Feljton

Posle Jasenovca - Lora (2)

Kazivanja logoraša iz rata 1991-1995.

Kada je čovek veliki on je veliki na svakom mestu i u svakoj situaciji. Dr Voja Subotić je svoju veličinu dokazao svojom humanošću, svojim rodoljubljem i brigom za heroje ove napaćene Srbije.Ove knjige sigurno ne bi bilo bez Vojinog nagovora i njegove pomoći. Još jednom mu veliko hvala. Ovo je knjiga zapisa srpskih oficira koji su mučeni u splitskoj Lori i koji pokazuju ljudsku nakazsnost. Nije Jasenovac slučajan. Njihovi zapisi treba da posvedoče, da ne zaboravljamo olako, da nam se opet to ne ponovi.

Željko Vasiljević

U ratu 1991-1995. kako je rečeno, primenjena su iskustva iz Prvog i Drugog svetskog rata. Metode i sredstva u primeni nasilja su gotovo ista. O tome nam pričaju preživeli logoraši.

Ovo delo je nastalo iz više proverenih izvora: kazivanja ljudi koji su preživeli golgotu u hrvatskim zatvorima, čije priče su potvrdila dokumenta i očevici; napisa i izveštaja; zatim razne organizacije (za ljudska prava i humanitarne) koje su istraživale ratne zločine u hrvatskim logorima (posebno u zloglasnom logoru „Lora"), kroz koje su Srbi prošli u toku rata.

Osim kazivanja bivših zatvorenika, uglavnom iz tzv. „Karlovačke grupe" koji su boravili u zatvorima oko 6 meseci i ispovesti logoraša koji su skoro celu deceniju u zatvorima čekali slobodu, kao izvor uvrstili smo i kazivanja izbeglica, koji su spas našli u Srbiji. Kazivanja su beležena u neposrednim kontaktima sa bivšim logorašima u Beogradu, Sremskoj Mitrovici, Mladenovcu, Novom Sadu i drugim mestima. Ovo što je zapisano u knjizi samo je deo ogromnog materijala koji je nastao u istraživačkim procesima. Neki od sagovornika sećali su se mnogih detalja strave i užasa, drugi su to činili šturo, stidljivo i nevoljno, pa i pod dozom straha. Međutim, iz njihovih priča vidi se da su zatvorenici u hrvatskim zatvorima tučeni i mučeni.

Uglavnom, sva kazivanja o zatvorima i logorima u Hrvatskoj, daju uverljivu sliku o raznovrsnosti metoda etničkog čišćenja nad Srbima, uništavanju njihove imovine, razdvajanju porodica, zloupotrebi žena, mučenjima i prebijanjima zatvorenika i sl. Iz tih priča saznajemo da se neke porodice plaše teške traume još iz Drugog svetskog rata. Ima primera da su neki ljudi leta 1941. u jeku ustaškog terora, slučajno izbegli logor u Jasenovcu, gde je odvedena njihova porodica. Da bi spasili deo porodice „pokršćeni" su, otišli u domobrane, uspeli da izbave iz logora preživele članove i smeste ih u šume i na slobodnu teritoriju. Posle 1945. preživeli članovi su formirali svoje nove porodice, koje su posle 50 godina (1995.) našle spas u Srbiji kao izbeglice.

U poslednjem ratu raspali su se mnogi mešoviti brakovi, što je uzrokovalo patnju njihove dece. Ima na stotine slučajeva da su žene ostale u mešovitom braku u Hrvatskoj, a decu poslale u izbeglištvo, a onda su godinama rastrzane između muža i dece, nastojeći da ostanu dobre supruge i nežne majke. Čuli smo i priče od kojih se kosa diže na glavi. Muž je mučio i na kraju ubio ženu samo zato što je Srpkinja.

Zatvori, logori, metode i sredstva mučenja

Nekoliko desetina bivših zatvorenika kazuju da su prebijani u svakom hrvatskom kazamatu u kome su bili zatočeni, bez obzira na njihove različite namene. Teško je reći u kom zatvoru je bilo više ili manje surovosti...

Iz analize kazivanja stiče se uverljiv prikaz različitih „vrsta" zatvora i logora. Neki su sa dugom tradicijom (Lepoglava, Karanovac, Kerestinec, itd.), zatim povremeni, pokretni, privatni, sabirni sa dužim ili kraćim vremenom trajanja.

Kazivanja bivših zatvorenika su interesantna i po tome kako su lično doživljavali ponižavanja, batine, mučenja i sl. O tome je opširno i uverljivo pisao M. Mitrović.

„Mnogi od uhapšenih, zarobljenih ili na razne načine zatočenih prebacivani su iz jednog u više zatvora ili logora. Njihove priče počinju u jednom mestu, a završavaju se u drugom. Često se kreću po raznim mestima u Bosni, a zatim duže vreme borave u Hrvatskoj. Tu prolaze iskušenja hrvatskih zatvora (Lora, Split), a zatim se vraćaju u BiH. Zbog toga kazivanja nisu mogla biti sistematizovana po pojedinim logorima. O pojedinim zatvorima i logorima bilo je moguće zabeležiti ogroman broj sudbina, o nekim pak vrlo malo. Mnogi logoraši i zatvorenici nisu izbegli u Srbiju, pa je samim tim smanjena mogućnost iskaza."11 Iz straha zbog mogućih odmazdi izbegavali su da upoznaju javnost sa preživelim zatvorskim torturama. O stradanjima Srba u bosanskim zatvorima i logorima napisane su značajne publikacije: „Stradanja Srba u Sarajevu" (Beograd, 1995.), „Stradanje Srba u Konjicu i Tarčinu" (Beograd, 1995.), „Stradanje Srba u Sarajevu", drugo dopunjeno i prošireno izdanje (Beograd, 1996.). Analize i studije o stradanjima Srba u hrvatskim zatvorima mnogo su skromnije. S toga, posebno zbog želje i zahteva samih sudionika koji su na svojoj koži osetili surovost, pišemo ovu knjigu. U knjizi „Genocidom protiv Srba", mr. Dušica Bojić piše o sistemu od 27 logora koje su hrvatsko-muslimanske vlasti organizovale u Bosanskoj Posavini, a zatim o premeštanju dela logoraša u zatvore u Hrvatskoj. Privremeni logori su organizovani u školskim zgradama, skladištima materijala, mesnim zajednicama, privatnim kućama, napuštenim objektima JNA, zadružnim objektima i sl. D. Bojić veli, da su iz ovih zatvora Srbi odvođeni u pet logora na teritoriji Republike Hrvatske, i to: Slavonski Brod kafana „Bardak", „Kerestinac" kod Zagreba, „Trstenik" kod Zagreba, „Katarina" u Puli i „Lora" u Splitu.12

Utvrđeno je da su skoro sva veća mesta u Hrvatskoj imala zatvor za Srbe, a što govori o namerama etničkog čišćenja i stvaranja osnove za razmenu stanovništva.

Zbog velikog broja logora i zatvora i broj zatvorenika u njima, tj. u Hrvatskoj, nemoguće je dati širi prikaz svakog od njih, jer bi takav sadržaj teksta imao više tomova, posebno kada bi se iz svakog zatvora konsultovalo nekoliko lica i ta kazivanja objavila. „Državne institucije u Srbiji, Komitet za prikupljanje podataka o izvršenim zločinima protiv čovečnosti i međunarodnog prava, Dokumentacioni centar Komesarijata za izbeglice, Informativni centar, razna udruženja izbeglica, pojedinci (Bata Ivanišević, Momčilo Mitrović) registrovali su preko 400 logora i zatvora u kojima su tokom poslednjeg rata boravili Srbi (misli se na teritorije BiH i Hrvatske). U pojedinim mestima, čak i relativno malim po broju stanovnika, nalazilo se više takvih institucija", piše Mitrović.

Zabeleženo je preko 120 zatvora logora u Republici Hrvatskoj i to: Zagreb 13, Vukovar 16, Zadar 6, Metković 6, Gospić 5, Biograd na Moru 2, Bjelovar 2, Varaždin, Vinkovci, Virovitica, Vrgorac, Vrpolje, Grubišino Polje, Darovar, Dubrovnik 4, Đakovo, Imotski, Karlobag, Karlovac, Kostajnica, Krapina, Lepoglava, Lipik, Lipovica, Markovo Selo, Marino Selo, Našice, Nova Gradiška 3, Novska, Ogulin, Orahovica, Osijek 4, Pag (Slano), Pakrac 3, Pakračka Poljana, Petrinja, Ploče (selo Brijest), Podravska Slatina, Pula 3, Rakitje kod Samobora, Rijeka 3, Sinj 2, Sisak 4, Slavonski Brod 4, Slavonski Šamac, Split 4, Trogir, Turopolje, Filip Jakov, Šibenik 3, itd.13

Kazivanja bivših zatvorenika čija smo imena uneli u ovu knjigu, posebno priče o zlostavljanjima, donekle su slične iskazima koja su objavljena u navedenim knjigama, štampi i raznim publikacijama. „Manje ili više svi zatvarani prošli su kroz slična iskušenja, sa većim ili manjim fizičkim patnjama. Individualno, pak, doživljaji su umnogome emocionalnopsihološki različito prihvatani. Teško je ne uočiti da se pojedini iskazi manje zadržavaju na fizičkoj torturi, koja je očito svuda prisutna, nego na ličnom razočaranju u prijateljstvo, drugarstvo, komšijske odnose, datu reč. Za područje Balkana to su još uvek kategorije koje imaju dublje korene, nego što se i u građanskom ratu čini. Pozitivni doživljaji se ne zaboravljaju (saradnja Srba i Hrvata u nekim krajevima, korektan odnos pojedinih stražara muslimana). Izdaju „prijatelja" druge nacije Srbi vrlo teško prihvataju, kao što i dobar gest veoma uvažavaju", piše Mitrović.14

Sadističko iživljavanje mučitelja nad zatvorenim Srbima nema primera u novijoj istoriji. Nad nemoćnim ljudima su eksperimentisali raznim sredstvima i metodama mučenja. Osnovna ideja mučitelja da žrtvama zadaju što veći bol, pre nego što bi žrtva pala u komu ili podlegla smrti. Ti ljudi kao da su imali usađeno zlo u sebi pa su sa posebnim besom i histerijom primenjivali razne vrste ponižavanja. Neka svedočanstva zarobljenika mučenika su užasna da čovek ne može da shvati, pa ni da poveruje da postoje takvi zlikovci, koji su takoreći „do juče" izgledali normalni ljudi. Nakon brutalnog i ponižavajućeg mučenja zatvorenih, nedužnih porodica zločinci su prisiljavali roditelje na polni blud sa decom: oca sa kćerkom, majku sa sinom, brata sa bratom, itd. Nekima su vadili oči, sekli uši, nos, polni organ, ruku, glavu. Ovo poslednje je specijalitet stranih plaćenika mudžahedina. Gotovo sva kazivanja, manje ili više mučenih zatvorenika, pokazuju da su im odmah posle zarobljavanja, hapšenja vezivali oči (lepljivim trakama, krpama, kafanskim stoljnjacima, i dr.) kako ne bi mogli prepoznati one koji ih sprovode i tuku i put kojim ih sprovode. Postrojavanje uza zid, raširenih nogu i podignutih ruku, okrenuti licem prema zidu, pretresanje, skidanje, batinjanje. Zatim bi ih vezanih ruku i očiju trpali u „maricu" ili neko slično vozilo, odvozili na odredište, zatvarali u neuslovne prostorije, jednog po jednog pod batinama odvodili u neku sobu pred „istražitelje" gde su bili izloženi prebijanju i iživljavanju mučitelja.

metodama zlostavljanja i mučenja zatvorenika i logoraša daće svoju ocenu istoričari i hroničari ratnih zbivanja. Mi u ovoj knjizi prenosimo iskaze samih zarobljenika i sažete nalaze ekipa stručnjaka iz Beograda o oblicima fizičkog i psihičkog zlostavljanja u zatvorima Republike Hrvatske, napise iz štampe, posebno zbirke članaka i dokumenata Dalmatinskog komiteta za ljudska prava.15

Momčilo Mitrović u pomenutoj knjizi je objavio nalaze stručnjaka za mentalno zdravlje i vojnu psihologiju, koji su na osnovu utvrđivanja psihofizičkog stanja bivših logoraša u Hrvatskoj, utvrdili najčešće oblike fizičkog zlostavljanja.

Stručnjaci kažu da „podela na fizičke i psihičke, odnosno psihosocijalne oblike zlostavljanja ima relativni karakter, jer je teško odvojiti jedne oblike zlostavljanja od drugih." Iz informacije pomenutih stručnjaka i kazivanja konsultovanih zatvorenika psihofizički nasrtaji su: udarci, zastrašivanje; uskraćivanje zadovoljavanja osnovnih fizičkih potreba, npr. ostavljanje pet dana bez vode i hrane sa zabranom vršenja nužde uz istovremeno fiksiranje vezivanjem za zagrejani radijator (Golubović, 36 god.); mokrenje u porcije sa hranom i prisiljavanje mučenika da to jedu; batinjanje pendrekom, kundakom puške, koljem, cepanicama, drškama od metle do gubljenja svesti, udaranje glavom o zid mučenika do gubljenja svesti; primena elektro šokova (stavljanjem električnih žica na oba ručna zgloba, predeo vrata, butina i direktnom aplikacijom na polne organe); „oživljavanje" fizičkim nasiljem i maltretiranjem onesvešćenih zatvorenika tako što se u usta sipa sirće, rakija ili mokraća; vezanih očiju obaranje zatvorenika na pod beton, gaženje i udaranje cokulama, sve do gubljenja svesti; grubo zabadanje prstiju u očne duplje zatvorenika; skakanje na stomak zatvorenika (mučitelj se penje na klupu ili sto i skače na trbuh žrtve koja je leđima položena na beton sve do izazivanja hernije (ingvinalna hernija veličine ljudske glave ili sa nešto manjom hernijom. Posle jednog takvog mučenja Golubović nije imao stolicu 10 dana); vezivanje muškaraca raširenih nogu i udaranje pendrekom po testisima; silovanje žena vezanih ruku i nogu u tzv, „crnoj sobi" iz dana u dan (tako da su neke oslabile preko 25 kg.); svlačenje do gola i udaranje cokulama i pendrecima do besvesti; gašenje pikavaca u ustima žrtve, a zatim gutanje pikavca; gutanje ugašenih pikavaca pomešanih sa mokraćom; vezivanje lancima po sistemu leva ruka za levu nogu; gaženje sa obe noge s tim da vrat „fiksira" jednom nogom, a drugom se udara u grudni koš u predelu srca; prisiljavanje zatvorenika da pojedu počupanu sopstvenu kosu; snažan udar tvrdim predmetom u vilicu; izbijanje zuba i cele vilice; vezivanje ruku lisicama, kačenje na fiksiranu kuku, batinjanje do besvesti, tako da kada se žrtva onesvesti visi okačena o sopstvene ruke; gaženje cokulama po hirurškom ožiljku od operacije čira na želucu, koja je izvršena pre 50 dana; stavljanje vreća na glavu, a zatim vezivanje kanapa oko vrata, obaranje na beton, a zatim besomučno udaranje cokulama, pendrekom, itd; udaranje metalnom kutlačom dužine oko jednog metra po glavi, do besvesti; udaranje „maljem" napravljenim tako što stave 12 kg soli u čaršav, vezanim u čvor, zatim potopljenom u vodu, čime višestruko dobija na težini; vezivanje za drvo po zimi, na 15 stepeni celzijusovih i polivanje vodom da bi se ubrzalo smrzavanje žrtve; nošenje vreća punih peska sa jednog kraja logora na drugi bez ikakvog cilja uz pretnju: „Ko ti je rekao to da radiš, vrati to nazad!". Vršenje nužde u prostoriji gde se spava direktno na pod jer ni kible kante nije bilo; prilikom kupanja naizmenično je puštana hladna i vrela voda da bi se izazvale opekotine; vezivanje za drvo tokom 2 dana i 2 noći, zimi, na snegu, uz lišavanje vode i hrane i batinjanje; zasecanje uva nožem, naredba žrtvi da nož liže, uz pretnju klanjem; zasecanje kože na leđima i sipanje soli u tako nastalu posekotinu; udaranje čeličnim žilama po golim tabanima. Nekoliko bivših zarobljenika su vodili na klanje, ali ih je navodno spasio neko iz MUP-a ili neki poznanik, sa kojim je žrtva išla u osnovnu školu.

Psihičko zlostavljanje takođe je bilo raznovrsno i bolno. Pretnje, ucenjivanja, vrbovanja, ponižavanja, brutalna iživljavanja i homoseksualna i heteroseksualna zlostavljanja. Psihičko zlostavljanje najčešće je ostvarivano kroz sledeće oblike: stavljanje revolverske cevi u usta i noža pod grlo uz pretnju da će biti zaklan „kao i svi njegovi već zaklani ukućani"; saopštavanja da su im deca zaklana, a sada je red na njih, te će „tako rešiti pitanje četnika"; zahtevanje da se krsti i klanja pred slikom Slobodana Miloševića uz psovke; zahtevanje da onaniše pod Titovom slikom, „noćni plesovi" i sl. Ozloglašeni pripadnici zatvorskih vlasti prisilili bi zatvorenike da igraju u parovima po taktu gromoglasne muzike, pred pijanim ustašama tako da su u prvom delu „igranke" muškarci nagi do pola, a žene od pola, a u drugom delu obrnuto, verovatno, u cilju „stimulacije". Zatim su mučitelji odlazili u „crnu sobu" gde su silovali zatvorenice mlađe starosne dobi, vezanih i raširenih nogu i ruku. Jedna od omiljenih „zabava" mučitelja bila je prisilno grupno masturbiranje muškaraca pred najstarijim ženama nagim do pola uz brutalna verbalna poniženja i uz pratnju muzike. Da bi sliku psihičkog i fizičkog ponižavanja upotpunili primenjivali su jutarnje prisilno kupanje mlađih zatvorenica, a zatim seansa grupne irumacije uz obavezno gutanje ejakulata od grupe mučitelja (ponekad ih je bilo 1030); zahtevanje od mlađih muškaraca da vrši irumaciju starijeg muškarca; analni heteroseksualni odnos sa žrtvom, a zatim zahtev za irumiranjem i gutanjem ejakulata; grupna masturbacija, s tim da supruga jednog od zatvorenika irumira drugog zatvorenika pred svojim mužem, takođe zatvorenikom; „Specijalni ples": potpuno nagi muškarac i žena igraju neprekidno 45 sati do iznemoglosti. Posle tog bi primenili navedeni „postupak oživljavanja"; „igre bez granica": nošenje vruće vode u tanjirima na glavi, zatim trčanje uz realan rizik izlivanja vruće vode i izazivanje opekotina lica. Zahtevali su od žrtve da piše izjavu na nekoliko strana, a zatim da svoju izjavu pojede, zatim puzanje zatvorenika na kolenima i laktovima dok ga drugi jaše čitavu noć i za to vreme morali su glasno ponavljati: „Živjela viječna Hrvatska!", a ako izgovore „živela" ili „živila" sledi dodatno zlostavljanje; „propitivanje", na pitanje: „Ko je Hrvat?" odgovor: „Gospodin", „Ko je Srbin?", odgovor: „Ciganin". Omiljena tema zastranjivanja bila je puštanje kaseta sa masakriranim ranjenicima i leševima da bi videli „Šta rade Četnici Hrvatima", a zatim pevanje novokomponovanih pesama tipa "Milan Martić kučkin sin…" i sl; Od zatvorenika su zahtevali da uveče izgovaraju: „Gospodo, laku noć vam želi srpska p…a". Izmišljali su i „zagonetke" tipa: „kako možeš da uhvatiš jednom rukom svoja oba uva?", odgovor: „to može samo ustaša kada ti odseče jedno uvo pa ti ga stavi u ruku". Veoma često su namerno izlagali smrtnoj opasnosti zatvorenika tako što su ih upućivali na ulice gradova i sela da sakupljaju otpatke papiriće i stavljaju ih u ulične kontejnere u vreme najžešćih borbi i bombardovanja, za koje vreme ih ustaški snajperisti kontrolišu da slučajno ne pobegnu. Bilo je i ovih prizora: vezivanje lancima i vođenje žrtava po kafanama, da bi ih prikazivali kako izgleda „Miloševićev Četnik" ili brušenje metka pred zatvorenicima da bi im oštrim metkom „olakšana smrt"; pevanje „Lili Marlen" na zahtev ustaša i drugo.

Slične metode mučenja i ponižavanja osetili su i logoraši u gotovo svim zatvorima u kojima su boravili. Pojedinci su premlaćivani batinama do smrti, neki od ubijenih prethodno su mučeni raznim metodama, a zatim usmrćeni batinama, udarani raznim predmetima (puškom, bajonetom, palicom, šipkom za čišćenje oružja, lopatama, držaljama itd.). Zatvorenici govore o raznim udarcima nogom, rukom, glavom, predmetom; posebno mučenje udarom u osetljive delove oštrim predmetom, zatim, vezivanje u šahte ili držanje bez struje i vode u prostorijama gde je vršena nužda.

Bilo je slučajeva zabijanja bedževa na čelo, insceniranja ubistava pištoljem, vešanjem, kolektivnim streljanjem. Veoma čest metod mučenja bio je da zatvorenika uz batine uvedu u prostoriju gde su se nalazili leševi poznatih (komšija, prijatelja) preteći im da će i oni tako proći. Prisiljavali su zatvorenika da hodaju goli i teranje na pijenje mokraće, zatim udaranje po testisima; mučitelji su prisiljavali zatvorenika na pevanje pesama sa nacionalnim porukama, posebno onih pesama koje čine kontinuitet sa ustaštvom iz Drugog svetskog rata (vađenje noža za klanje, forsiranje ustaškog pozdrava, veličanje Ante Pavelića, teranje logoraša da pevaju rugalice iz Drugog svetskog rata, priče o vađenju očiju, seči organa tela, itd.); mučenje žena primenom silovanja, teranje golih žena kroz selo, silovanje pred porodicom, razmena poodmakle trudnoće.16

Iz kazivanja bivših zatvorenika i logoraša može se zaključiti da su se logori i zatvori iz rata 1991-1995. u nekim segmentima bitno razlikovali od onih iz Prvog i Drugog svetskog rata. U poslednjem ratu ove institucije su bile poznate i međunarodnoj javnosti. Tvrdnje da međunarodna zajednica, nije znala ništa o patnjama i stradanjima Srba u zatvorima i logorima u Hrvatskoj u 1991. i 1992. nije tačna. Većina konsultovanih bivših zatvorenika i logoraša dala je podatak da su ih posećivale razne humanitarne organizacije i pojedinci iz Međunarodnog Crvenog krsta, kao i drugih. Međutim, mnogi kažu da su iz straha govorili tim posetiocima da ih ne maltretiraju zatvorske vlasti i sl. Pa ipak predstavnici Crvenog krsta su profesionalci koji su mogli da uoče stvarno stanje, da vide kolektivna stradanja ljudi, žena i dece. Najčešće su se zadovoljavale davanjem minimalne pomoći, bez oštrog protesta, kao što su to činili, posle obilaska srpskih logora. I po njima se videlo da je krivica Srba unapred utvrđena. U vezi sa tim Mitrović veli:

„Iako je rano davati zaključke o logorima i zatvorima iz najnovijeg rata na prostorima bivše SFRJ, jedan je očigledan. Oni su, pre svega, bili u funkciji etničkog čišćenja. Trebalo je da budu instrument zastrašivanja, psihološkog pritiska na celi srpski narod i osnovni pokretač izbeglištva. Bio je to strateški interes država u nastajanju da stignu do definitivnog rešenja „srpskog pitanja" na prekodrinskim i prekosavskim prostorima. Time objašnjavamo i neverovatnu vitalnost tamničenja, pod čim podrazumevamo upornost svih strana u građanskom ratu da dugo nakon zaključenja mira nastoje da zadrže zatvorenike u svojim logorima i zatvorima. Čak i onda kada to držanje, sem psihološkog, nema nikakav drugi smisao."17, piše Mitrović.

Svedočenje o zločinima u hrvatskim zatvorima logorima

Poznata su svedočenja braće Gavrila i Damjana Tripkovića iz Pribilovaca o teškim zločinima u brojim logorima u Hrvatskoj. Iz jednog napisa: „Čovek koji je preživeo deset logora", vidimo da je Gavrilo Tripković u hrvatskim zatvorima preživeo strašna mučenja i video prizore koji se ne mogu opisati.

Između ostalog u ovom članku stoji: „Za čoveka koji je preživeo deset logora, dva puta izvođen na klanje i, čudnim spletom okolnosti, izbegao brutalno pogubljenje, odoleo batinjanju i mučenju koje normalan um ne može da pojmi, bez preterivanja se može reći da je osetio najmračnije sile ovozemaljskog pakla."

Trgovac iz Prebilovaca Gavrilo Tripković je samo jedan od hiljade stradalnika koji su dospeli u neki od oko dve stotine hrvatskih i muslimanskih logora na prostorima bivše BiH i Hrvatske.

Dalmatinski komitet za ljudska prava u Zbirci članaka i dokumenata uverljivo je svedočanstvo o zločinima hrvatskih vojnih i policijskih jedinica nad zatvorenicima srpske nacionalnosti.18

U uvodu Zbirke između ostalog stoji:

„Savezna armija koja se još ranije pocijepala po nacionalnim šavovima, povlači se početkom '92. iz Republike Hrvatske, nakon što se ova osamostalila. Hrvatska vojska preuzima savezne vojne objekte, među njima i ratnu luku Lora u Splitu.

Tu je odmah formiran veliki vojni zatvor, koji će primati zatvorenike zaključno sa 1997. godinom. Hrvatska vojska pretvorila ga je u logor za masovno, sistematsko i neprestano sadističko iživljavanje nad zatvorenicima drugih nacija, posebno srpske. Nečasnu ulogu hrvatski politički i vojni vrh namijenio je Vojnoj policiji, koju je tih mjeseci i formirao pažljivom selekcijom od kažnjavanih kriminalaca: lopova, prevaranata, dilera, švercera ili naprosto narkomana, psihopata i šizofrenika. Oni su i u uniformi koju su im navukli nastavili sa starim poslovima i ponašanjem, ispunivši tako očita očekivanja svojih tvoraca. Više desetaka zatvorenika ubili su samo u splitskom logoru Lora tokom mučenja ili su zatvorenici umrli od poslijedica torture putem do logora ili neposredno nakon razmijene.

Hrvatski vojni izvještaj iz svibnja 2001. navodi imena 1.005 (hiljadu i pet) zatvorenika Lore, tog najvećeg hrvatskog ratnog mučilišta, kako su logor nazvali domaći mediji, užasnuti dokumentima koje im je DK stavio na raspolaganje.

Isti izveštaj potvrđuje da su daleko najbrojniji među zatvorenicima Lore bili civili srpske nacionalnosti zarobljeni (na području Kupresa) u susjednoj, suverenoj Bosni i Hercegovini. Osim njih, Hrvati su po ulicama bosanskih gradova pohapsili i stotine rezervista Savezne vojske, prije nego što je tamo uopće počeo rat, te su ih dovodili u zatvore i logore u Hrvatskoj, u kojoj je rat već bio završen. Za Hrvatsku, a posebno njen politički i vojni vrh, bez čijeg znanja to nipošto ne bi bilo moguće, to su veoma nezgodne okolnosti i šteta od njih mogla bi biti velika i kompleksna. U logor Lora dovedene su i stotine vojnika i rezervista iz Republike Srpske te Crne Gore, koje je Hrvatska vojska zarobila ili su joj se predali, na nekom od hercegovačkih ili na Dubrovačkom ratištu.

Ozloglašena 72 bojna VP iz Lore „uhapsila" je do jeseni 1992. negdje oko stotinu civila srpske nacionalnosti u Splitu i okolnim selima, te ih zatvorila i mučila u splitskom logoru, u pravilu bez ikakve optužnice.

Međutim, broj od 1.005 nije konačan. Na listi nedostaju imena ubijenih. Naime, nakon najgorih mučenja i sakaćenja, ubijani su upravo „neevidentirani" zarobljenici. Sedmoricu zarobljenih crnogorskih rezervista, na primjer, vidjelo je masakrirane u Lori više svjedoka, porodice traže barem njihova tijela, ali njihovih imena nema između 1.005 navedenih u hrvatskom vojnom izvještaju. žrtvama Lore trebat će pridodati i najmanje trojicu zarobljenika koji nikada nisu stigli u logor, a Vojni su ih policajci iz Lore ubili i riješili se leševa negdje putem od mjesta gdje su se bez borbe predali Hrvatima pa do Splita."19

Ovaj Komitet oktobra 2000. godine predao je tužiocu „desetke gusto kucanih stranica svedočenja" bivših zatvorenika, koji su detaljno opisali metode i sredstva kojima su prebijani i mučeni, dok su boravili u zatvoru. Oni su opisali i ono što su videli kada su i drugi zarobljenici mučeni, ponižavani i ubijani. Uz taj materijal priložena su i razna dokumenta koja upozoravaju na teške zločine hrvatske policije nad zatvorenicima srpske nacionalnosti.

Predsednik Dalmatinskog komiteta Tonči Majić, upoznao je politički i vojni vrh Hrvatske o zločinima koje su nad zatočenim Srbima činili hrvatska policija i vojska. Majić je tražio istragu nad zločinima počinjenim u „Lori". On je za mučenja i ubistva u splitskom zatvoru „Lora" teretio komandanta Vojne policije Matu Laušića. Majić je na pres konferenciji objasnio razloge zbog kojih je Dalmatinski komitet za ljudska prava zatražio od ministra obrane Joze Radoša da smeni generala Matu Laušića, koji je odgovoran za ono što je Vojna policija radila u vojnom zatvoru u splitskoj „Lori". Majić je kazao kako je „Lora" najpre bila zatvor, ali je kasnije prerasla u mučilište u kojem su zatvarani i mučeni kako zarobljenici, tako i brojni Splićani.

„Nejvjerojatno je da nitko za ono što se godinama zbivalo u „Lori" nije kažnjen. Nismo idealisti da bismo očekivali kako će ministar Radoš odmah smijeniti Laušića, ali očekujemo da će to učiniti u dogledno vrijeme", rekao je Majić.

Rekao je da su kroz „Loru" prošle stotine zatvorenika, a da DK ima detaljne podatke o desetak njih, koji su u „Lori" i ubijeni. Naveo je da o mučenjima, koja su primjenjivana u „Lori" svjedoče i fotografije Splićanina Đorđa Katića, koji je 1992. godine bio pet dana zatvoren u „Lori". Katić je iz „Lore" izašao kao 100 postotni invalid, koji je dobio egzil u Australiji.

Predočavajući fotografije i medicinsku dokumentaciju o Katiću, Majić je kazao da su i vodeći ljudi splitske bolnice, iz tog vremena, skloni zataškavanju tadašnjih zbivanja. Majić je tvrdio da je tadašnja hrvatska Vlada, znala za zbivanja u „Lori", ali nije preduzela nikakve mere da se ti zločini prekinu.

zločinima vojne policije u raznim zatvorima, posebno u „Lori" vrh hrvatske države je znao još 1992. godine. O tome je pisala i hrvatska štampa.