Povodom...

Nemačka i Srbija: nije kao što je moglo da bude niti će biti ako ne postoji istorijska svest o časti, koristi, dobrobiti, prošlosti i budućnosti

 

Merkelova nije Makenzen sahranila nas je bez časti

 

 

Pre nešto manje od 150 godina legendarni kancelar nemačkog carstva Oto fon Bizmark izrekao je nimalo kurtoaznu misao: "Mi i Srbi pokorili bismo Evropu". Zanimljivo je da je pre dvesta godina Napoleon I Bonaparta izgovorio do u dlaku istovetnu misao, sa malom razlikom: "Mi i Hrvati pokorili bismo svet". Kasnija istorija htela je, međutim, da čak i zaslugom Srba, uzdanica Nemaca na Balkanu postanu Hrvati.

Ako se izuzmu opšte poznati istorijski razlozi zbog kojih su se Nemačka i Srbija nalazile na različitim stranama najkrvavijih frontova u istoriji civilizacije, što je slučaj i sa brojnim drugim međudržavnim kombinacijama diljem Evrope i sveta, srpska javnost je i inače neobaveštena ili čak sistematski dezinformisana o brojnim prvorazrednim, krupnim i više nego čvrstim vezama između Srbije i Nemačke koje su mogle da postanu, a nisu, jedna od okosnica prosperiteta, perspektivnosti i bezbednosti zemlje. Čak je i omraženi "Švaba Genšer" pre dvadeset godina na ove prostore došao relativno naklonjen Srbima, a onda...  

Tako će i boravak Angele Merkel u Srbiji, a povodom srpske rak-rane Kosova, ostati samo još jedna od propuštenih prilika da se evropski potok navede i na srpsku vodenicu. Da je imao ko i sa iole ozbiljnom državničkom i istorijskom pričom, mogao je da dočeka najmoćniju ženu na svetu kao partnera, a ne kao nalogodavca     

 

Milan Malenović

 

Odnosi između Srbije i Nemačke mnogo su duži i dublji, nego što se obično misli. Prvi u istoriji poznati susret na najvišem nivou dogodio se 1189. godine, kada se car Svetog rimskog carstva nemačke nacije Fridrih Barbarosa na krstaškom pohodu sreo sa osnivačem najpoznatije srednjevekovne srpske dinastije velikim županom Stefanom Nemanjom.

Za vladavine cara Dušana (1308-1355) na njegovom dvoru pominje se nemački vitez Palman Braht uz još 300 uglednih Nemaca. Oni su činili vitezove od poverenja, kako beleži istorija.

Posle propasti srpske srednjevekovne države nije moglo da bude nikakvih zvaničnih kontakata sa nemačkim carstvom. Diplomatski odnosi između Srbije i Nemačke obnovljeni su tek posle Berlinskog kongresa (1878. godine) na kome je mlada srpska kneževina upravo zalaganjem nemačkog kancelara Bizmarka dobila punu nezavisnost.

S obzirom na tadašnji odnos snaga u Evropi, a posebno na Balkanu, razumljivo je da je dinastija Obrenovića vodila germanofilsku politiku sa snažnim osloncem na Nemačku, mada je ta dinastija imala sluha i za ruske interese. Moguće da je baš to balansiranje između velikih sila i dovelo do uspešnog stvaranja moderne srpske države kao okosnice Balkana. Ideja "gvozdenog kancelara" Bizmarka o nemačkom prodoru na istok (Drang nach Osten) zasnivala se na povećavanju nemačkog ekonomskog uticaja na Balkanu i u Otomanskom carstvu. Vojna intervencija Nemačke na ovim prostorima u to vreme još nije bila moguća.

 

Čast je čast

 

Prvo zahlađenje međusobnih odnosa nastupilo je posle majskog prevrata 1903. kada je ubijen poslednji kralj iz dinastije Obrenovića i na presto doveden Petar I Karađorđević. Iako je kralj Petar gajio velike simpatije za Rusiju, a ne za Nemačku i Austriju, nemačka politika prema Srbiji je narednu deceniju bila uravnotežena i svodila se na smirivanje tenzija između Beča i Beograda budući da Drugi rajh još nije bio spreman za veliki evropski rat koji je predstojao.

Do novog zaokreta dolazi u leto 1914. godine kada je u Sarajevskom atentatu ubijen austrougarski prestolonaslednik nadvojvoda Ferdinand. Posle oštre i besplodne razmene depeša između dva cara - rođaka, Viljema III od Nemačke i Nikolaja II od Rusije, evropske sile su se svrstale ili iza Austrougarske ili iza Srbije i otpočeo je najkrvaviji rat u dotadašnjoj istoriji - Prvi svetski rat.

   U početku je za sukob sa Srbijom bila zadužena samo Austrougarska, ali se posle njenih katastrofalnih poraza u bitkama na Ceru i Kolubari u rat na balkanskom frontu umešala i Nemačka, zajedno sa svojom saveznicom Bugarskom. Nemački car Viljem III tada je rekao: "Učiniću čast Srbima, jer ću na njih da pošaljem jednog fon Makenzena".

Avgust fon Makenzen u jesen 1915. preuzima komandu nad združenim nemačko-austrijskim snagama na srpskom frontu. Pošto je osvojio Beograd, Makenzen naređuje da se svi srpski branioci sahrane uz najveće vojne počasti. Na spomeniku, koji i danas stoji nad masovnom grobnicom u Topčideru, stoji uklesano na nemačkom i srpskom jeziku: "Ovde počivaju srpski junaci".

U svojim kasnijim sećanjima feldmaršal Makenzen je o srpskoj vojsci napisao: "Borili smo se protiv vojnika iz bajke, koji su se branili besprimernom hrabrošću. Onoga trenutka, kada smo Srbiju osvojili, nas je to bolelo više nego njene saveznice".

Na suprotnoj strani fronta, u srpskoj armiji jedan od đenerala bio je Pavle Jurišić, inače rođen kao Paulus Eugenius Sturm, poreklom Lužički Srbin iz Nemačke, Makenzenov klasić sa vojne akademije. Njih dvojica su istog dana dobili čin potporučnika, posle čega su im se razišli putevi sve do Prvog svetskog rata.

Posle Prvog svetskog rata nemačko-srpski odnosi prerastaju u nemačko-jugoslovenske odnose. Malom broju ljudi je poznat detalj iz istorije da je na sahranu ubijenog kralja Aleksandra I Karađorđevića došao čovek od Hitlerovog izuzetnog poverenja, Herman Gering, ali ne samo da bi odao poštu ubijenom srpskom monarhu. Te 1934. godine Nemačka još nije bila spremna za novi rat i Geringov zadatak je bio da po svaku cenu odvrati Kraljevinu Jugoslaviju od osvetničkog vojnog pohoda na Italiju iz koje su došli marseljski atentatori.

 

Genšer počeo "prosrpski"

 

Ne samo zahvaljujući uspehu ovih pregovora, već i zato što je Hitler od svih slovenskih naroda jedino cenio Srbe, koje je po junaštvu smatrao jednakim Nemcima, Jugoslavija je 1941. dobila do tada nezabeleženo povoljnu ponudu za sklapanje pakta sa Silama osovine. Po Trojnom paktu od 25. marta Jugoslavija se obavezivala samo na to da dozvoli Nemačkoj i njenim saveznicima da njenu teritoriju koriste u nevojne svrhe, odnosno za transport hrane, goriva, lekova i sličnog, ali ne i za transport vojnika ili naoružanja. Isto tako se Jugoslavija obavezala na striktnu neutralnost tokom Drugog svetskog rata koji je besneo.

Puč od 27. marta Hitler je zato smatrao ličnom uvredom i izdajom od strane najbližeg, zbog čega je nemački odgovor bio drastičan i izuzetno krvav po same Srbe.

Slično se desilo i u vreme raspada Jugoslavije, devedesetih godina prošlog veka. Nemačka diplomatija na čelu sa Hansom Ditrihom Genšerom u početku je smatrala da njen saveznik na Balkanu treba da bude Srbija. Tek posle nerazumne srpske politike koja je nastupala pod motoom "tukli smo vas u dva svetska rata, tući ćemo vas i u ovom trećem", Nemačka se okreće u to vreme u odnosu na Srbiju vojno i u privrednim potencijalima daleko slabijoj Hrvatskoj. U početku od nemačke štampe kao "barokni knez" ismevani Franjo Tuđman, odjednom postaje rado viđen gost u Berlinu.

Za razliku od Srbije, Hrvatska se uvek pokazivala kao partner u koga Nemačka može da ima poverenje, bar do onog trenutka kada kola nepovratno krenu nizbrdo.

Prvi veliki talas nemačkih doseljenika na srpskim teritorijama verovatno se dogodio u vreme austro-ugarskih ratova protiv Turske, kada je bilo politički neophodno granične provincije naseliti hrišćanskim podanicima. Ove podunavske Švabe, koje u velikom broju u prošlosti nalazimo u celom Banatu, dakle i u onim delovima koji su ostali u Rumuniji ili Mađarskoj, pojaviće se u novijoj istoriji kao faktor koji neobaveštenoj javnosti izgleda da remeti skladne jugoslovensko/srpsko - nemačke odnose. Odlukom predsedništva AVNOJ-a od 21. novembra 1944. u državnu svojinu prešla je sva imovina (pokretna i nepokretna dobra) nemačkog Rajha, i njegovih državljana, koja su se nalazila na teritoriji Jugoslavije, sva imovina osoba nemačke narodnosti, osim Nemaca koji su se borili u redovima NOV-a.

U međuvremenu se u javnosti plasira teza da će potomci tih razbaštinjenih Švaba u skladu sa zakonom o restituciji tražiti natrag svoju dedovinu. To nema nikakve veze sa stvarnošću, jer je njihova potraživanja otkupila nemačka država dajući im svojevremeno odštetu za oduzetu imovinu. Na kraju krajeva, ni Češka ni Poljska nisu vratile imovinu proteranim folksdojčerima.  

Između dobra i zla

 

Dosadašnja nemačka istoriografija je za političke potrebe tvrdila kako je za vreme nacizma u Nemačkoj postojao pokret otpora koji je delovao "u skladu sa tadašnjim mogućnostima". Naš poznati publicista i izvrsni poznavalac istorije podunavskih Švaba Slobodan Maričić, međutim, kaže: "U Nemačkoj je grupa studenata pre i početkom rata pisala i delila letke antifašističkog sadržaja. Dve devojke i nekoliko mladića su na kraju uhvaćeni, neki poslati u logor, a neki streljani. Međutim, ta akcija nije ni blizu borbi naših omladinaca i ilegalaca, koji su bukvalno vodili borbe sa nemačkim agentima i vojskom"! Zbog toga, ali i zbog ideološke opredeljenosti, Nemačka uporno krije činjenicu da je više hiljada Nemaca učestvovalo u NOB-u, na strani Titovih partizana. Mnogi od njih su dobili prvoboračke spomenice, dosta ih je posle rata zauzimalo visoke položaje, a neki su proglašeni i - narodnim herojima. 

Malo ko će danas da se seti i viteškog gesta nemačkog vojnika Jozefa Šulca, pripadnika 714. nemačke divizije, koja je tih dana operisala na području donje Jasenice. Neposredno pred naređenje, istupio je iz streljačkog stroja i rekao: "Neću da pucam". Njegov pretpostavljeni odmah ga je osudio na smrt i stavljen je među Srbe. Rafali su ih pokosili istovremeno.

Posle drugog svetskog rata, Srbija je definitivno ponovo bila na strani pobedničkih sila, ali u sklopu Jugoslavije u kojoj je bila i Hrvatska, naslednica najmonstruoznije kvislinške tvorevine u istoriji. Sledeća etapa srpsko/jugoslovensko - nemačkih odnosa bio je Brionski sporazum između Tita i nemačkog kancelara Vilija Branta iz 1973. godine.

Vili Brant je i sam kao antifašista rat proveo u nemačkom oslobodilačkom pokretu, ali mu to nije smetalo da u znak pokajanja klekne ispred spomenika žrtvama nemačkog ludila u Aušvicu. Tokom svog boravka u Jugoslaviji isti gest mu nije dozvoljen u Šumaricama, gde je nemačka soldateska pobila celu generaciju srpskih đaka. Ideologija bratstva i jedinstva nije dozvoljavala isticanje ratnih žrtava samo jednog naroda, a zajedničkog stratišta jednostavno nije bilo!

Tog aprila 1973. godine u razgovoru u četiri oka između nemačkog kancelara i Tita, faktički su pod tepih gurnuta pitanja ratne odštete jugoslovenskih stradalnika. Iako se to nigde izričito ne spominje, ovo je bio deo džentlmenskog dogovora dvojice lidera, potreban da bi se u najmračnijem vremenu hladnog rata napravio most između Istoka i Zapada koji je svoj jedini pilon imao - u Beogradu.

   Konačna cena po kojoj se Nemačka iskupila za ratna razaranja iznosila je 700 miliona tadašnjih maraka, koliko je bio vredan kredit dat krajem 1974. SFRJ na 30 godina uz grejs period od 10 godina i godišnju kamatu od dva odsto.

 

Spoljna trgovina kao primer

 

Politički uticaj Nemačke na srpskim prostorima kroz istoriju je varirao u zavisnosti od snage same Nemačke. Prvi nemački rajh, zvanično Sveto rimsko carstvo nemačke nacije (Sacrum Imperium Romanum Nationis Germanicae), postojao je od 962. do 1806. godine. Bio je to manje ili više labavi savez država od kojih sve nisu ni bile naseljene Nemcima, a ukinuo ga je Napoleon I Bonaparta posle uspešnih vojnih pohoda protiv habzburgovaca, tadašnjih vladara ovog carstva.

Od Prvog, Drugi Rajh se razlikovao po tome što je to bila jedna jedinstvena država pod snažnom centralističkom vlašću dotadašnje pruske prestonice Berlina. Od samog svog formiranja ovo carstvo je pod vođstvom "gvozdenog kancelara" Ota fon Bizmarka vodilo veoma aktivnu istočnu politiku, u čiji fokus je dospela i Srbija.

Da bi se razumela nemačka tadašnja politika na Balkanu, koja se ne razlikuje u bitnim crtama od ove današnje, mora da se zna da je Bizmark bio veliki zagovornik nemačko-ruskog saveza.

Mladoj nemačkoj carevini je bio potreban prodor na istok, pri čemu se u to vreme podrazumevao Balkan i Mala Azija, kao i izlaz na topla mora. Isti cilj je imala i carska Rusija, a Bizmarkov zadatak je bio da ta dva interesa uskladi, što je on i učinio na Berlinskom kongresu 1878. godine. Grubo rečeno, nesporna zona ruskog uticaja bila je od Timoka na istok do Crnog mora, dok su Nemci za sebe, preko svog piona Austrougarske, dobili teritorije zapadno od Neretve sa izlaskom na Jadran. Zemlje između ove dve granice faktički su trebale da budu uređene u skladu sa zajedničkim nemačko-ruskim dogovorom.

Oba carstva su u to vreme pretendovala na Bosfor. Nemci da bi tim putem stigli do Bliskog istoka, a Rusi da bi tako iz Crnog stigli u Sredozemno more. Nemogućnost da se po tom pitanju postigne za obe strane prihvatljiv dogovor dovela je konačno do velikog sukoba 1914. godine.

I danas Nemačka prati istu ideju koju je zastupao još Bizmark. "Drang nach Osten" za zvanični Berlin je prodor na jugoistok, odnosno Balkan i dalje ka Bosforu. Ovog puta, međutim, Nemačka strogo pazi da ne povredi rusku interesnu sferu istočno od Timoka. Šta će biti zapadno od ove rečice u Srbiji najmanje zavisi od volje samih Srba, a daleko više od dogovora Berlina i Moskve.

Teoretski, za Nemačku je bila prihvatljiva i ideja stvaranja velike Srbije sa zapadnim granicama Karlobag-Ogulin-Karlovac-Virovitica, jer ni ona ne bi ugrozila najvažniju nemačku luku u toplim morima - Rijeku.

Nesreća moderne srpske politike se sastoji baš u činjenici da nikako nije uspela da shvati da je budućnost Srbije vezana za međusobni dogovor Rusije i Nemačke. Novi veliki rat zbog neslaganja ove dve sile na Balkanu nije više moguć!

Ako se izuzme uvoz energenata iz Rusije, Nemačka je najveći trgovinski partner Srbije.

Nemačke investicije u Srbiji do sada iznose 1,5 milijardu evra, a donacije te države dostigle su milijardu evra, izjavio je sredinom juna zamenik predsednika Nemačkog privrednog udruženja u Beogradu Bojan Predojević.

U Srbiji posluje više od 360 nemačkih firmi sa 20.000 zaposlenih, a mnoge nemačke kompanije posluju preko svojih ćerki firmi iz Austrije, rekao je on u Privrednoj komori Srbije (PKS).

Uz poznate, kao što su Simens, Vac, Štada, Metro ili Meser, Predojević je pomenu dve najnovije nemačke firme u našoj zemlji, proizvođača autokomponenti Leoni u centralnoj Srbiji u Prokuplju i tekstilni brend Falke u Leskovcu.

Nemačka je najvažniji spoljnotrgovinski partner Srbije iz EU, a razmena dve zemlje u prva četiri meseca ove godine dostigla je milijardu dolara.

U odnosu na isti period prošle godine, izvoz iz Srbije povećan je za 37,3 odsto, a uvoz za 27,2 odsto, deficit na srpskoj strani je smanjen tako da pokrivenost uvoza izvozom iznosi 65,5 odsto.

Ukupna spoljnotrgovinska razmena Srbije i Nemačke u 2010. iznosila je 2,8 milijardi dolara.

 

 

Ma kakav razvoj

 

Postoji još od 19. veka jedan projekat kojim bi se preko Srbije uskladili i izmirili nemačko-ruski interesi. To je plan kanala Dunav-Morava-Vardar.

Preko tog kanala obe zemlje bi dobile dugo traženi izlaz na topla mora i to bez i jednog ispaljenog metka. Nemačka već odavno ima kanal Rajna-Majna-Dunav kojim je spojila Atlantik sa Crnim morem. Spajanje ovog kanala sa pomenutim u Srbiji omogućilo bi nesmetanu plovidbu od Roterdama do Soluna i, sa druge strane, od Krima do ova dva pomenuta grada, zaobilazeći ćudljivi Bosfor.

Izgradnja ovakvog jednog kanala koštala bi po nekim procenama šest milijardi evra, ali bi bar polovinu te sume obezbedila Nemačka.

Istovremeno dok naši političari ćute o ovom projektu milenijuma, turski premijer Tajip Erdogan, nekada gradonačelnik Istanbula, najavljuje izgradnju veštačkog moreuza zapadno od turske prestonice, paralelnog sa Bosforom. Razlog za pokretanje ovog mamutskog projekta, koji ne bi bio mnogo jeftiniji od kanala Dunav-Morava-Vardar, jeste trenutno velika gužva u prirodnom moreuzu koji kroz tursku prestonicu spaja Crno i Sredozemno more.

Dok Erdogan za svoju naciju ima jasnu viziju razvoja, srpski vlastodršci imaju samo viziju sopstvenog bogaćenja.

 

 

 

Fruški Frugi

 

Iako zvanična istorija za početak srpsko-nemačkih odnosa uzima dan kada su se u Nišu, posredstvom Svetog Save, sreli srpski veliki župan Stefan Nemanja i vladar Svetog rimskog carstva nemačke nacije Barbarosa međusobni kontakti su bar dva veka stariji.

U Ajnhardovoj hronici pominju se srpske zemlje u komšiluku nemačkog carstva još početkom 9. veka. U isto vreme Srbe pominje i anonimni Bavarski geograf.

Još u vreme vladavine Karla Velikog (početak 9. veka) postoje zapisi o diplomatskim posetama njegovom dvoru predstavnika pojedinih srpskih feudalnih država.

Samo ime Fruške gore kod Novog Sada proizilazi iz starosrpskog naziva za Franke, moćno nemačko pleme koje je pod Karlom Velikim formiralo imperiju - Frugi. Iz ovoga proizilazi da su ondašnji srpski stanovnici tog kraja u Vojvodini bili svesni imena države kojoj ta gora pripada.

 

 

 

 

Sličnosti ipak postoje

 

Đeneral srpske vojske u Prvom svetskom ratu Pavle Jurišić rodio se 22. avgusta 1848. godine kao Paulus Eugen Sturm u Zgorželcu (Lužica), od oca Lužičkog Srbina. Vojnu akademiju je završio u Vroclavu (Šlezija). Po završenoj vojnoj školi kao oficir Pruske sa činom vodnika učestvuje u francusko-pruskom ratu (1870-1871).

Došao je u Srbiju pre srpsko-turskih ratova da predaje na srpskoj vojnoj akademiji. Zaljubio se u Srbiju, oženio srpkinjom Savkom i promenio ime u Pavle, a prezime Šturm u Jurišić. (Sturm znači juriš). Kao krsnu slavu uzeo je Svetog Savu. Umro je u Beogradu 14. januara 1922. Pavle je imao samo jednog sina kome je dao ime Pavle Jurišić mlađi. Mlađi Pavle je za vreme Prvog svetskog rata bio major u srpskoj vojsci, a posle aprilskog sloma 1941, pridružio se Jugoslovenskoj vojsci u otadžbini Draže Mihailovića. Gestapo ga je uhvatio i streljao. Po priči očevidaca, ponuđeno mu je bilo da bude oslobođen i da nastavi život u kućnom pritvoru, budući da je nemačkog porekla, ali je Pavle to odbio govoreći da je srpski oficir.

Nemački oficir koji je trebalo da strelja Pavla mlađeg, ovome je ponudio slobodu rečima da u njemu teče nemačka, arijevska krv, na šta mu je Pavle odgovorio da je sva njegova nemačka krv iscurela u bici na Drini, aludirajući na svoje teško ranjavanje dok se borio kao pripadnik srpske vojske u Prvom svetskom ratu.