Regionalizacija

Podela Srbije na regione: Čim se tog posla prihvatio Dinkić, znači da mu ga treba oduzeti

Nije toliko lud koliko voli pare

 

Regionalizacija i decentralizacija Srbije u izvedbi aktuelne vlasti treba da rezultira sledećim: da se za siromašne izdvoji i uzme sa strane više stotina miliona evra, da se na tim parama održava vlast, a da siromašni i dalje ostanu siromašni, kako bi vlast imala razloga da se za njih bori

 

Ivan Molotok

 

Problem decentralizacije i regionalizacije ozbiljan je, i uvek shvaćen kao najbolnije zadiranje u samu srž društvenog, državnog i političkog sistema, u zemljama od južnog do severnog pola. Ne postoji danas u svetu država, ma koliko spolja u ovom ili onom kontekstu izgledala beskonfliktno, koja je imuna na ovu problematiku. U nekima se radi o prvorazrednim, sudbonosnim, par excellence problemima opstanka državne strukture, i to u svim segmentima funkcionisanja - nacionalnom, političkom, administrativnom, privrednom, kulturnom, bezbednosnom itd., a u nekima samo o tehničko-administrativnim preimućstvima u sistemu upravljanja državom.

Kao i u gotovo svemu drugom, Srbija spada u komplikovanije (čitaj: beznadežnije) slučajeve, sa minimalnim šansama da ovaj problem ikada bude rešen, jer, kako stvari stoje, pre će se država i raspasti nego pošteno i korisno "isparcelisati" tako da svima u njoj bude bolje i ugodnije. Dakle, iako, navodno, svaka decentralizacija i regionalizacija imaju samo jedan cilj - da život za većinu bude bolji, bogatiji i lakši - u Srbiji one iniciraju i asociraju gotovo isključivo na sukobe, separatizam diskriminacije, uzurpacije, svakovrsni kriminal, a dovoljno velikoj manjini ni asocijacije u vezi sa građanskim ratom nisu naročito strane.          

Ni aktuelne, i formalne i neformalne, inicijative za preparcelisanje državne teritorije, makar u značajnom segmentu one bile i virtuelne, gotovo isključivo matematičke i računovodstvene, inicijatori bi rekli - statističke, nisu pošteđene sličnih posledica, jer ovde svaka statistika brzinom munje može da preraste u surovu, čak i ratnu politiku. Jedina, ali bitna razlika između njih i nekih ranijih je ozbiljan evropski faktor, čije je propozicije i parametre u preporučenom (mnogi misle i obaveznom, čak i nametnutom) procesu regionalizacije aktuelna vlast prihvatila kao sveto slovo i prvi uslov. 

 

Dinkić na izvoru miliona

 

U bici za autorstvo nad budućim "parcelama" isturili su se ministar ekonomije i regionalnog razvoja Mlađan Dinkić, ali pre svega kao lider G17 plus i nove "stranke regiona" u nastajanju, i predsednik države Boris Tadić, ali pre svega kao šef Demokratske stranke, kojoj lukrativni Dinkić i na ovaj način izvlači finansijski tepih ispod nogu. I dok Tadić mlitavo servira dugoročne projekcije regionalizacije, čak do 2020. godine, verujući da će i tada biti neko i nešto, a privremeno, za potrebe današnjeg trenutka, predlažući "dislociranje pojedinih državnih institucija iz Beograda i prebacivanje u druge gradove u Srbiji, na primer Ustavnog suda Srbije u Sremsku Kamenicu (decentralizacija)", dotle se Dinkić sasvim ozbiljno, institucionalno, bacio u osvajanje šireg terena koji u bliskoj perspektivi treba (ili može) da donese stotine miliona ili čak milijarde evra iz evropskih fondova namenjenih evropskim regijama i regionalnom razvoju. On izmenama i dopunama Zakona o regionalnom razvoju traži da se broj statističkih regiona u Srbiji smanji sa sedam na pet u cilju "ravnomernijeg regionalnog razvoja", jer je prvobitnih sedam statističkih regiona bilo nejednako po broju stanovnika i privrednoj snazi. Radi se o Vojvodini, Beogradskom regionu, regionu Šumadije i Zapadne Srbije, regionu Južne i Istočne Srbije i regionu Kosova i Metohije. (Kada je 2008. Dinkić pored ekonomije tražio i resor regionalnog razvoja, njegovi budući koalicioni partneri mislili su da nešto s njim nije u redu, pitali su se šta on može da uradi sa tim resorom!)

Kao što je prethodnih meseci dokazivao da je baš sedam regiona optimalan broj, upravo ono što Srbiji treba, tako je već posle prve, nedavne, jadikovke sandžačkih opština i partija da žele da budu u okviru istog, pa makar i "statističkog regiona", Dinkić procenio da je optimalan broj zapravo pet statističkih regiona (Zapadna i Centralna Srbija, te Istočna i Južna, bile su prvobitno zasebni regioni). Ali nisu samo sa Sandžaka tražili da budu ograđeni malo jačom ogradom. I političke i nevladine organizacije iz Šumadije koje zagovaraju decentralizaciju Srbije zalažu se za formiranje političkih regiona koji bi imali zakonodavnu i izvršnu vlast, jer je "statistička regionalizacija konfuzna i pogrešno sprovedena".

Blato na ovakvu koncepciju bačeno je samim tim što sa celim jednim "regionom" - Kosovom i Metohijom - Srbija nema gotovo nikakve praktične i funkcionalne veze, region je čista fikcija, pa je besmisleno gurati ga u praktičan okvir (pogotovo što je evropska praksa ta zbog koje se sve uglavnom i čini), a sa drugim - Vojvodinom - stvar je "sređena" prethodno, davanjem ovoj pokrajini značajnih atributa državnosti i katastrofalnim neuspehom u pokušaju regionalizacije nje same. Tako Srbija u "regionalizaciju" treba da uđe sa dva nedodirljiva i unapred zadata "regiona", pa ispada da svi oni krokodili iz vlasti treba da se brčkaju u bari koja se zova "Ostatak Srbije", šta god to kome značilo. I inače, ovakav koncept centralizovano-decentralizovane države, smatra se dugoročno - neodrživim.

 

Srpski treći svet

 

Iako Zakonom propisani statistički regioni nemaju pravni subjektivitet, kakvu imaju lokalna samouprava i autonomne pokrajine, trebalo bi da budu indikator i katalizator ravnomernijeg razvoja pojedinih delova Srbije, kako se u nekima od njih ne bi sistematski osipalo stanovništvo, a različiti resursi ostajali neiskorišćeni ili propadali. Isto tako, koncentracija stanovništva i industrije u pojedinim centrima, pre svih Beogradu, dovode do nesklada i nepravde, tačnije do ozbiljnih socijalnih i komunalnih posledica. Bitan je, međutim, zaključak da Srbija sa postojećim dubokim regionalnim razlikama jednostavno ne može da funkcioniše kao - jedinstvena država. U toj činjenici i leži motiv za političku i nacionalnu kriminalizaciju (od čega u Srbiji sve počinje) ovog pitanja i njegovo svođenje na ultimativan nivo.

Po gotovo svim parametrima, Srbija je država sa najvećim regionalnim razlikama u Evropi. Najrazvijeniji upravni okrug je sedam puta razvijeniji od najnerazvijenijeg. Među opštinama su razlike još drastičnije. Neverovatan je podatak da prosečan prihod građanina Beograda 19 puta premašuje prihod građanina Bora, a građanina Novog Sada 15 puta onaj građanina Leskovca. U odnosu na unutrašnje razlike u maloj Srbiji, svetski bogati svet i svetski "treći svet" i nisu baš u lošim odnosima. Svih sedam vojvođanskih okruga ima negativan prirodan priraštaj, a u centralnoj Srbiji su, od 17 okruga, samo dva sa pozitivnim priraštajem (Raški i Pčinjski). Zbog toga pojedini krajevi Srbije polako ali doslovno odumiru. Ako država, odnosno "Dinkićevo ministarstvo", planira da u 2010. uloži u saniranje ovih razlika oko 200 miliona evra (plus ako nešto kane iz Evrope), ne čudi što se Dinkić tako zdušno latio i osnivanja stranke, i donošenja zakona, i statističkog razgraničavanja, pa čak i olakog menjanja već postavljenih "granica", čime bi sve bilo pokriveno. Uz sve to, iz G17 i ne kriju da ovakva regionalizacija "nije politički motivisana, već su regioni statistički i formirani radi raspoređivanja novca iz fondova EU". A reč je o tome, a to su, izgleda, jedino ovi Dinkićevi i pročitali, da se od kandidata za članstvo u EU očekuje da u periodu od dve godine od potpisivanja Sporazuma o stabilizaciji i pridruživanju moraju da izvrše unutrašnju podelu na regione u skladu sa regionalizacijom EU (da bi imali "pristup" parama). Zanimljivo je da je u tome najaktivniji upravo Dinkić, koji se sumanuto zalaže za centralizaciju novca, naročito ako ide kroz "njegova" ministarstva.

 

Neprirodni susedi

 

Ali, ne lezi vraže, svi ti regioni (evroregioni), koji su danas statistički i nemaju pravni subjektivitet, prema "evropskom planu" bi, oko 2020. godine, trebalo da dobiju administrativni i politički status, što koincidira sa oročavanjem Tadićeve regionalizacije Srbije. To bi, dakle, bilo tek za desetak godina, uz uslov da takvo nešto bude propraćeno i promenom srpskog ustava. Tako su delimično deplasirani strahovi protivnika ovakve regionalizacije da će mapa statističkih regiona da preraste u model konačne decentralizacije, odnosno regionalizacije države, jer će se to zaista i dogoditi (!?), ali je time moguće objasniti borbu pojedinih političkih i drugih subjekata za startnu poziciju (region) kojoj će pripasti.

Ako se izuzmu propratne političke trzavice, ne postoje specifični razlozi da regioni budu kamen spoticanja, a pogotovo ne kamen o vratu, u podeli državne teritorije na funkcionalnije celine. Problem se javlja kad se evropski kriterijumi i parametri primenjuju mehanički, a to u pomenutim okolnostima ogromnih privrednih i čak kulturoloških razlika između pojedinih krajeva vodi u karikature koje stanovništvu mogu da donesu čak i štetu. Navode se i primeri potencijalnih situacija kad u istom regionu postoji više jakih ekonomskih centara, koji nužno stupaju u "neprijateljske odnose" (prethodni Zapadni region, po tim shvatanjima, primer je izrazito "neprirodnog", a među četiri "regionalna centra" Šabac i Valjevo su izrazito izolovani od Užica i Čačka, uključujući i saobraćajno). Uz to, Vojvodina je, u odnosu na druge, prevelika teritorija za regiju i morala bi da bude podeljena na bar dva regiona (što se neće dogoditi).

I inače, neki koji stručno promišljaju nužno parcelisanje Srbije smatraju da se Srbija i ne može kvalitetno regionalizovati ukoliko se to čini na postojećim "regionalnim osnovama", nego treba početi od nule i novu regionalnu podelu, na svim nivoima višim od opštine, zasnovati na potpuno novim principima koji uključuju nove i precizne nadležnosti. U našim okolnostima, uslov nad uslovima za takvo nešto je da se regionima ne dozvoli mogućnost izdvajanja na društvenom ili teritorijalnom principu koji bi vodio separatisanju. Tek potom bi sledila druga administrativna ograničenja u pogledu minimalne i maksimalne veličine teritorije, minimalnog i maksimalnog broja stanovnika, minimalne i maksimalne ekonomske moći, ograničenja u izolovanju regiona po nacionalnoj strukturi stanovništva itd. Ti zahtevi treba da uključe i mehanizme za delovanje države u slučaju prekoračenja ograničenja. Po principu solidarnosti, novac ostvaren u siromašni regionima treba tu i da ostane, plus novac koji bi im priticao iz bogatijih, a to je moguće realizovati poreskom politikom i olakšicama, dakle sistemskim merama države. Uostalom, mnogo toga može da se i doslovno prepiše od uzora - Španije ili Italije, na primer.

 

 

 

 

 

Etnički regioni

 

Podelu na statističke regione radio je za potrebe Vlade Zavod za statistiku. Povodom zahteva sandžačkih stranaka da se Sandžak nađe u jednom regionu (jer je u tom momentu bio podeljen između Zapadnog i Centralnog), Zavod je odgovorio da bi u tom slučaju morale da se menjaju granice Zlatiborskog ili Raškog okruga, što bi, navodno, bilo u suprotnosti da pozitivnim propisima i standardima (Zavod je morao da poštuje i kriterijum da svaki region ima najmanje 800.000 stanovnika).

Dalje, ako su bošnjački političari aktivirali nekakve istorijske i etničke kriterijume, pa došli do zaključka da Novi Pazar, Sjenica, Prijepolje, Nova Varoš, Tutin i Priboj, kao "sandžačke opštine" treba da budu u istom regionu, zanimljivo je da u te kriterije uključuju Prijepolje, Novu Varoš i Priboj koji su većinski naseljeni - Srbima.

 

 

 

 

 

Evropski standardi

 

Po relevantnim evropskim zahtevima (EUROSTAT) statističko rangiranje regiona (NUTS) ima pet nivoa:

NUTS 1: 3-7 miliona stanovnika (država ili federalna jedinica);

NUTS 2: 0,8-3 miliona stanovnika (makroregion);

NUTS 3: 150.000 - 800.000 stanovnika (okrug ili distrikt);

NUTS 4: 10.000 - 150.000 stanovnika (gradska opština);

NUTS 5: manje od 10.000 stanovnika (seoska opština ili naselje).

 

 

 

 

Slatke muke

 

Slične probleme sa regionalizacijom, pa i "statističkom", imaju i druge države bivše SFRJ, Hrvatska pa čak i Slovenija. 

Hrvatska se, tako, podelila na tri statističke regije - Severozapadnu (u okviru koje je i Zagreb), Jadransku i Panonsku. Regije mogu da računaju na najveću pomoć ako je njihov BDP po glavi stanovnika manji od 75 odsto evropskog proseka; što manje od evropskog proseka, to obilnije dotacije iz Evrope. Sve tri hrvatske statističke regije su daleko od 75 odsto evropskog proseka, ali je Severozapadna Hrvatska, zbog Zagreba, na čak 54 odsto, što bitno smanjuje novac koji regija može da dobije. S druge strane, Zagreb nije mogao da bude samostalna regija jer je imao manje od 800.000 stanovnika (ispravka je moguća 2011. godine). Bez Zagreba, Severozapadna Hrvatska je na nivou Jadranske Hrvatske, koja ima do 40 odsto EU proseka, što automatski znači više novca. Isto tako, Jadranska Hrvatska sa svojim stepenom razvijenosti računa na pomoć do 2031. godine, a Severozapadna Hrvatska, zahvaljujući Zagrebu, samo do 2013. godine. U najsiromašnijoj, Panonskoj Hrvatskoj BDP po glavi stanovnika je manji od 32 odsto prosečnog BDP-a u EU, pa će izdašne evropske fondove moći da, kažu procene, muze još najmanje 60 godina.