta izlazile na teren i obilazile objekat, ali se dalje od zapisnika i obećanja nije odmaklo.

 

 

 

 

 

U šta odoše pare

 

Već duže vreme u mitrovičkoj javnosti s razlogom se postavlja pitanje: Kuda ide novac izdvojen za razvoj turizma u Sremskoj Mitrovici, jer, osim bilborda na ulazu u grad i na autobuskim stajalištima sa natpisima dobrodošlice u carski grad Sirmijum "ništa drugo se i ne vidi". Korak dalje otišao je šef odborničke grupe radikala Duško Nikolić, zapitavši na jednoj sednici Skupštine opštine kuda su otišle pare od 12.000 posetilaca Carske palate? Pokazalo se da je u pitanju krajnje netransparentno trošenje novca iz budžeta, zbog čega je opozicija žestoko napala Turističku organizaciju Sremske Mitrovice, kojoj je za ovu godinu namenjeno čak osam miliona dinara. Nikome nije jasno za šta je prošle godine utrošeno šest miliona, koje je Turistička organizacija grada dobila iz budžeta. Poreski obveznici imaju pravo da znaju gde ide njihov novac - rekao je Nikolić. Turističkoj organizaciji je za 2011. godinu namenjeno osam miliona, a najveću pažnju pobudila je stavka koja se odnosi na plate zaposlenih od 3,5 miliona dinara, kao i usluge po ugovoru od 1,5 miliona i čak 870.000 dinara za mašine i opremu. Pošto je u Turističkoj organizaciji zvanično dvoje zaposlenih, a nepoznat broj je angažovan po ugovoru, razloga za ozbiljnu sumnju svakako ima. Inače, Turistička organizacija je pre tri godine prema stranačkoj podeli pripala DSS-u, a kasnije i Pokretu Mitrovica - evropska regija. Mnogi ovim strankama zameraju što kulturnu baštinu grada koriste za političku promociju. O tome najbolje svedoči primer reklamnih flajera koje štampa Turistička organizacija za promociju Carske palate, na kojima doslovce piše: Posetite Carsku palatu, a ispod toga Pokret Mitrovica - evropska regija.

Sa radikalima se slažu i direktori mitrovačkih ustanova kulture, optužujući vlast da im Turistička organizacija služi za uhlebljenje partijskih drugova iz DSS-a i Pokreta Mitrovica - evropska regija. Nikome uopšte nije jasno šta radi ta organizacija, sramota je što se toliki novac njima daje, a Muzej Srema je za gomilu izložbi i publikacija koje su štampane dobio samo 210.000 dinara. Inače, kroz Muzej Srema godišnje prolazi i do 15.000 posetilaca, a dolazak đačkih ekskurzija iz cele Srbije organizuje se preko turističkih agencija iz Beograda ili Novog Sada, a ne preko Turističke organizacije Mitrovice! Raspodelom su nezadovoljni i u Galeriji Lazar Vozarević, koja čuva umetničko blago vredno nekoliko miliona evra. Po rečima direktora Radula Gligovića, za organizovanje deset izložbi u prošloj godini od grada su dobili samo 230.000 dinara. Tradicionalni "Sremski salon" se zbog nedostatka novca već treći put zaredom ne organizuje - kaže Gligović.